Εικονογράφηση: Giovana Fleck.
Καλώς ήρθατε στο Undertones, το ενημερωτικό δελτίο του Παρατηρητηρίου Μέσων των Πολιτών [1]! Σε κάθε έκδοση, θα αναλύουμε ένα γεγονός, μια αναδυόμενη τάση ή μια περίπλοκη ιστορία, εντοπίζοντας βασικές αφηγήσεις επείγοντος δημοσίου ενδιαφέροντος, εμβαθύνοντας στο πλαίσιο και το υποκείμενο των τοπικών, δημοτικών και πολυγλωσσικών μέσων. Το Undertones προσφέρει επίσης ένα σημείο εισόδου σε δημόσια δεδομένα, [2] που στηρίζουν το έργο μας στο Παρατηρητήριο.
Η είδηση για χιλιάδες ρωσικά στρατεύματα, που αναπτύσσονται κατά μήκος των συνόρων της Ουκρανίας, έχει αιχμαλωτίσει τα παγκόσμια πρωτοσέλιδα εδώ και εβδομάδες, καθώς η Ρωσία απαιτεί την αποχώρηση των στρατευμάτων του ΝΑΤΟ από τα κράτη, που περιβάλλουν την Ουκρανία. Οι εντάσεις αυξάνονται, καθώς τα ευρωπαϊκά κράτη εξετάζουν την προοπτική ενός πιθανού πολέμου, που θα μπορούσε να προκαλέσει έως και 50.000 θανάτους αμάχων στην Ουκρανία και να μετατρέψει πολλούς περισσότερους σε πρόσφυγες, σύμφωνα με ρεπορτάζ των ΗΠΑ [4]. Τον Δεκέμβριο του 2021, σχεδόν το 40% των Ρώσων πίστευε ότι ένας πόλεμος με την Ουκρανία ήταν “πολύ πιθανός”, σύμφωνα με το ανεξάρτητο πρακτορείο δημοσκοπήσεων Levada [5].
Ενώ τα δυτικά ΜΜΕ κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια πιθανή ρωσική εισβολή στην Ουκρανία από τα μέσα Ιανουαρίου, τα ρωσικά κρατικά μέσα παρουσιάζουν τα γεγονότα αρκετά διαφορετικά.
Τι συμβαίνει;
Υπό το πρίσμα της ανάπτυξης ρωσικών στρατευμάτων κοντά στα ουκρανικά σύνορα τον Δεκέμβριο του 2021-Ιανουάριο του 2022, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία ότι η Ρωσία θα εισβάλει στην Ουκρανία. Οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών σιγοβράζουν από το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία και υποστήριξε την ένοπλη αυτονομιστική κατάληψη τμημάτων της ανατολικής Ουκρανίας. Σύμφωνα με Ρώσους αξιωματούχους, οι πρόσφατες κινήσεις της Ρωσίας αποτελούν απάντηση στην υποτιθέμενη απειλή για πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στον Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ). Τον Δεκέμβριο, η Ρωσία εξέδωσε κατάλογο με αιτήματα [6] προς το ΝΑΤΟ, που περιελάμβανε απαγόρευση για την ένταξη της Ουκρανίας στη συμμαχία. Τα αιτήματα απορρίφθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, που εξετάζουν το ενδεχόμενο επιβολής νέων κυρώσεων στη Ρωσία.
Εξελισσόμενες αφηγήσεις στα ρωσικά ΜΜΕ
Τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης έχουν αναφέρει ότι ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν πρέπει να χρησιμοποιήσει τακτικές ισχυρών ανδρών για να αποτρέψει τη Ρωσία από τον εκφοβισμό της Δύσης. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, καθώς το ΝΑΤΟ επεκτείνεται προς τα ανατολικά κατά παράβαση των διεθνών συμφωνιών [8], η Ρωσία πρέπει να επιδείξει δύναμη, ώστε να ληφθεί σοβαρά υπόψη στην παγκόσμια σκηνή.
Οι ηλικιωμένοι στη Ρωσία ήταν πιο πιθανό (61%) να πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ και τα μέλη του ΝΑΤΟ ευθύνονται για την κλιμάκωση της κρίσης στην ανατολική Ουκρανία από ό,τι οι νεότεροι (24%), σύμφωνα με έρευνα της Levada [5] τον Δεκέμβριο του 2021.
