Διαδηλωτές κρατούν πινακίδες στα μακεδονικά που γράφουν “Είσαι ο βιαστής”, “Το κράτος που δεν εφαρμόζει τον νόμο είναι το κράτος που βιάζει” και “[Γυναίκα] δεν φταις εσύ”. Εικόνα από: Walker Gawande μέσω Unbias the News. Χρήση με άδεια.

Όταν ημι-ιδιωτικές εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το Telegram χρησιμοποιούνται για τη διάδοση πορνό εκδίκησης και άλλου καταχρηστικού υλικού, οι υπάρχοντες νόμοι φαίνονται ανεπαρκείς. Στη Βόρεια Μακεδονία, ακτιβιστές, ακτιβίστριες και επιζώντα άτομα έχουν βγει στους δρόμους για να απαιτήσουν δικαιοσύνη στο διαδίκτυο. Η πολύκροτη υπόθεση του “Public Room” δείχνει πώς η σεξουαλική παρενόχληση στο διαδίκτυο σπάνια αντιμετωπίζεται από τις Αρχές στη Βόρεια Μακεδονία και την περιοχή των Βαλκανίων, με αποτέλεσμα τη σοβαρή θυματοποίηση των γυναικών και ελάχιστες (αν υπάρχουν) νομικές συνέπειες για τους δράστες.

“Δεν ήξερα τι να κάνω, πανικοβλήθηκα, φοβήθηκα, δεν έχω ξαναζήσει κάτι τέτοιο. Πήγα στο Τμήμα κατά του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο [στη Μονάδα Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και Εγκληματολογικών Ερευνών] για να αναφέρω τι συνέβη. Τους έδειξα την εικόνα, έδειξα τα μηνύματα και τις κλήσεις, ότι έχω ονοατεπώνυμα των ανθρώπων, που μου έγραψαν και μου τηλεφώνησαν. Όταν άκουσαν ότι είμαι ενήλικη, είπαν ότι ο νόμος στη χώρα μας δεν μπορεί να κάνει τίποτα, επειδή ισχύει μόνο για ανηλίκους”, δήλωσε η Ana Koleva, μια 28χρονη από το Καβαντάρτσι της Βόρειας Μακεδονίας.

Σε ένα viral βίντεο στο Instagram που δημοσιεύτηκε στον λογαριασμό της στις 27 Ιανουαρίου 2021, μίλησε για την παρενόχληση, που βίωσε μετά τη διαρροή του προφίλ της στο Instagram και του αριθμού του προσωπικού της τηλεφώνου σε μία ομάδα στο Telegram.

Διαδηλωτές κρατούν μια πινακίδα που γράφει “Εάν δεν δράτε είστε συνένοχοι” και απευθύνεται στα κυβερνητικά ιδρύματα, που απέτυχαν να επιλύσουν την υπόθεση Public Room. Φωτογραφία της Elena Gagovska μέσω Unbias the News. Χρήση με άδεια.

Η Koleva ήταν ένα από τα άγνωστα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης στο διαδίκτυο από μέλη ενός δημοφιλούς καναλιού Telegram, που ονομάζεται Public Room. Στο διαδικτυακό κανάλι ανταλλαγής μηνυμάτων, άνδρες από τη Βόρεια Μακεδονία (και πιθανώς από γειτονικές χώρες) μοιράζονταν εικόνες και βίντεο παιδικής πορνογραφίας, γυμνές φωτογραφίες, προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ιδιωτικούς αριθμούς τηλεφώνου αμέτρητων γυναικών και κοριτσιών από όλη τη Βόρεια Μακεδονία – χωρίς τη συγκατάθεσή τους.

Η Ana Koleva είναι ένα από τα μοναδικά θύματα του Public Room, που έχουν μιλήσει για την εμπειρία τους χωρίς να κρύψουν την ταυτότητά τους. Το βίντεό της στο Instagram έχει σχεδόν 400.000 προβολές και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αυξημένη κάλυψη της υπόθεσης από τα ΜΜΕ το 2021.

Σεξουαλική παρενόχληση στο Telegram

Η ιστορία του Public Room, ωστόσο, δεν ξεκίνησε το 2021, αλλά τον Ιανουάριο του 2020, όταν ανακαλύφθηκε το αρχικό κανάλι Telegram με 7.400 μέλη. Το μη κερδοσκοπικό μέσο Radio MOF ανέφερε για πρώτη φορά την ύπαρξη της ομάδας στις 25 Ιανουαρίου 2020, αφού ειδοποιήθηκε από ανήσυχους μαθητές λυκείου.

