- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

“Ακατάλληλοι για στρατιωτική θητεία”: Πώς το Αζερμπαϊτζάν στιγματίζει στρατιωτικό προσωπικό ΛΟΑΤΚΙ+

Κατηγορίες: Κεντρική Ασία και Καύκασος, Αζερμπαϊτζάν, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Ανθρωπιστική ανταπόκριση, Γλώσσα, Εθνότητα & φυλή, Εκπαίδευση, Ελευθερία του Λόγου, Ιδέες, Ιστορία, Κινηματογράφος, ΛΟΑΤΚΙΑ+, Λογοκρισία, Λογοτεχνία, Μέσα των πολιτών, Μετανάστευση, Νεολαία, Νομικά, Περιβάλλον, Πολιτική, Τέχνες - Πολιτισμός, Υγεία, Φύλο & ισότητα, Φωτογραφία, Ψηφιακός ακτιβισμός, COVID-19, Ανθρώπινα Δικαιώματα Video

Στιγμιότυπο από βίντεο του Baku Media Center [1]στην στρατιωτική παρέλαση που πραγματοποιήθηκε στο Μπακού στις 10 Δεκεμβρίου του 2020.

Το κείμενο αυτό εκδόθηκε σε συνεργασία με το QueerRadar [2]

Πριν από τρία χρόνια, ο Alp Aliyev έλαβε μια ειδοποίηση από την Κρατική Υπηρεσία Κινητοποίησης και Στρατολόγησης [3] ότι υποχρεούταν να καταταγεί στον στρατό. Ο Alp πίστευε ότι δεν επρόκειτο να ενταχθεί ομαλά στην κουλτούρα του στρατού δεδομένης της ρευστής ταυτότητας φύλου του και του τρόπου ζωής του. Δεχόταν, επίσης, πίεση από τους συγγενείς του, οι οποίοι του έλεγαν ότι, αν δεν ολοκλήρωνε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, δεν θα τον αποδέχονταν ως άνδρα. 

Το Αζερμπαϊτζάν προβλέπει την υποχρεωτική στράτευση όλων των ικανών από σωματικής άποψης ανδρών 18-35 ετών. Η υποχρεωτική θητεία διαρκεί κανονικά 18 μήνες. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία του κράτους, η εναλλακτική θητεία σε τόπους θρησκείας είναι επίσης δυνατή, μόνο που το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει ακόμη υιοθετήσει έναν τέτοιον νόμο [4] ούτε έχει καταρτίσει ένα σχέδιο της διαδικασίας. Επίσης, είναι εφικτή και η χορήγηση [5] προσωρινής αναβολής.

Όταν ήρθε τελικά ο καιρός να καταταγεί ο Alp, επισκέφθηκε την Επιτροπή Προκαταρκτικής Στρατιωτικής Κατάταξης και τους είπε ότι ήταν κουήρ. Η θητεία του αναβλήθηκε βάσει του άρθρου 18, παρ. β του Κανονισμού για τις Στρατιωτικές Ιατρικές Εξετάσεις, ο οποίος προβλέπει ότι ένα άτομο κρίνεται ακατάλληλο ή μερικώς κατάλληλο να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία στη βάση διαταραχών προσωπικότητας. Έτσι εξαιρούνται από την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στο Αζερμπαϊτζάν όσα άτομα αυτοπροσδιορίζονται ως μέλη της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+.

Πέραν του Άρθρου 18/β, οι στρατευμένοι ΛΟΑΤΚΙ+ κατηγοριοποιούνται βάσει και του Άρθρου/β, το οποίο κάνει λόγο για ψυχώσεις και νευρικές διαταραχές.

Για την ειδικό φύλου Leyla Hasanova, η αναβολή της θητείας των πολιτών ΛΟΑΤΚΙ+ σύμφωνα με αυτά τα άρθρα κατά τη διαδικασία στράτευσης υποδηλώνει βαθιά ομοφοβία στο εσωτερικό της κυβέρνησης. “Αυτός ο τρόπος κατηγοριοποίησής τους απαλλάσσει την κυβέρνηση από το χρέος να εξασφαλίσει θέσεις εργασίας στους κουήρ πολίτες και νομιμοποιεί την πολιτική της απέναντι σε αυτά τα άτομα, για τα οποία ούτως ή άλλως αδιαφορεί”.