Τίτλος ΜΜΕ: “Ποιος πραγματικά προετοιμάζεται για πόλεμο στην Ουκρανία: πέντε σίγουρα σημάδια”
Στις 20 Ιανουαρίου, η Komsomolskaya Pravda (KP), κορυφαία φιλοκυβερνητική εφημερίδα, έδωσε πέντε λόγους να πιστεύουμε ότι η Ουκρανία – και όχι η Ρωσία – προετοιμάζεται για πόλεμο. Το άρθρο υπονοεί ότι η Δύση και η Ουκρανία έχουν ξεκινήσει συνομιλίες για τον πόλεμο. Ο συγγραφέας δεν αναφέρει την πρόσφατη ανάπτυξη του ρωσικού στρατού ούτε την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και τη συνεχιζόμενη σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία. Περισσότερη ανάλυση εδώ [9].
2. “Η Ρωσία πάντα κερδίζει” [10]
Ρώσοι αξιωματούχοι και φιλοκυβερνητικοί δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν αναφορές στην ιστορία της Ρωσίας για να απειλήσουν τη Δύση. Στο Telegram, [11] ο Ρώσος αξιωματούχος Vyacheslav Nikonov – εγγονός του φίλου του Στάλιν, Βιατσεσλάβ Μολότοφ – αναφέρθηκε στο “ένδοξο παρελθόν” της Ρωσίας και απείλησε τον Πρόεδρο Μπάιντεν με “κρύο ντους”, δηλαδή πυρηνική ενέργεια. Η φράση “ένδοξο παρελθόν” μπορεί επίσης να επικαλείται τον αποφασιστικό ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης στη νίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Λεπτές αναφορές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν επίσης βρεθεί σε άλλα μέσα ενημέρωσης [12] και η πολεμική ρητορική είναι πανταχού παρούσα σε αφηγήσεις, που υποστηρίζονται από το κράτος.
Καθώς, ωστόσο, ο κοινωνικός και οικονομικός ιστός της Ρωσίας έχει επιδεινωθεί και οδήγησε σε αυξανόμενη δυσαρέσκεια και συρρίκνωση της δημοτικότητας του Πούτιν, λιγότεροι άνθρωποι υποστηρίζουν το είδος της πολεμικής ρητορικής, που έπαιξε τόσο μεγάλο ρόλο, για παράδειγμα, κατά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014.
Σε αυτό το βίντεο στο Facebook που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου, ο Vladimir Solovyov, παρουσιαστής ειδήσεων στον κυβερνητικό όμιλο μέσων ενημέρωσης VGTRK, προειδοποιεί τη Δύση να μην “πολεμήσει με τους Ρώσους”, γιατί η Ρωσία θα κερδίσει. Περισσότερη ανάλυση εδώ [13].
3. “Ο Πούτιν δεν ξέρει πώς να τερματίσει την ένταση Ρωσίας-Ουκρανίας χωρίς να χάσει τη φήμη του” [14]
Ορισμένοι σχολιαστές έχουν υποστηρίξει ότι ο Πούτιν και οι συνεργάτες του στον ρωσικό Στρατό έχουν βρεθεί σε κατάσταση Catch-22. Οι Ρώσοι ηγέτες δεν θέλουν να ξεκινήσουν έναν πραγματικό πόλεμο – το κόστος θα ήταν υψηλό και οι κυρώσεις που θα προκύψουν επιζήμιες – αλλά δεν ξέρουν πώς να αποκλιμακωθούν. Ο Πούτιν μπορεί επίσης να φοβάται να χάσει τη φήμη του ισχυρού άνδρα. Για τον κυβερνητικό κριτικό Μαξ Τρουντολούμποφ [15], ο Πούτιν “μοιάζει με μαϊμού, που σκαρφάλωσε σε έναν φοίνικα, αλλά δεν ξέρει πώς να κατέβει κάτω”.
Τίτλος ΜΜΕ: “Ο Πούτιν σύρθηκε στην ομίχλη: η ορατότητα έχει εξαφανιστεί στις σχέσεις με τη Δύση”
Η καθημερινή εφημερίδα Moskovsky Komsomolets (MK), η οποία είναι προσκείμενη στην πολιτική ελίτ του Κρεμλίνου, δημοσίευσε ένα άρθρο γνώμης του Μιχαήλ Ροστόφσκι υποστηρίζοντας ότι ο ρωσικός λαός δεν κατανοεί τις στρατιωτικές ενέργειες του Πούτιν και ότι η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας βρίσκεται “σε αδιέξοδο”. Χωρίς να επικρίνει ανοιχτά τον Πούτιν, ο Ροστόφσκι γράφει ότι ένας πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας θα κάνει ζημιά όχι στη Δύση, αλλά στη Ρωσία – και ότι ο Πούτιν εξαντλείται από επιλογές. Περισσότερη ανάλυση εδώ [16].
