Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι και ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Κίεβο τον Φεβρουάριο του 2020, άδεια CC BY 4.0 [1], μέσω Wikimedia Commons [2]
Την περασμένη εβδομάδα, έθνη και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο ανακοίνωσαν εκτεταμένες οικονομικές και πολιτικές κυρώσεις [3] κατά της Ρωσίας στοχεύοντας [4] στους τομείς της χρηματοδότησης, της ενέργειας, των μεταφορών, της τεχνολογίας και των αιτήσεων για βίζα. Ορισμένες ρωσικές τράπεζες έχουν αφαιρεθεί από το διατραπεζικό σύστημα SWIFT. Τα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας έχουν παγώσει, μια πρωτοφανής κίνηση, σύμφωνα [5] με τον συντάκτη Οικονομικών του BBC Faisal Islam. Επίσης στο στόχαστρο βρέθηκαν [6] ο Πρόεδρος της Ρωσίας, ο Υπουργός Εξωτερικών, ο στενός κύκλος του Πούτιν και τα περιουσιακά στοιχεία υψηλά ιστάμενων μελών της ρωσικής ελίτ.
Η Γερμανία αποφάσισε να στείλει όπλα στην Ουκρανία, κάτι που ορισμένοι χαρακτηρίζουν ιστορική πολιτική απόφαση. Εν τω μεταξύ, το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και ο Καναδάς έκλεισαν τον εναέριο χώρο τους [7] σε ρωσικούς αερομεταφορείς. Ενώ οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ευρώπη και ο Καναδάς κάνουν έκκληση για κυρώσεις κατά της Ρωσίας, η τουρκική κυβέρνηση, κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, η οποία εδώ και καιρό επιδιώκει να ενεργήσει ως μεσολαβητής στη ρωσο-ουκρανική κρίση, προχωρά επιφυλακτικά. Ωστόσο, το έθνος μετατόπισε την πολιτική του θέση [8] την Κυριακή [9] 27 Φεβρουαρίου, όταν ο Υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, δήλωσε ότι η Άγκυρα [9] ” ήταν έτοιμη να εφαρμόσει ένα Διεθνές Σύμφωνο, που θα μπορούσε να απαγορεύσει τη διέλευση τόσο των ουκρανικών όσο και των ρωσικών πολεμικών πλοίων από τα στενά, που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τον νότο”.
Μέχρι αυτό το Σαββατοκύριακο, η Τουρκία ήταν πρόθυμη να διατηρήσει την ουδετερότητά της μεταξύ των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας εξέδωσε [10] δήλωση στις 22 Φεβρουαρίου χαρακτηρίζοντας την αναγνώριση των λεγόμενων λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ από τη Μόσχα “σαφή παραβίαση της πολιτικής ενότητας, κυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας”.
“Την τέταρτη ημέρα του πολέμου στην Ουκρανία, επαναλαμβάνουμε την έκκληση του προέδρου Ερντογάν για άμεση παύση των ρωσικών επιθέσεων και την έναρξη των διαπραγματεύσεων κατάπαυσης του πυρός”, δήλωσε [11] ο προεδρικός εκπρόσωπος Ιμπραήμ Καλίν στο Twitter. Ο Καλίν πρόσθεσε ότι η Τουρκία στέκεται στο πλευρό των Ουκρανών και θα συνεχίσει τις προσπάθειές της για να θέσει τέρμα σε αυτόν τον “άδικο και παράνομο πόλεμο”.
Η δήλωση έγινε μία ημέρα, αφότου ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι ευχαρίστησε τον Τούρκο ομόλογό του και τον λαό της Τουρκίας για την απαγόρευση διέλευσης ρωσικών πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα σε ένα τουίτ [12].
I thank my friend Mr. President of 🇹🇷 @RTErdogan [13] and the people of 🇹🇷 for their strong support. The ban on the passage of 🇷🇺 warships to the Black Sea and significant military and humanitarian support for 🇺🇦 are extremely important today. The people of 🇺🇦 will never forget that!
