Στιγμιότυπο οθόνης από το κανάλι του BBC στο YouTube, όπου ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών λέει: “Θα εγγυηθούμε την αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας, έχουμε υποφέρει πάρα πολύ από τον ναζισμό”.
Η Ρωσία είπε [1] ότι διεξάγει την εισβολή της στην Ουκρανία στο όνομα της “денацификация” ή “αποναζιστικοποίησης”. Γιατί ο όρος αυτός χρησιμοποιείται τόσο συχνά από τη Μόσχα; Στη σοβιετική και μετασοβιετική συλλογική μνήμη, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο οποίος στα ρωσικά ονομάζεται “Великая Отечественная Война” ή “Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος”, αποτελεί βασικό στοιχείο ταυτότητας.
Ο πόλεμος, που ξεκίνησε για τη Μόσχα τον Ιούνιο του 1941 [2], οδήγησε στο θάνατο τουλάχιστον 26 εκατομμύρια ανθρώπους [3] σε όλη τη Σοβιετική Ένωση, περίπου το 15% του πληθυσμού της [4]. Παρόλο που ο Στάλιν υπέγραψε συμφωνία με τον Χίτλερ το 1939 [5] για απόρριψη οποιασδήποτε στρατιωτικής δράσης εναντίον της Γερμανίας και, έπειτα, τον διαχωρισμό της Πολωνίας στα δύο, αργότερα κατάλαβε ότι είχε υπολογίσει κατάφωρα λανθασμένα, όπως έκαναν και άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες στην περίπτωση της Τσεχοσλοβακίας το 1938 [6]. Τελικά, η Σοβιετική Ένωση εντάχθηκε πλήρως στον πόλεμο, που συνέτριψε τη ναζιστική Γερμανία και την Ιαπωνία.
Το απίστευτο επίπεδο καταστροφής στο σοβιετικό έδαφος, ιδιαίτερα στη Λευκορωσία και την Ουκρανία, αλλά και σε ευρωπαϊκά μέρη της Ρωσίας, και τα εκατομμύρια των θανάτων, ως αποτέλεσμα, είναι ιστορικά γεγονότα, που έχουν εξελιχθεί σε εθνικό μύθο ηρωισμού, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η Σοβιετική Ένωση “έσωσε την Ευρώπη [7]“. Στην πραγματικότητα, ενώ ο σοβιετικός λαός πλήρωσε βαρύ τίμημα, στρατοί και ομάδες αντίστασης τόσο από όλη την Ευρώπη όσο και από τον υπόλοιπο κόσμο συνέβαλαν στην ήττα του Χίτλερ.
Ωστόσο, αυτός ο μύθος διαιωνίστηκε και ενισχύθηκε από την ανεξάρτητη Ρωσία μέσω επίσημου λόγου, καθώς και μέσω ΜΜΕ, κυρίως στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση [8], όπου κυριαρχούν προγράμματα, τηλεοπτικές σειρές, συνεντεύξεις με βετεράνους, ταινίες, podcasts και ντοκιμαντέρ για τον σοβιετικό ηρωισμό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτό το περιεχόμενο συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην εξύμνηση του πολέμου και των όπλων και ορίζει το απόλυτο κακό ως αποκλειστικά ναζιστικό. Σε αυτή την αφήγηση, δεν υπάρχει χώρος για τα εκατομμύρια των θανάτων, που προκλήθηκαν από τον Στάλιν [9] ή τον Μάο Τσε Τουνγκ [10] ενάντια στους δικούς τους λαούς. Τελικά, ο αγώνας κατά του ναζισμού καλλιεργείται ως ένα εξαιρετικά ισχυρό έναυσμα βαθιών συναισθημάτων, που θεωρεί ηθικό καθήκον να πάρει τα όπλα για να “προστατέψει την πατρίδα [11]“. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει απόλυτη εμπιστοσύνη σε ό,τι λέει το κράτος και δεν υπάρχει πιθανή κριτική αμφισβήτηση του τι θα μπορούσε να παρακινήσει την άλλη πλευρά. Αυτό συνέβη με τον Α’ Πόλεμο της Τσετσενίας [12], με επικεφαλής επίσης τον Πούτιν, από το 1994 έως το 1996.
Η εμπειρία του ναζισμού στην Ουκρανία
Στην πρώτη γραμμή του πολέμου Ναζί και Σοβιετικών, η Ουκρανία, όπως και η Λευκορωσία, έφερε μεγάλο μέρος του βάρους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, χάνοντας περίπου 18 εκατομμύρια ανθρώπους ή το 18% όσων ζούσαν [4] στη Σοβιετική Ουκρανία εκείνη την εποχή. Όπως και με την υπόλοιπη Σοβιετική Ένωση, διατήρησε τον ίδιο ηρωικό μύθο μέσω παρόμοιων παραγωγών μέσων, τόσο ρωσικών όσο και ουκρανικών, για τις καταστροφικές απώλειες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Ό,τι, όμως, διαφοροποιεί την Ουκρανία από τη Ρωσία είναι ότι, σε αντίθεση με τη Μόσχα, μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, το Κίεβο επέτρεψε μια πληθώρα συζητήσεων για το σοβιετικό παρελθόν του, αναγνωρίζοντας ιστορικά γεγονότα όπως το Γολοντομόρ [13], καθώς και τον σοβιετικό και ουκρανικό αντισημιτισμό [14], ενώ η Ρωσία ανέπτυξε μια νέα λατρεία γύρω από τον Στάλιν.
Η σύγχρονη Ουκρανία, όπως συμβαίνει με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, έχει ένα περιθωριακό, ακροδεξιό, νεοναζιστικό κίνημα, συγκεντρωμένο γύρω από το Τάγμα Αζόφ [15]. Ομοίως, η Ρωσία διαθέτει ομάδες, που υποστηρίζουν τη νεοναζιστική ιδεολογία και εκπαιδεύουν αλλοδαπούς [16], που μοιράζονται τις ίδιες ιδέες. Περιπτώσεις αντισημιτισμού στη Ρωσία σπάνια διώκονται [17].
Η Ουκρανία εξέλεξε επίσης, μέσω δίκαιων εκλογών τον Μάιο του 2019, τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος, όπως πολλοί συμπατριώτες του, έχει σύνθετη πολιτιστική και γλωσσική ταυτότητα. Ένα από αυτά τα στοιχεία είναι ο Εβραϊσμός, που ο ίδιος σπάνια προβάλλει [18], αλλά έχει χρησιμοποιήσει συχνότερα το τελευταίο διάστημα για να ζητήσει παγκόσμια υποστήριξη [19]. Κομμάτι της οικογένειάς του πέθανε στο Ολοκαύτωμα. [20]
Μεταξύ όσων φεύγουν να γλιτώσουν από τις ρωσικές βόμβες σήμερα είναι οι Εβραίοι της Ουκρανίας [21], οι οποίοι, μαζί με πολλούς άλλους, είναι θύματα πολέμου για άλλη μια γενιά. Εν τω μεταξύ, το 70% των Ρώσων [22] συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις ενέργειες της κυβέρνησής τους στο όνομα της “αποναζιστικοποίησης”.