Κλιματική αλλαγή και δικαιώματα των γυναικών

“Η Μητέρα Γη αποτελεί μέρος του αγώνα των γυναικών!” ήταν ένα από τα μηνύματα στην Παρέλαση για τα Δικαιώματα των Γυναικών στη Σόφια της Βουλγαρίας στις 8 Μαρτίου 2020, τονίζοντας τη σχέση ανάμεσα στα δικαιώματα των γυναικών και τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Φωτογραφία: Darina Kokonova/προσωπικό αρχείο, με άδεια χρήσης μέσω BlueLink.

Το άρθρο αυτό της Velina Barova αρχικά εμφανίστηκε στο BlueLink Stories, ένα ηλεκτρονικό περιοδικό που καλύπτει την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Μια ελαφρώς τροποποιημένη εκδοχή αναδημοσιεύεται εδώ μέσω συνεργασίας με το Global Voices.

Ο αγώνας για τον περιορισμό της περιβαλλοντικής μόλυνσης είναι ένας αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγουν όλο και περισσότεροι υποστηρικτές και των δύο αυτών σκοπών ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Βουλγαρίας. Την παραμονή της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα στη Γλασκόβη, πολλοί διατύπωσαν το αίτημα για τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων και την εφαρμογή πολιτικών που θα δίνουν φωνή στις γυναίκες και θα στοχεύουν στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων που αυτές υφίστανται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.

Στην Παρέλαση για τα Δικαιώματα των Γυναικών στη Σόφια στις 8 Μαρτίου 2020, μεταξύ των αισιόδοξων μηνυμάτων σχετικά με τον συγκεκριμένο σκοπό, ξεχώρισε ένα πανό. Ξέφευγε από την πεπατημένη, καθώς δεν αναφερόταν απλά στα δικαιώματα των γυναικών, αλλά το μήνυμά του οδηγούσε σε μια ευρύτερη συζήτηση: “Η Μητέρα Γη αποτελεί μέρος του αγώνα των γυναικών”.

“Ίσως και οι δύο πλευρές να αντιμετωπίζονται με την ίδια περιφρόνηση”, δήλωσε μετά από ενάμιση χρόνο η δημιουργός του πανό. Η νεαρή ακτιβίστρια Darina Kokonova εξηγεί ότι, χρησιμοποιώντας ένα λογοπαίγνιο, είχε παρουσιάσει τη Γη σαν μια μητέρα, που γεννά και φροντίζει όλα της τα παιδιά, όπως όλες οι γυναίκες και οι μητέρες. Η Kokonova είχε ετοιμάσει αυτό το πανό για τις διαμαρτυρίες του νεανικού κινήματος “Παρασκευές για το Μέλλον της Βουλγαρίας”, μέρος του διεθνούς κινήματος για το κλίμα το οποίο ξεκίνησε η Γκρέτα Τούνμπεργκ το 2018.

Λόγω της συμμετοχής της σε διάφορες ομάδες ακτιβιστών, η Kokonova εμπλέκεται σε πολλούς σκοπούς. Συχνά, ενώ διαμαρτύρεται στον δρόμο για κάποιον σκοπό, έρχεται αντιμέτωπη με ερωτήσεις όπως γιατί δεν διαμαρτύρεται για τον έναν ή τον άλλον σκοπό. “Διαμαρτύρομαι!” είναι η συνήθης και ειλικρινής απάντησή της. “Είναι πολύ άβολο οι άνθρωποι να μην κάνουν τη σύνδεση ανάμεσα σε διαφορετικούς σκοπούς. Για μένα, αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου”, εξηγεί. Αισθάνεται, επίσης, ότι τα κινήματα υπέρ των γυναικών στη Βουλγαρία στερούνται αυτής της οπτικής.

Η κλιματική αλλαγή και τα δικαιώματα των γυναικών είναι δύο θέματα που υπάγονται στην ίδια συζήτηση, σύμφωνα με την ακτιβίστρια Darina Kokonova (στα δεξιά). Φωτογραφία: Darina Kokonova/προσωπικό αρχείο, με άδεια χρήσης μέσω BlueLink.