— Володимир Зеленський (@ZelenskyyUa) February 26, 2022 [14]
Ευχαριστώ τον φίλο μου κ. Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον λαό της Τουρκίας για την ισχυρή υποστήριξή τους. Η απαγόρευση διέλευσης ρωσικών πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα και η σημαντική στρατιωτική και ανθρωπιστική υποστήριξη για την Ουκρανία είναι εξαιρετικά σημαντικές σήμερα. Ο λαός της Ουκρανίας δεν θα το ξεχάσει ποτέ!
Σύμφωνα με το Middle East Eye, μια διαδικτυακή ειδησεογραφική πλατφόρμα, Τούρκοι αξιωματούχοι αρνήθηκαν [15] ότι έδωσαν τέτοια υπόσχεση.
Η Ουκρανία κάλεσε την Τουρκία [16] να κλείσει τα Στενά της στα ρωσικά πολεμικά πλοία, καθώς η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. “Ζητάμε να κλείσουν ο εναέριος χώρος, ο Βόσπορος και τα Στενά των Δαρδανελίων. Έχουμε μεταφέρει το σχετικό αίτημά μας στην τουρκική πλευρά. Ταυτόχρονα, θέλουμε να επιβληθούν κυρώσεις στη ρωσική πλευρά”, δήλωσε [17] ο πρεσβευτής της Ουκρανίας Vasyl Bodnar σε συνέντευξη Τύπου.
Στις 25 Φεβρουαρίου, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε [18] ότι η Τουρκία δεν μπορεί να σταματήσει την πρόσβαση ρωσικών πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα μέσω των στενών της, καθώς δεν είναι νομικά συμβατό με τη Συνθήκη του Μοντρέ του 1936, η οποία ρυθμίζει τα στενά των Δαρδανελίων και τον Βόσπορο.
Μιλώντας [18] από το Καζακστάν στις 25 Φεβρουαρίου, ο Τσαβούσογλου δήλωσε ότι η Τουρκία μελετά το αίτημα του Κιέβου, αλλά ότι, με βάση τη σύμβαση, η Ρωσία είχε το δικαίωμα να επιστρέψει τα πλοία στην βάση τους: στην περίπτωση αυτή, τη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι, ακόμη και αν η Τουρκία αποφασίσει να αποδεχθεί το αίτημα της Ουκρανίας και να κλείσει τα στενά στα ρωσικά πολεμικά πλοία, είπε, θα εμποδιζόταν μονάχα η μετάβασή τους στη Μεσόγειο, μακριά από την έδρα τους.
Εκτός από τη χορήγηση στην Τουρκία πλήρους κυριαρχίας και στα δύο στενά και τη διασφάλιση της διέλευσης πολιτικών σκαφών κατά τη διάρκεια της ειρήνης, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μοντρέ του 1936, η Άγκυρα έχει τον έλεγχο των στενών και μπορεί να περιορίσει τις στρατιωτικές αναπτύξεις στη Μαύρη Θάλασσα [19] σε περιπτώσεις πολέμου ή εάν αισθάνεται ότι απειλείται.
Στη συνέντευξή [20] του με τον τοπικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα NTV στις 25 Φεβρουαρίου, ο Τσαβούσογλου δήλωσε ότι, για να επικαλεστεί τη Συνθήκη του Μοντρέ, η ρωσική εισβολή πρέπει πρώτα να οριστεί νομικά ως πόλεμος. “Κάποιοι λένε ότι [η κλιμάκωση στην Ουκρανία] είναι μια “ολική εισβολή, επίθεση”. [Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς] Στόλτενμπεργκ είπε σε ένα μέρος της ομιλίας του “ολική εισβολή, επίθεση” και στη συνέχεια χρησιμοποίησε τον όρο “πόλεμος”, αλλά νομικά, φυσικά, αυτό πρέπει να οριστεί”, δήλωσε ο Τσαβούσογλου σε συνέντευξή του.