Η χρήση αυτών των δύο άρθρων παραβιάζει, επίσης, το σύνταγμα του κράτους, καθώς και τις υποχρεώσεις της χώρας στο πλαίσιο διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως εξηγεί ο δικηγόρος Samed Rahimli. Σύμφωνα με τον ίδιο, αν η συγκεκριμένη παράγραφος (Άρθρο 18/β) χρησιμοποιηθεί για τον αρχικό της σκοπό, σε συνδυασμό με εξατομικευμένες ιατρικές αξιολογήσεις, τότε δεν προβαίνει εγγενώς σε διακρίσεις. “Ωστόσο, στην πράξη, όταν η παράγραφος χρησιμοποιείται συστηματικά για άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ με γνώμονα τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, κάνει ακριβώς αυτό”.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αποχαρακτήρισε επίσημα την ομοφυλοφιλία ως ψυχική ασθένεια το 1994. Παρότι στο Αζερμπαϊτζάν η ομοφυλοφιλία δεν περιγράφεται ως ασθένεια σε κανένα νομικό έγγραφο, στην περίπτωση της στρατιωτικής θητείας καταγράφεται και καταχωρίζεται είτε ως νευρολογική/ψυχολογική διαταραχή είτε ως διαταραχή προσωπικότητας”, εξηγεί ο δικηγόρος Ruslan Aliyev. 

Όσον αφορά τον Alp, ο ίδιος ένιωσε να υφίσταται διάκριση, από τη στιγμή που ενημέρωσε την Επιτροπή Προκαταρκτικής Στρατιωτικής Κατάταξης σχετικά με την ταυτότητα φύλου του. Κατόπιν ιατρικής εξέτασης, παραπέμφθηκε σε ψυχολογική κλινική στο Μπακού.  “Απαντούσα στις ερωτήσεις τους αστειευόμενος. Τελικά, ο γιατρός με ρώτησε: “Ξέρεις γιατί είσαι εδώ;”. “Όχι”, του είπα. “Επειδή είσαι τρελός”, μου απάντησε, “γι΄αυτό σε έστειλαν εδώ”. Γέλασα και με αυτό”, είπε ο Alp, προσθέτοντας: “Ήταν μια παράξενη εμπειρία. Σε χαρακτήριζαν τρελό έτσι απλά”. Ακόμη και μετά την χορήγηση αναβολής, οι εν δυνάμει στρατευόμενοι πρέπει να επισκέπτονται ξανά την επιτροπή κάθε 3 χρόνια μέχρι το 35ο έτος της ηλικίας τους.

Ίσες ευκαιρίες απασχόλησης και πλαστές ιατρικές γνωματεύσεις

Σύμφωνα με έκθεση [6] του Ινστιτούτου Δημοκρατικών Πρωτοβουλιών το 2019 σχετικά με την κατάσταση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+, όποιος εμπίπτει στα Άρθρα 18/β και 17/β ενδέχεται να στερηθεί ίσων ευκαιριών απασχόλησης, ειδικά σε κυβερνητικούς θεσμούς. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, όταν οι ομοφυλόφιλοι άνδρες απαλλάσσονται από τη θητεία βάσει των Άρθρων 17 και 18, “στην ουσία χάνουν και το δικαίωμα για ίσες ευκαιρίες απασχόλησης”.

Η έκθεση, επίσης, εξηγεί ότι πρακτικά όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+ απαλλάσσονται από την στρατιωτική θητεία. Ωστόσο, ελλείψει άλλης νομικής προστασίας αναφορικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή το φύλο, τα μέλη της κοινότητας συχνά αγνοούν τους τρόπους διαχείρισης της στράτευσης. Για την ακρίβεια, πολλοί ΛΟΑΤΚΙ+ διστάζουν ή φοβούνται να αποκαλύψουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό τόσο στις οικογένειές τους όσο και στην στρατιωτική επιτροπή.

Σύμφωνα με τον δικηγόρο Samed Rahimli, οι εργοδότες συχνά ζητούν πιστοποιητικό στρατολογικής κατάστασης κατά τη διαδικασία πρόσληψης. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι εργοδότες πληροφορούνται τον σεξουαλικό προσανατολισμό των υποψήφιων υπαλλήλων ανεξάρτητα από τη θέλησή των τελευταίων. Ο Rahimli εξηγεί:

Αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα απασχόλησης σε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+. Επιπρόσθετα, τα στοιχεία όσων αποκτούν αναβολή θητείας βάσει της παραγράφου 18β παραμένουν στη βάση δεδομένων των δομών κινητοποίησης. Αυτές οι πληροφορίες στη συνέχεια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από δομές και θεσμούς της κυβέρνησης για τη σύνταξη (μαύρων) λιστών με όσους αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑΤΚΙ+. Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε αν αυτές οι πληροφορίες έπειτα κοινοποιούνται σε άλλους κυβερνητικούς θεσμούς. 