Όλοι προερχόμαστε από τη φύση και όλοι μας έχουμε απομακρυνθεί από αυτή ως έναν βαθμό, όπως μας υπενθυμίζει η Kokonova, αλλά, κατά τη γνώμη της, η σύνδεση των γυναικών με τη φύση είναι ισχυρότερη λόγω του αρχαίου τους ρόλου στη φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού. Το 2020, ζωγράφισε τέσσερα πορτραίτα γυναικών από αστικά κινήματα ανά τον κόσμο, προς τιμήν του αγώνα τους και της δουλειάς με την οποία αυτός συνδέεται. Τα πορτραίτα είναι ζωγραφισμένα με κάρβουνο πάνω σε χαρτί, με χρώματα από εντελώς φυσικά υλικά τα οποία σχετίζονται με τις δουλειές του σπιτιού: παντζάρια, πάπρικα, κουρκουμά, μαγειρική σόδα, σπανάκι. Όπως επισημαίνει:

Συνήθως, πρώτες οι γυναίκες γίνονται μάρτυρες των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, καθώς δουλεύουν με τη γη και εξαρτώνται από αυτή, ειδικά σε μη αστικές περιοχές.

Η οπτική μιας γυναίκας

Τα δικαιώματα των γυναικών συνδέονται στενά με την κλιματική δικαιοσύνη, όπως πιστεύει η Rada Elenkova του βουλγαρικού Women’s Fund. Φωτογραφία: Women’s Fund Βουλγαρίας, με άδεια χρήσης.

Τα δικαιώματα των γυναικών συνδέονται στενά με την κλιματική δικαιοσύνη, σύμφωνα με τη Rada Elenkova του βουλγαρικού Women’s Fund. “Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις γυναίκες σε μεγάλο βαθμό, στερώντας τους τα δικαιώματά τους και την πρόσβασή τους σε πόρους”. Πρόκειται για κάποιες μόνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής:

Η φτώχεια, τόσο στη Βουλγαρία όσο και παγκοσμίως, έχει θηλυκό πρόσημο, καθώς ένα πολύ μεγάλο μέρος του φτωχού πληθυσμού είναι γυναίκες, οι οποίες στερούνται την πρόσβαση σε πληροφορίες και τη διασφάλιση της υγείας και των δικαιωμάτων τους.

Οι γυναίκες και οι εξαρτώμενες οικογένειες από αυτές είναι πιθανότερο να ζουν σε ακατάλληλα, χαμηλής αξίας οικήματα, γεγονός το οποίο τις καθιστά ευάλωτες σε πλημμύρες, καταιγίδες, σεισμούς και κατολισθήσεις, σύμφωνα με τη Γενική Σύμβαση 37 αναφορικά με τις έμφυλες διαστάσεις της μείωσης του κινδύνου καταστροφών στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, το οποίο εκδόθηκε από την Επιτροπή Εξάλειψης Κάθε Μορφής Διακρίσεων Κατά των Γυναικών (CEDAW) το 2018. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, “το 80% των ανθρώπων που επλήγησαν από την κλιματική αλλαγή είναι γυναίκες.”

Παράλληλα, η καταστροφή βασικών υποδομών θα μπορούσε να μειώσει την ποιότητα και την προσβασιμότητα σε υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, έχοντας ως αποτέλεσμα ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και θανάτους κατά τη γέννα, σύμφωνα με το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Οι γυναίκες και τα κορίτσια διατρέχουν, επίσης, αυξημένο κίνδυνο έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής βίας και εκμετάλλευσης, της ενδοοικογενειακής βίας και του πρώιμου ή εξαναγκασμένου γάμου κατά τη διάρκεια ή μετά από φυσικές καταστροφές, σύμφωνα με τη CEDAW. Η κλιματική αλλαγή “ξαναρίχνει” τις νεαρές γυναίκες στη Βόρεια Κορέα σε παραδοσιακές πρακτικές, όπως ο πρώιμος γάμος και ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων, όπως ανέφερε το Κέντρο Πούλιτζερ τον Μάρτιο του 2020. Σύμφωνα με την έρευνα, τρεις περίοδοι ξηρασίας σχετικές με την κλιματική αλλαγή, τις οποίες ακολούθησε ένα κύμα ακρίδων, οδηγούν στην εξαφάνιση των φυσικών πόρων και στον θάνατο αρκετών ζώων. Αυτό με τη σειρά του αναγκάζει τις οικογένειες που διαβιούν σε τραγικές συνθήκες να πάρουν τις κόρες τους από το σχολείο, να τις στείλουν για περιτομή σε χώρες όπου αυτό είναι δυνατό και να τις παντρέψουν στην Κένυα για την εξασφάλιση χρημάτων.