Ωστόσο, η ρητορική στην Άγκυρα άλλαξε [21] μετά την επίθεση της Μόσχας στην Ουκρανία στη νότια ακτή της χρησιμοποιώντας τα στενά της Τουρκίας. “Δεν είναι ένα-δυο αεροπορικές επιδρομές πλέον, η κατάσταση στην Ουκρανία είναι επίσημα πόλεμος. Θα εφαρμόσουμε τη Συνθήκη του Μοντρέ”, δήλωσε [21] ο Τσαβούσογλου σε συνέντευξή του στο τηλεοπτικό δίκτυο CNN Turk την Κυριακή 27 Φεβρουαρίου.
Ωστόσο, ο Τσαβούσογλου πρόσθεσε ότι η Τουρκία δεν θα μπορούσε να εμποδίσει όλα τα ρωσικά πολεμικά πλοία να έχουν πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα λόγω μιας ρήτρας στη Συνθήκη, που εξαιρεί όσα επιστρέφουν στη βάση προέλευσής τους. “Δεν πρέπει να γίνει κατάχρηση αυτής της εξαίρεσης. Τα πλοία που δηλώνουν ότι επιστρέφουν στις βάσεις τους και διέρχονται από τα Στενά δεν πρέπει να συμμετέχουν στον πόλεμο”, δήλωσε ο Τσαβούσογλου.
Δεν είναι ακόμη σαφές σε τι βαθμό θα εφαρμόσει η Άγκυρα τη Συνθήκη του Μοντρέ. Υπό το φως της εγχώριας οικονομικής αναταραχής [22], οι επιζήμιες σχέσεις με τη Μόσχα ενδέχεται να έχουν περαιτέρω συνέπειες. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η τουρκική λίρα μειώθηκε [23] περισσότερο από 5% έναντι του δολαρίου, η μεγαλύτερη πτώση στη νομισματική κρίση, που έπληξε την Τουρκία τον Δεκέμβριο του 2020.
Σύμφωνα με τον Timothy Ash, οικονομολόγο με εστίαση στην Ουκρανία και τη Ρωσία, ο Ερντογάν συγκάλεσε στις 24 Φεβρουαρίου Σύνοδο Κορυφής ασφαλείας με ανώτερους αξιωματούχους στην Άγκυρα για να συζητήσει την κρίση και να επιδιώξει να εξισορροπήσει τις σχέσεις με τη Δύση και τη Ρωσία. Η Τουρκία έχει αναπτύξει στενούς δεσμούς [24] με τη Ρωσία τα τελευταία πέντε χρόνια και μάλιστα αγόρασε πυραύλους αεράμυνας S-400 από τη Μόσχα. “Η κρίση μπορεί να αναγκάσει τον Ερντογάν να ευθυγραμμιστεί εκ νέου με τη Δύση”, είπε [25].
“Εάν ο Πούτιν επιτεθεί σε πλήρη κλίμακα, ο Ερντογάν θα πρέπει να συμμαχήσει με τη Δύση/Ουκρανία και αυτό σημαίνει προβλήματα με τον Πούτιν στην ενέργεια, τον τουρισμό, το εμπόριο και τη Συρία”, πρόσθεσε.
Ο ετήσιος όγκος εξωτερικού εμπορίου της Τουρκίας με τη Ρωσία ανέρχεται σε 34,7 δισ. δολάρια, σύμφωνα [26] με το Τουρκικό Ινστιτούτο Στατιστικής (TurkStat). Η Ρωσία είναι επίσης ένας από τους κορυφαίους εταίρους εισαγωγών και εξαγωγών [26] της Τουρκίας. Πέρυσι, η Ρωσία αντιπροσώπευε [23] το 19% των ξένων επισκεπτών στην Τουρκία και η χώρα στοχεύει σε έσοδα από τον τουρισμό ύψους 34,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων φέτος, καθώς η βιομηχανία επιστρέφει στα προ της πανδημίας επίπεδα.
So far, Turkey has sent humanitarian assistance [27] to Ukraine, while its Bayraktar drones have played an important role in defending against Russian troops, according [28] to Ukraine’s ambassador to Ankara, Vasyl Bodnar.
