[1]Φωτογραφία [2]: Luis Villasmil/Unsplash, ελεύθερη για χρήση με άδεια Unsplash [3].
Αυτό το κείμενο από την Amina Sejfić πρωτοδημοσιεύτηκε στο Balkan Diskurs [4], ένα έργο του Μεταπολεμικού Κέντρου Ερευνών [5] (PCRC). Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.
Εξαιτίας της βαθιά ριζωμένης πατριαρχικής δομής της κοινωνίας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (BiH), η ενδοοικογενειακή βία συχνά γίνεται αντιληπτή ως μέτρο συμμόρφωσης από το δυνατότερο προς το πιο αδύναμο άτομο, που δεν πρέπει να ξεφύγει πέρα από τα όρια της οικίας. Καθώς η κοινωνία κλείνει τα μάτια στο ολοένα και μεγαλύτερο αυτό πρόβλημα, η σιωπή ουρλιάζει πίσω από κλειστές πόρτες αφήνοντας τα θύματα να πολεμούν τους θύτες μόνα τους.
Η έμφυλη βία στον δημόσιο λόγο έχει αναγνωρίσιμη μορφή: μελανιές, ματωμένες πληγές, σκισμένα χείλη, ανακατεμένα μαλλιά, σπασμένα κόκαλα, έντονο βλέμμα, χαμηλωμένα μάτια. Μα κάποιες μελανιές δεν είναι ορατές. Είναι πληγές, που μόνο ένας άνθρωπος που ξέρει τις καταλαβαίνει, μια όψη μεταμφιεσμένη στην κανονική ζωή.
Αν και υπάρχει ένα σχετικά ικανοποιητικό νομικό πλαίσιο για την έμφυλη βία στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στην πράξη, τα πράγματα δεν κινούνται στη σωστή κατεύθυνση. Ανεπαρκής προστασία, έλλειψη εμπιστοσύνης στη δουλειά των αρμόδιων φορέων, έλλειψη ενός ενοποιημένου συστήματος συλλογής δεδομένων για τα θύματα έμφυτής βίας και μη αποδοχή και μη αναφορά της βίας συχνά στέλνουν τα θύματα σε ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή.
Η οικονομική και ψυχολογική έμφυλη βία είναι πρόβλημα και για τα δύο φύλα
Τα τέσσερα πιο γνωστά είδη βίας, που αποτελούν έμφυλη βία, είναι η σωματική, η ψυχολογική, η σεξουαλική και η οικονομική βία. Η οικονομική και ψυχολογική βία, που αναγνωρίστηκαν σχετικά πρόσφατα ως κατηγορίες βίας, είχαν από καιρό αμεληθεί και συχνά επισκιάζονται από τη σωματική και σεξουαλική βία, μιας και αυτές είναι πιο ορατές.
Η βία είναι πολύ λιγότερο ορατή με τη μορφή του πλήρους ή μερικού ελέγχου των χρημάτων, της απαγόρευσης προς εργασία, του σαμποτάζ εύρεσης ή διατήρησης μιας δουλειάς και της προφορικής μείωσης της αξίας μια γυναίκας.
Η Nura* (53 ετών) λέει ότι η ζωή της με τους γονείς της ήταν εξαιρετικά δύσκολη και ότι την πάντρεψαν όταν δεν ήταν καν 18 χρονών. Τότε άρχισε ο εφιάλτης της.
Όταν παντρεύτηκα, εκείνος αμέσως μου είπε ότι η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι. Φρόντιζα τόσο αυτόν όσο και τους γονείς του, αλλά ήταν πολύ τσιγκούνης και δεν μου έδινε καθόλου χρήματα. Επίσης με χτυπούσε, αλλά το πραγματικό χάος άρχισε μετά το θάνατο των γονιών του. Δεν ήμουν ποτέ αρκετά καλή για αυτόν μετά το θάνατό τους. Με κατηγορούσε για όλα και το ξύλο και η ταπείνωση έγιναν πιο συχνά.
Η Nura δεν είναι η μόνη με μια τέτοια ιστορία. Πολλά νέα κορίτσια και γυναίκες έχουν την ίδια μοίρα. Η Ajla Aljić (24 ετών) είναι μία από αυτές.