Η κλιματική αλλαγή μπορεί, επίσης, να οξύνει τις ανισότητες στον εργασιακό τομέα, όπου οι γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με μια σειρά προκλήσεων. Λόγω των φυσικών καταστροφών, θα πρέπει να αντεπεξέλθουν στις αυξημένες προσδοκίες και ανάγκες των οικογενειών τους, πράγμα το οποίο καθιστά δύσκολη την επιστροφή τους στην αγορά εργασίας, όπως συμπεραίνει το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Οι γυναίκες στον αγροτικό τομέα

Πέρυσι, η Darina Kokonova πήγε στην αγορά με τη γιαγιά της σε μια μικρή πόλη στην Δοβρουτσά. Ακούγοντας τις συζητήσεις μεταξύ των κατοίκων, διαισθάνθηκε την ανησυχία τους: η σοδειά ήταν μικρή λόγω της ξηρασίας εκείνης της χρονιάς. “Πολύ συχνά αυτές οι συζητήσεις δεν συμβαίνουν στις πόλεις, όμως οι άνθρωποι στην επαρχία βιώνουν αυτή την πραγματικότητα – και ξηρασίες και πλημμύρες”, σημείωσε η Kokonova.

“Ίσως οι γυναίκες που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την κλιματική αλλαγή είναι εκείνες που εργάζονται στον τομέα της γεωργίας ως μικροπαραγωγοί, συμπεριλαμβανομένων των παραγωγών βιολογικών προϊόντων,” δήλωσε η Radostina Slavkova της περιβαλλοντικής οργάνωσης “For the Earth.” Είναι εξαιρετικά σημαντικό για τις ίδιες να έχουν ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για φυσικές καταστροφές, ειδικά για τις ακραίες βροχοπτώσεις και την ξηρασία, καταλήγει η Slavkova. “Αν αναμένεται μια ξηρασία στη Βουλγαρία, τα σπαρτά θα πρέπει να είναι ανθεκτικά στην ξηρασία. Υπάρχουν περιοχές των οποίων η επιβίωση εξαρτάται κατά κύριο λόγο από αυτό”.

Η Slavkova, επίσης, εφιστά την προσοχή μας σε όσες γυναίκες ζουν σε περιοχές εξόρυξης άνθρακα και υφίστανται τις αρνητικές συνέπειες της μακροχρόνιας απασχόλησης στη συγκεκριμένη βιομηχανία. Παράλληλα, υφίστανται τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών, οι οποίες, όπως δήλωσε, οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Ως εκ τούτου, θεωρεί ότι η απαίτηση για κλιματική δικαιοσύνη εμπίπτει τόσο στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο και σε εκείνον για τα δικαιώματα των γυναικών.

Πολιτικές δικαιοσύνης

Ένας από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής εστιάζει στην “ανάπτυξη ικανοτήτων” στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, με ιδιαίτερη έμφαση στις γυναίκες, τους νέους και τις τοπικές περιθωριοποιημένες κοινότητες. Η υποστήριξη αυτών των κοινοτήτων είναι ιδιαίτερα σημαντική στη Βουλγαρία, κατά την άποψη των ακτιβιστών του βουλγαρικού Women's Fund.

Στις αρχές του 2021, ξεκίνησε ένα καινούριο πρόγραμμα, το “Ισότητα και Κλιματική Δικαιοσύνη”, το οποίο προσφέρει εξειδικευμένη εκπαίδευση στα ενδιαφερόμενα άτομα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των κοινωνικών ανισοτήτων. Επιπλέον, επιτρέπει τον συναγωνισμό μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών για εγχειρήματα, που θα αντιμετωπίζουν αυτά τα ζητήματα και θα ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στην επίλυσή τους. Σκοπός του προγράμματος είναι να ενθαρρύνει γυναίκες και άτομα από ευάλωτες ομάδες, απομακρυσμένους οικισμούς και περιθωριοποιημένες κοινότητες να συμμετάσχουν στον δημόσιο διάλογο για την κλιματική αλλαγή, παρέχοντάς τους πληροφορίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τον κοινωνικό της αντίκτυπο.

“Μακροπρόθεσμα, από την κλιματική αλλαγή αυτοί οι άνθρωποι θα πληγούν περισσότερο. Έχουν τη μικρότερη συνεισφορά στην κλιματική αλλαγή και στερούνται ορισμένων δικαιωμάτων όπως η πρόσβαση σε πληροφορίες και πόρους. Εξαιτίας όλων αυτών, περιέρχονται σε δύσκολη θέση, καθώς έτσι καθίστανται άνθρωποι χωρίς φωνή, οι οποίοι βρίσκονται μακριά από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων”, εξηγεί η Rada Elenkova, συντονίστρια του προγράμματος.

Η σημασία της έμφυλης πλευράς του φαινομένου τονίστηκε και από τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, την οποία η Βουλγαρία επικύρωσε το 2016. Τον Δεκέμβριο του 2019, οι συμβαλλόμενες πλευρές αποφάσισαν να ορίσουν εθνικούς συντονιστές για την ισότητα των φύλων και την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, η Βουλγαρία δεν ανήκει στις χώρες, που έχουν ορίσει έναν τέτοιον συντονιστή.