Ανακαλύφθηκε ότι στο κανάλι δημοσιεύουνται εικόνες από ανοιχτά προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – και γυμνές φωτογραφίες – ανήλικων έφηβων κοριτσιών, αλλά τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι υπήρχαν και εικόνες ενήλικων γυναικών. Η δημοσιογράφος του A1on, Meri Jordanovska, ανέφερε επίσης ότι στην ομάδα υπήρχαν γνωστοί επιχειρηματίες και πολιτικοί. Οι Αρχές υποψιάστηκαν ότι ο δημιουργός του αρχικού Public Room ήταν έφηβος, αλλά δεν είναι σαφές αν του απαγγέλθηκαν ποτέ επίσημα κατηγορίες για ο,τιδήποτε.

Ενώ η ηλικία σεξουαλικής συναίνεσης είναι τα 14 έτη στη χώρα, η Nataša Boškova, δικηγόρος της ΜΚΟ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Coalition Margins, εξήγησε στο Unbias the News ότι, σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα της Βόρειας Μακεδονίας, ένα παιδί θύμα του εγκλήματος της διανομής παιδικής πορνογραφίας θεωρείται ανήλικο μέχρι 18 ετών.

Στιγμιότυπα οθόνης της ομάδας του Telegram “Javna Soba” (Public Room) και της σχετικής ομάδας “Hm….” από τον Ιανουάριο του 2020. Εικόνα από Meta.mk, χρήση με άδεια.

Ωστόσο, η διανομή παιδικής πορνογραφίας δεν είναι το μόνο έγκλημα, που φέρεται να διαπράχθηκε στο Public Room. Υπήρξε επίσης μη συναινετική κοινοποίηση ιδιωτικών γυμνών φωτογραφιών ενήλικων γυναικών και κατάχρηση προσωπικών πληροφοριών, όπως μη συναινετική κοινοποίηση προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδιωτικών διευθύνσεων και αριθμών τηλεφώνου, τα οποία οδήγησαν σε μεγάλης κλίμακας διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση.

Επιπλέον, το 2020, μετά την ανακάλυψή της, η ομάδα έκλεισε σχεδόν αμέσως από το Telegram μετά από αίτημα του Υπουργείου Εσωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας (MVR), το οποίο επίσης ενθάρρυνε τα θύματα να καταγγείλουν τέτοια εγκλήματα. Ωστόσο, ακόμη και αυτή η ταχεία δράση ήταν ανεπαρκής, καθώς κανένας δράστης δεν τιμωρήθηκε πραγματικά για τη συμμετοχή του στο Public Room.

Έτσι, δεν προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι μια παρόμοια ομάδα με πανομοιότυπο όνομα εμφανίστηκε τον Ιανουάριο του 2021.

Public Room 2.0

Ομοίως με το προηγούμενο έτος, η ομάδα έκλεισε σχεδόν αμέσως μετά την ανακάλυψή της κατόπιν αιτήματος του MVR προς την Telegram και τέσσερα άτομα, που σχετίζονταν με τη συνομιλία, προσήχθησαν για ανάκριση στις 28 Ιανουαρίου 2021. Την ίδια ημέρα, ο τότε πρωθυπουργός Ζόραν Ζάεφ απείλησε αμφιλεγόμενα να απαγορεύσει εντελώς το Telegram από τη Μακεδονία.

Η Irena Cvetkovic, ακτιβίστρια και εκτελεστική διευθύντρια της οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα Coalition Margins, είπε στο Unbias the News:

Το έγκλημα δεν έγκειται στη χρήση αυτής της εφαρμογής, αλλά σε αυτό που γίνεται σε αυτή την εφαρμογή, εδώ είναι το έγκλημα. Η δήλωση του Ζάεφ αποτελεί μια λεπτή μετατόπιση της ευθύνης του Telegram, μιας ιδιωτικής οντότητας, από την πραγματική ευθύνη της αστυνομίας και της εισαγγελίας.

Η απαγόρευση του Telegram δεν υλοποιήθηκε ποτέ, αλλά μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο για την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο στη Βόρεια Μακεδονία, υποψήφιο κράτος μέλος της ΕΕ.