“Έζησα βία για πρώτη φορά, αφότου παντρεύτηκα στα 20 μου χρόνια. Το έκανε ο σύζυγός μου, αλλά, στην αρχή, δεν καταλάβαινα τι συνέβαινε”, λέει η Aljić, τονίζοντας ότι πίστευε πως τα πράγματα θα άλλαζαν, αλλά με τον καιρό γίνονταν ολοένα και χειρότερα. “Αν δεν κατάφερνε να με αντιμετωπίσει με λόγια, κατέφευγε σε σωματική παρενόχληση”, είπε.
Σύμφωνα με μελέτη του OΑΣΕ [6] που δημοσιεύτηκε το 2019, η ψυχολογική βία φαίνεται να είναι η πιο διαδεδομένη μορφή βίας κατά των γυναικών. Από τις περίπου 640.000 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα, 36% υπήρξαν θύματα ψυχολογικής βίας και 12% από αυτές θύματα οικονομικής βίας.
Η συχνότητα αυτών των δύο μορφών βίας είναι μεγαλύτερη ανάμεσα σε γυναίκες που ζουν σε φτωχότερα νοικοκυριά, σε γυναίκες που εγκρίνουν την πατριαρχική συμπεριφορά και σε γυναίκες, των οποίων οι σύντροφοι έχουν προβλήματα με την κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών.
Ο παραδοσιακός ρόλος των γυναικών
“Όταν ένας άντρας δεν μπορεί να εκπληρώσει το ρόλο του ως “κουβαλητή” της οικογένειας, ξεσπά τη σύγχυσή του μέσα από την ενδοοικογενειακή βία”, εξηγεί η Lejla Mušić, καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σεράγεβο.
Η ψυχολογική και οικονομική βία τιμωρούνται ως μορφές βίας σύμφωνα με το νόμο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Αναγνωρίζονται επίσης ως τιμωρητέες μορφές βίας από πολλές διεθνείς συμβάσεις επικυρωμένες από το κράτος. Αλλά αυτές οι δύο μορφές βίας δεν αναγνωρίζονται συχνά από το κοινό εξαιτίας της πατριαρχικής δομής της κοινωνίας, που υπαινίσσεται ότι ο άντρας ελέγχει τα χρήματα και στηρίζει την οικογένεια. Αν και η θέση των γυναικών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη σήμερα είναι πιο ευνοϊκή από ό,τι στο πρόσφατο παρελθόν, εξακολουθεί να μην είναι ικανοποιητική.
“Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις σε όλες τις σφαίρες της κοινωνίας και έχουν ακόμα παραδοσιακούς ρόλους, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, όπου συχνά εκτίθενται σε πολλαπλές μορφές ενδοοικογενειακής βίας”, λέει η Sanja Sahačić, ψυχολόγος και συντονίστρια του Safe House στο Σεράγεβο.
Η Nura είπε: “Μου απαγόρευσε να βλέπω τους συγγενείς μου. Έβλεπα τους γονείς μου, μόνο αν με άφηνε. Όσα χρήματα έβγαζε, τα ξόδευε σε αλκοόλ και είχε την απαίτηση από μένα να έχω φαγητό στο τραπέζι κάθε μέρα”, προσθέτοντας ότι δεν είχε καμία διέξοδο, επειδή η βία του συζύγου της ήταν “η ντροπή της”.
Όταν η Ajla αποφάσισε να γυρίσει την πλάτη της στη ζωή, που είχε ζήσει για τέσσερα χρόνια με τα δυο της παιδιά (τη δίχρονη κόρη και το ενός μηνός μωρό της), δεν είχε μόνιμη δουλειά, δεν είχε σπίτι ούτε αυτοκίνητο. Μα έπρεπε να το κάνει για τα παιδιά της.
“Άρχισα να υποτάσσω τον εαυτό μου και να μετατρέπομαι σε κάποια που δεν είμαι. Εκείνος με έριξε στην κατάθλιψη κι εγώ τον άφησα. Αποφάσισα ότι όλο αυτό ήταν κακό για τα παιδιά. Δεν ήθελα να μεγαλώσουν πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο ήταν φυσιολογικό”, λέει η Aljić τονίζοντας ότι χρωστάμε στα παιδιά μας μια όμορφη ζωή με αγάπη, μόρφωση και ασφάλεια. “Τα παιδιά σου δεν είναι ασφαλή, αν εσύ δεν είσαι ασφαλής, αν βλέπουν τον πατέρα τους να σε κακοποιεί”.