Η Radostina Slavkova της περιβαλλοντικής οργάνωσης For the Earth. Φωτογραφία: Ivan Donchev με την υποστήριξη της οργάνωσης “Equal BG”, με άδεια χρήσης δια μέσου BlueLink.

Υπάρχουν περισσότερες γυναίκες μεταξύ των περιβαλλοντικών ακτιβιστών και των ειδικών οργανισμών, παρατήρησε η Radostina Slavkova. Ωστόσο, οι γυναίκες ακόμα εκπροσωπούνται ελλιπώς στις ανώτερες διαπραγματεύσεις για το κλίμα. Στις 10 Δεκεμβρίου του 2020, περισσότερες από 400 ηγέτιδες υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή προς την βρετανική κυβέρνηση ζητώντας “ίση εκπροσώπηση” ανδρών και γυναικών στην υψηλόβαθμη ομάδα της Συνόδου για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ (COP26) τον Νοέμβριο του 2021 στη Γλασκόβη. Την περίοδο σύνταξης της ανοιχτής επιστολής, λιγότερο από το 25% καίριων θέσεων στην επικείμενη σύνοδο κατέχονταν από γυναίκες, αναφέρει το Euronews.

Η Slavkova διαβλέπει μια από τις πιθανές λύσεις αυτού του προβλήματος στον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο, που υιοθετήθηκε από την Ευρωβουλή τον Ιούνιο του 2021. Στοχεύει στον περιορισμό των εκπομπών άνθρακα στην Ευρώπη κατά 55% μέχρι το 2030 και στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050:

Όσο πιο γρήγορα καταφέρουμε να μειώσουμε τις εκπομπές, τόσο μικρότερες θα είναι οι πιθανότητες να πληγούν όλες οι ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών.

Ο Ευρωπαϊκός Κλιματικός Νόμος υποχρεώνει τα κράτη να συμπεριλάβουν όλες τις επηρεαζόμενες ομάδες σε αυτό το εγχείρημα και κάθε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεσμεύεται να το πράξει αυτό μέσω της νομοθεσίας του”, πρόσθεσε ο Plamen Peev, ανώτερος αναλυτής του Ιδρύματος BlueLink  για τις περιβαλλοντικές πολιτικές. Τον Μάρτιο του 2021, το BlueLink συνέκρινε τον Ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο με τη βουλγαρική νομοθεσία για το κλίμα και διατύπωσε κάποιες προτάσεις βελτίωσής του.

Μία από τις πρωτοβουλίες με στόχο τη στήριξη της εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Κλιματικού Νόμου είναι η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Συνθήκης για το Κλίμα, η οποία καλεί τα άτομα, τις κοινότητες και τους οργανισμούς να συμμετάσχουν στις δράσεις για το κλίμα και να χτίσουν μια πιο πράσινη Ευρώπη. “Με αυτό τον τρόπο θα ακουστεί πολύ πιο εύκολα η φωνή των γυναικών από τις πληγείσες περιοχές, επαγγέλματα και τομείς και θα αποκτήσουν μεγαλύτερο ρόλο στη λήψη αποφάσεων,” είπε η Slavkova, επισημαίνοντας ότι δεν είναι ακόμα σαφές πώς θα λειτουργεί ακριβώς ο μηχανισμός.

Για να συζητηθούν οι αποφάσεις από όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, οι κλιματικοί ακτιβιστές προτείνουν την οργάνωση συνελεύσεων των πολιτών για το κλίμα, όπου οι ειδικοί και οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν και να μοιράζονται τις οπτικές τους, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που αφορούν τα δικαιώματα των γυναικών, προσέθεσε η Slavkova.

Εν τω μεταξύ, οι συζητήσεις σχετικά με την κλιματική αλλαγή λαμβάνουν χώρα όχι μόνο μεταξύ υψηλόβαθμων αξιωματούχων, αλλά και στο δρόμο: σε συγκεντρώσεις για άλλους, θεωρητικά, σκοπούς. Η Darina Kokonova εφιστά την προσοχή στην αντιμετώπιση της Γης όχι μόνο ως μητέρας, αλλά και ως αδερφής – με την έννοια της αλληλεγγύης και της αμφίδρομης σχέσης: “Για γενιές ολόκληρες, οι άνθρωποι είχαν αυτή τη σχέση με το περιβάλλον τους, γιατί κατανοούν ότι εξαρτώνται από αυτό”.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.