4. “Η κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας είναι μια μυθοπλασία που δημιουργήθηκε από τη Δύση” [17]
Πιο πρόσφατα, σχολιαστές υπέρ του Πούτιν υποστήριξαν ότι η Ρωσία δεν είχε ποτέ καμία πρόθεση να εισβάλει στην Ουκρανία και ότι η κρίση επινοήθηκε και τροφοδοτήθηκε από τη Δύση και συγκεκριμένα τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ορισμένοι Ρώσοι κρατικοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι δεν θα υπάρξει εισβολή στην Ουκρανία, εκτός και αν την προκαλέσει η Δύση: δηλαδή, εάν το ΝΑΤΟ δεν λάβει υπόψη τις απαιτήσεις της Ρωσίας να σταματήσει την επέκτασή του. Για αυτούς, η μετακίνηση των ρωσικών στρατευμάτων είναι εσωτερική υπόθεση και η κρίση είναι αποτέλεσμα υστερίας, που τροφοδοτείται από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης.
Τίτλος ΜΜΕ: “Ντιμίτρι Πεσκόφ: Οι Ηνωμένες Πολιτείες σπέρνουν τον πανικό”
Στις 31 Ιανουαρίου, ο Ντμίτρι Πεσκόφ, ο γραμματέας Τύπου του Πούτιν, είπε στην Komsomolskaya Pravda ότι οι ΗΠΑ επινόησαν την ουκρανική κρίση. Ο Πεσκόφ δήλωσε ότι “τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης δημοσιεύουν έναν πολύ μεγάλο όγκο μη επαληθευμένων, παραμορφωμένων και εσκεμμένα ψευδών και προκλητικών πληροφοριών για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία και γύρω από αυτήν τους τελευταίους μήνες”. Περισσότερη ανάλυση εδώ. [18]
5. “Η Ρωσία δεν πρέπει να εισβάλει στην Ουκρανία” [19]
Ορισμένοι Ρώσοι ακτιβιστές πολιτικών δικαιωμάτων, μέλη της διανόησης, πολιτικοί, απόστρατοι στρατιωτικοί [20] και πολίτες πιστεύουν ότι η Ρωσία δεν πρέπει να αναλάβει στρατιωτική δράση κατά της Ουκρανίας σε καμία περίπτωση. Όμως, δυσκολεύονται να βρουν χώρους, όπου μπορούν να εκφράσουν την κριτική τους.
Το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στη Ρωσία είναι πολύ περιορισμένο. Τα περισσότερα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια και τα συντακτικά μέσα είτε ανήκουν στο κράτος είτε ελέγχονται από κρατικές οντότητες. Τα περισσότερα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης χαρακτηρίζονται ως “ξένοι φορείς” και βρίσκονται στα πρόθυρα να κλείσουν από το κράτος.
Πολλοί άνθρωποι δεν τολμούν να εκφράσουν ανοιχτά τις απόψεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φοβούμενοι αντίποινα. Ως εκ τούτου, οι δημόσιες δηλώσεις [21] και τα ρεπορτάζ παραμένουν ένα σημαντικό εργαλείο συλλογικής δράσης για τη ρωσική αντιπολίτευση, ορισμένοι από την οποία μοιράζονται μιμίδια [22].
Τίτλος μέσων ενημέρωσης: “Μπαμπά Βλάντι, παρακαλούμε όχι πόλεμος”
Οι νεαροί χρήστες του Tiktok και του Instagram απευθύνουν ανώνυμα έκκληση στον Βλαντιμίρ Πούτιν να μην ξεκινήσει πόλεμο με την Ουκρανία με ένα flashmob από σαρκαστικά βίντεο και σχόλια, που λένε: “Μπαμπά Βλάντι, παρακαλώ όχι πόλεμο”. Οι ετικές περιλαμβάνουν τα #vladdydaddy και #plsnowar. Οι εθνικότητες των χρηστών δεν είναι σαφείς. Περισσότερη ανάλυση εδώ. [23]
Σχετικές αναπτυσσόμενες αφηγήσεις από τη Ρωσία
- Η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία [24]
- “Οι δυτικές χώρες, που αντιτίθενται και επικρίνουν τη Ρωσία, πρέπει να ρίξουν μια πιο προσεκτική ματιά στην εσωτερική τους πολιτική” [25]
- “Για την κρίση στο Ντονμπάς φταίει ο Πούτιν” [26]
- “Ο Πούτιν είναι όλο λόγια αλλά όχι δράση” [27]