Δεδομένου ότι ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων ρυθμίζει την κατάχρηση προσωπικών πληροφοριών, είναι σαφές ότι η Ana Koleva θα έπρεπε να είχε τη δυνατότητα να υποβάλει καταγγελία για τους λόγους αυτούς τουλάχιστον στον Οργανισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και ότι το Τμήμα κατά του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο θα μπορούσε να είχε κατευθύνει την Koleva σε αυτό το κυβερνητικό όργανο, αλλά δεν το έκανε.

“Σύμφωνα με τον νόμο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, όλα τα πρόσωπα που πιστεύουν ότι η ιδιωτική τους ζωή έχει παραβιαστεί μέσω της κατάχρησης των φωτογραφιών τους από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να ζητήσουν προστασία από τον Οργανισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων”, είπε η  Nataša Boškova στο Unbias the News.

Ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει επίσης προστασία για την κατάχρηση προσωπικών δεδομένων και τα περισσότερα θύματα του “Public Room” μπορούν να ζητήσουν προστασία βάσει αυτής της διάταξης. Η μονάδα εγκληματολογίας και εγκληματολογίας ηλεκτρονικών υπολογιστών του Υπουργείου Εσωτερικών μπορεί να βοηθήσει την εισαγγελία να εξασφαλίσει την ταυτότητα και τα στοιχεία των δραστών του εγκλήματος, ώστε να διωχθούν και να τιμωρηθούν αποτελεσματικότερα».

Φεμινιστική αφύπνιση;

Τόσο το 2020 όσο και το 2021, σεξιστικές και ηθικοπλαστικές αφηγήσεις κατέκλυσαν τις ροές των μακεδονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με ορισμένους να ισχυρίζονται ότι τα κορίτσια και οι γυναίκες έφταιγαν, καθώς αναζητούσαν μόνο την προσοχή τραβώντας αποκαλυπτικές φωτογραφίες, ενώ άλλοι προσπάθησαν να επιρρίψουν την ευθύνη τόσο στους άνδρες/αγόρια όσο και στις γυναίκες/κορίτσια.

Η σεξουαλική παιδαγωγός και φεμινίστρια ακτιβίστρια Natalija Krstevska μίλησε στο φοιτητικό podcast Justinijan Zbori για την τάση των αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που κατηγορούν τα θύματα και προτρέπουν τους πολίτες να “εκπαιδεύσουν [τα] παιδιά τους”. Η Krstevska δήλωσε ότι η τάση διασκορπίζει την ευθύνη μακριά από τα αγόρια και τους άνδρες που διαιωνίζουν τη σεξουαλική βία και, αντίθετα, προτείνει ότι τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν επίσης την ευθύνη να μάθουν πώς να προστατεύονται από αυτό το είδος βίας.

“Η διπλή θυματοποίηση εμφανίζεται από στενούς κοινωνικούς/οικογενειακούς κύκλους, μέχρι το επίπεδο των θεσμών και πρέπει να δοθεί τεράστια έμφαση στην απομάθηση αυτού του φαινομένου, επειδή αυτού του είδους τα σχόλια αντιπροσωπεύουν τη σχετικοποίηση της βίας και το μέρος των σεξουαλικών αρπακτικών”, είπε στο Unbias the News η Kalia Dimitrova, αρχισυντάκτρια της φεμινιστικής πλατφόρμας Meduza της Βόρειας Μακεδονίας.

Το κοινό έχει πάντα κάποια ιδέα για το τι θα έπρεπε ή θα μπορούσε να είχε κάνει η κοπέλα ή η γυναίκα για να αποφύγει να γίνει θύμα και πολύ σπάνια έχει κάποια ιδέα για το τι μπορεί ή πρέπει να γίνει με αυτόν που την παρενόχλησε, την πλήγωσε ή την ταπείνωσε. Εξάλλου, η σεξουαλική βία είναι ίσως το μόνο έγκλημα, όπου το θύμα κατηγορείται για κάτι που έκανε κάποιος άλλος.

Στις 3 Φεβρουαρίου 2021, εκατοντάδες φεμινίστριες και άλλοι υποστηρικτές βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για την αδράνεια των μακεδονικών θεσμών και την έλλειψη τιμωρίας των δραστών. Οι διαδηλωτές πραγματοποίησαν πορεία στους δρόμους των Σκοπίων από το Υπουργείο Εσωτερικών μέχρι την Εισαγγελία, θεωρώντας τους υπεύθυνους για την κατάσταση ατιμωρησίας.