Ο Natig Salimov (ψευδώνυμο), ο οποίος εργάζεται ως επιχειρηματικός σύμβουλος στην πρωτεύουσα της χώρας, το Μπακού, εκφράζει τον έντονο προβληματισμό του σχετικά με τα παραπάνω: “Δεν με απασχολούσε αν περιγράφεται ως ψυχολογική διαταραχή. Αυτό που με ανησυχούσε περισσότερο είναι η απασχόληση σε θέσεις της κυβέρνησης, αν μου παρουσιαζόταν μια τέτοια ευκαιρία.” Για να αποφύγει αυτό το στίγμα, η οικογένεια του Natig εξασφάλισε την αναβολή της στρατιωτικής του θητείας μέσω πλαστής ιατρικής γνωμάτευσης, σύμφωνα με την οποία αντιμετώπιζε προβλήματα στο ήπαρ ή τον θυρεοειδή του”. 

Ο Natig ανησυχούσε, επίσης, για την αντιμετώπιση της οποίας θα τύγχανε στον στρατό ως κουήρ άτομο. “Το πλαίσιο του στρατού είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό της ζωής ενός πολίτη. Αυτό που έχει σημασία εκεί είναι η σωματική δύναμη. Αποτελεί το πιο απτό παράδειγμα της πατριαρχίας. Θέματα φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας είναι ξένα προς το περιβάλλον του στρατού”, εξηγεί ο Natig. 

Και ο 21χρονος Emil Huseynov φοβόταν ότι θα ερχόταν αντιμέτωπος με ρατσιστικές συμπεριφορές, επειδή αυτοπροσδιοριζόταν ως ΛΟΑΤΚΙ+ και, συνεπώς, ήθελε να αποφύγει την στράτευση. Η πρώτη φορά που κλήθηκε να στρατευτεί ήταν το 2018. Εκείνη την περίοδο, λόγω ενεργών στρατιωτικών συγκρούσεων [7] μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η οικογένειά του δεν ήθελε να καταταγεί. Μη γνωρίζοντας τη σεξουαλική του ταυτότητα, η οικογένειά του κατάφερε να εξασφαλίσει μια ιατρική γνωμάτευση, σύμφωνα με την οποία ο Emil έπασχε από σκολίωση. Ως εκ τούτου, κρίθηκε ακατάλληλος.

Κατασταλτικά μέτρα της κυβέρνησης σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων

Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν έχει εντείνει τα μέτρα καταστολής της ΛΟΑΤΙΚΙ+ κοινότητας. Το 2017 [8], τουλάχιστον 83 άνθρωποι συνελήφθησαν από την αστυνομία, επειδή ήταν ομοφυλόφιλοι ή διεμφυλικοί. Τα συλληφθέντα άτομα ανέφεραν [9] ότι βασανίστηκαν και εκβιάστηκαν. Την ίδια χρονιά, τουλάχιστον τέσσερα άτομα, πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, που αυτοπροσδιορίζονταν ως ΛΟΑΤΚΙ+, αυτοκτόνησαν [10].

Το 2018, η Ισραηλινή εφημερίδα Haaretz ανέφερε [11] ότι η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιούσε συστήματα παρακολούθησης του Ισραήλ για να εξακριβώσει τον σεξουαλικό προσανατολισμό πολιτών μέσω του Facebook. 

Αρκετά άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ συνελήφθησαν το 2019, τα περισσότερα από τα οποία ήταν τρανς σεξεργάτ(ρι)ες, που αρχικά προσεγγίστηκαν και στη συνέχεια συνελήφθησαν, σύμφωνα με πληροφορίες των Meydan TV [12] και Minority Magazine [13].

Τον Μάρτιο του 2021, το Minority Magazine ανέφερε [14] την ύπαρξη ενός νέου κινήματος ονόματι “Καθαρό Αίμα”, το οποίο μέσω του Telegram προωθούσε τη στόχευση ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ στο Αζερμπαϊτζάν.

Έπειτα, το καλοκαίρι του 2021, κατά τη διάρκεια του μήνα του PRIDE, το Minority Magazine κατέγραψε [15] περισσότερες επιθέσεις σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Στην πιο πρόσφατη κατάταξη του Πολύχρωμου Χάρτη της ILGA Europe [16], το Αζερμπαϊτζάν κατέχει την τελευταία θέση [17]. Η ILGA ερευνά τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+ σε 49 ευρωπαϊκές χώρες από το 2009 μέσω του Πολύχρωμου Χάρτη και του Ευρετηρίου της.

Ο ειδικός σε στρατιωτικά θέματα Uzeyir Jafarzade υποστηρίζει ότι, αν οι ΛΟΑΤΚΙ+ κληθούν να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία, θα πρέπει πρώτα να έχει θεσπιστεί ένα σύνολο μηχανισμών που θα τους προστατεύει. “Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον χειρισμό των όπλων, καθώς και στη σχέση τους με τους υπόλοιπους στρατευμένους. Πρέπει να συνεργαστούν όλοι οι θεσμοί γι’ αυτόν τον σκοπό”, εξηγεί ο Jafarzade.