Still, the risks are high, and some warn that Ankara must be careful in how it decides to move forward. According [29] to former ambassador Uluç Özülker, “An atmosphere of conflict or tension in the region is a disaster for Turkey.” With Turkey stuck between Russia and Ukraine, it will not be possible for Ankara to comply with economic sanctions prepared by the West, added Özülker.
Μέχρι στιγμής, η Τουρκία έχει στείλει ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία, ενώ τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Μπαϊρακτάρ έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην άμυνα εναντίον ρωσικών στρατευμάτων σύμφωνα με τον πρεσβευτή της Ουκρανίας στην Άγκυρα, Vasyl Bodnar.
Ωστόσο, οι κίνδυνοι είναι υψηλοί και ορισμένοι προειδοποιούν ότι η Άγκυρα πρέπει να είναι προσεκτική στο πώς αποφασίζει να προχωρήσει. Σύμφωνα με τον πρώην πρεσβευτή Uluç Özülker, “μια ατμόσφαιρα σύγκρουσης ή έντασης στην περιοχή είναι καταστροφή για την Τουρκία”. Με την Τουρκία κολλημένη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, δεν θα είναι δυνατό για την Άγκυρα να συμμορφωθεί με τις οικονομικές κυρώσεις, που έχει προετοιμάσει η Δύση, πρόσθεσε ο Özülker.
Η Τουρκία απείχε [30] από την ψηφοφορία του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αναστολή της Ρωσίας από το σώμα στις 26 Φεβρουαρίου.
Η Τουρκία έχει προσπαθήσει εδώ και καιρό [31] να καλλιεργήσει θετικούς δεσμούς τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ουκρανία. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε [32] ότι η Τουρκία είναι “έτοιμη να κάνει ό,τι είναι απαραίτητο” για να αποφύγει έναν πόλεμο. Αυτή η προσεκτική προσέγγιση μπορεί να μην είναι ιδεαλιστική, “αλλά είναι λογική”, έγραψε [33] ο Howard Eissenstat, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Σεν Λόρενς και επί μακρόν παρατηρητής της Τουρκίας, σε ένα άρθρο γνώμης. “Στην τρέχουσα κρίση, η πολιτική της Τουρκίας χρωματίζεται από τις μακροπρόθεσμες φιλοδοξίες της, από τη συνεχιζόμενη επίθεση γοητείας της έναντι των δυτικών συμμάχων της, από τους ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς της τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ουκρανία, από τις δικές της οικονομικές δυσκολίες και από τη συνειδητοποίηση ότι ένα πολύ μεγάλο αδίκημα εναντίον είτε της Ρωσίας είτε των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ θα μπορούσε να έχει καταστροφικό κόστος. Η πολιτική της Άγκυρας για την Ουκρανία έχει ως στόχο να διαπεράσει αυτά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα. Δεν είναι, ίσως, τρομερά ιδεαλιστικό. Αλλά είναι λογικό”.
Μιλώντας [34] μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στις 28 Φεβρουαρίου, Ο Πρόεδρος Ερντογάν επανέλαβε τη δέσμευση της Τουρκίας στους συμμάχους της, αλλά δήλωσε ότι τα περιφερειακά συμφέροντα της χώρας είναι εξίσου σημαντικά, ειδικά οι σχέσεις της με τη Ρωσία και την Ουκρανία. “Η Τουρκία δεν θα συμβιβαστεί από δεσμεύσεις σε συμμαχίες, αλλά δεν θα γυρίσει την πλάτη της σε Ουκρανία ή Ρωσία”, δήλωσε [35] ο Ερντογάν. Ο εναέριος χώρος της χώρας παραμένει ανοικτός για ρωσικά αεροπλανοφόρα και, μέχρι στιγμής, η χώρα έχει αποφύγει να ενταχθεί σε οποιαδήποτε από τις εκτεταμένες λίστες κυρώσεων, που επιβάλλονται από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