Η σιωπή δεν είναι χρυσός
Αιώνες μιας νοοτροπίας σφυρηλατημένης γύρω από το φόβο του άγνωστου έκρυβαν την έμφυλη βία. Η Sahačić τονίζει τον κρίσιμο ρόλο των ΜΜΕ στην ανταπόκριση στο πρόβλημα, επειδή “οι γυναίκες θα έπρεπε να ενθαρρύνονται να καταγγέλλουν τη βία και οι πολίτες θα πρέπει να παραμένουν ευαισθητοποιημένοι γύρω από τη βία αυτού του τύπου”.
Γυναίκες θύματα βίας συχνά υποφέρουν από αισθήματα ανασφάλειας, ενοχής, φόβου και αισθήματα απώλειας, επίσης δεν έχουν κρίσιμες πληροφορίες σχετικά με το πού να ζητήσουν βοήθεια. Η βία κατά των γυναικών συχνά θεωρείται “γυναικείο πρόβλημα” τόσο εξαιτίας της ανεπαρκούς κάλυψης από τα ΜΜΕ όσο και της συστηματικής αποτυχίας του κράτους να αντιδράσει.
Η Ajla Aljić επισημαίνει ότι κατάγγειλε το σύζυγό της στην αστυνομία, αλλά εκείνοι ήταν “ψυχροί και αδιάφοροι”.
Η ευαλωτότητα στην αγορά εργασίας αυξάνει την ευαλωτότητα στις σχέσεις
Η οικονομική και ψυχολογική βία βασίζονται στον έλεγχο ενός άλλου προσώπου. Ο πλήρης ή μερικός έλεγχος των οικονομικών κάποιου είναι οικονομική βία. Εξαιτίας της οικονομικής εξάρτησης όσων επιζούν από τους θύτες τους, εκείνες δεν μπορούν εύκολα να ξεφύγουν από τη σχέση, ιδιαίτερα αν δεν έχουν κανέναν άλλον, στον οποίο να μπορούν να στραφούν. Η οικονομική βία συχνά συνοδεύεται από χειραγώγηση, λεκτικές προσβολές, εκβιασμό και απειλές, αφήνοντάς τες συχνά χωρίς στήριξη. Η ευαλωτότητα στην αγορά εργασίας αυξάνει επίσης την ευαλωτότητα στις σχέσεις.
Το Safe House (Καταφύγιο) στο Σεράγεβο, που έχει στεγάσει 2.138 ωφελούμενες από την ίδρυσή του (771 γυναίκες, 1.013 παιδιά και 354 κορίτσια), διοργανώνει ποικίλες οικονομικές δραστηριότητες για να ενδυναμώσει τις γυναίκες. Η Sahačić τονίζει ότι η μείωση της ανισότητας ανάμεσα στις γυναίκες και τους άντρες στην αγορά εργασίας συμβάλει απαραιτήτως στην ενδυνάμωση των γυναικών.
Το Κέντρο για τις Γυναίκες του Ιδρύματος για την Τοπική Δημοκρατία [7] παρέχει εκπαίδευση για γυναίκες, προκειμένου να τις βοηθήσει να αναπτύξουν καινοτόμες επιχειρηματικές ιδέες, και οι γυναίκες εκεί συχνά στηρίζονται οικονομικά.
Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα μειονεκτήματα που η αγορά εργασίας ήδη έχει για τις γυναίκες — την ανικανότητα προς εύρεση εργασίας, επειδή είσαι γυναίκα, τις υπερωρίες, την κακοπληρωμένη εργασία, αρνητικές αντιλήψεις στην κοινωνία σχετικά με τις γυναίκες — καμία υπάρχουσα μορφή βίας δεν θα πρέπει να παραμένει ιδιωτική υπόθεση.
Σύμφωνα με την καθηγήτρια Mušić, η αρνητική εικόνα των γυναικών στο δημόσιο λόγο μειώνει την αξία των γυναικών στο επίπεδο της φυσικής τους ομορφιάς. Αυτή η πατριαρχία είναι επιτυχής, όταν στην εξουσία δεν είναι παρά ελάχιστες γυναίκες.