Μαχητές Ταλιμπάν. Στιγμιότυπο οθόνης από το κανάλι Vice News στο YouTube

Στις 8 Μαΐου 2022, η κυβέρνηση του Αφγανιστάν υπό την ηγεσία των Ταλιμπάν ανέφερε ότι ερευνούν την επίθεση με ρουκέτες του Ισλαμικού Κράτους στο Τατζικιστάν από την επαρχία Ταχάρ του Αφγανιστάν, καθώς το Ισλαμικό Κράτος παραδέχτηκε ότι εκτόξευσε οκτώ ρουκέτες στις 7 Μαΐου προς “απροσδιόριστους στρατιωτικούς στόχους στο Τατζικιστάν”. Σε αντίδραση, Τατζίκοι αξιωματούχοι ανέφεραν επιφυλακτικά ότι σφαίρες εκτοξεύτηκαν κατά λάθος κατά τη διάρκεια μάχης μεταξύ των δυνάμεων των Ταλιμπάν και των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους στην αφγανική πλευρά των συνόρων, ωστόσο διατήρησαν την επιχειρησιακή ετοιμότητα των συνοριακών στρατευμάτων τους. Με την αυξανόμενη ένταση στην περιοχή, θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι ο μήνας του μέλιτος των Ταλιμπάν έχει οριστικά τελειώσει, όσον αφορά τους γείτονές τους στην Κεντρική Ασία.

Σύμφωνα με ορισμένες αντιλήψεις, οι Ταλιμπάν μπορεί να θεωρήσουν ότι η Ρωσία έχει κολλήσει στον πόλεμο με την Ουκρανία καθιστώντας την παρούσα συγκυρία ιδανική στιγμή για να πιέσουν τα κράτη της Κεντρικής Ασίας να κάνουν πολιτικές παραχωρήσεις. Το Τατζικιστάν, μια χώρα που έχει απαξιώσει κατάφωρα τη νέα κυβέρνηση των Ταλιμπάν, θα μπορούσε να είναι πρωταρχικός στόχος. Από την έναρξη της ανακατάληψης εξουσίας των Ταλιμπάν τον Αύγουστο του 2021, η κυβέρνηση του Τατζικιστάν, υποστηριζόμενη από ρωσική στρατιωτική παρουσία, αρνήθηκε να επικοινωνήσει με τους Ταλιμπάν. Η Ντουσάνμπε δεν θα αναγνώριζε την κυριαρχία των Ταλιμπάν, όσο η νέα κυβέρνηση συνεχίζει να αποκλείει τους Τατζίκους, που αποτελούν το ένα τέταρτο του πληθυσμού του Αφγανιστάν. 

Αυτή η πίεση δεν περιοριζόταν σε καμία περίπτωση στη χρήση βίας, καθώς οι λεκτικές απειλές κατά των γειτόνων της έγιναν κοινός τόπος στην αφγανική πολιτική. Έτσι, στις 6 Μαΐου 2022, ο Gulbuddin Hekmatyar, ο πρώην πρωθυπουργός και ηγέτης του κόμματος Hezb-e Islami, που είναι υπέρ των Ταλιμπάν, δήλωσε ότι το Τατζικιστάν ουσιαστικά κήρυξε τον πόλεμο στο Αφγανιστάν παρέχοντας καταφύγιο στην αφγανική αντιπολίτευση. Ως εκ τούτου, ως αντίποινα, το Αφγανιστάν θα πρέπει να προσφέρει καταφύγιο στην αντιπολίτευση του Τατζικιστάν. Εκφώνησε την απειλητική ομιλία του σε ντάρι, μια γλώσσα στενά συνδεδεμένη με το Τατζικιστάν, μετά τη συνάντησή του με τον Amir Khan Muttaqi, τον εν ενεργεία υπουργό Εξωτερικών των Ταλιμπάν, απεικονίζοντας το Τατζικιστάν ως αδύναμο, μικρό και εύθραυστο (ضعیف، کوچک، شکننده).

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι απειλές και οι επιθέσεις με στόχο το Τατζικιστάν σημειώθηκαν εν μέσω ρεπορτάζ για συγκρούσεις στη βορειοανατολική επαρχία Παντζσίρ μεταξύ των δυνάμεων των Ταλιμπάν και του Εθνικού Μετώπου Αντίστασης του Αφγανιστάν, της εθνοτικής συμμαχίας κατά των Ταλιμπάν, που εγκαθίδρυσε αντιπροσωπεία στο Τατζικιστάν τον Οκτώβριο του 2021. Εξάλλου, το Τατζικιστάν ήταν η τρίτη μεγαλύτερη χώρα υποδοχής εγγεγραμμένων Αφγανών προσφύγων (μετά το Πακιστάν και το Ιράν) και είναι ο τέταρτος μεγαλύτερος προορισμός για νεοαφιχθέντες Αφγανούς από το 2021 (μετά το Πακιστάν, το Ιράν και το Ουζμπεκιστάν).

Άποψη της κοιλάδας Παντζσίρ, Αφγανιστάν. Φωτογραφία από UN Photo/Homayon Khoram μέσω Flickr ( CC BY-NC-ND 2.0 )

Νωρίτερα, στις 18 Απριλίου 2022, η επαρχία Χορασάν του Ισλαμικού Κράτους (ISKP), η “θυγατρική” του Ισλαμικού Κράτους που δραστηριοποιείται κυρίως στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, ισχυρίστηκε ότι εξαπέλυσε επίθεση με ρουκέτα σε στρατιωτική βάση στο Ουζμπεκιστάν κοντά στην πόλη Τερμέζ, αλλά Ουζμπέκοι αξιωματούχοι απέρριψαν αμέσως τις αξιώσεις με τρόπο παρόμοιο με αυτόν του Τατζικιστάν.

Ήδη τον Ιανουάριο του 2022, ο υπουργός Άμυνας των Ταλιμπάν, Mohammad Yaqoob, γιος του Μουλά Ομάρ, ιδρυτή των Ταλιμπάν, προέτρεψε τόσο το Τατζικιστάν όσο και το Ουζμπεκιστάν να επιστρέψουν στο Αφγανιστάν τα στρατιωτικά αεροσκάφη, που πήγαν εκεί οι εκπαιδευμένοι στις ΗΠΑ πιλότοι της Αφγανικής Πολεμικής Αεροπορίας, οι οποίοι διέφυγαν στην Κεντρική Ασία παράλληλα με την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων τον Αύγουστο του 2021, καλώντας τους να μην δοκιμάσουν την υπομονή τους και να μην τους αναγκάσουν να λάβουν “όλα τα πιθανά αντίποινα”. Υπό το πρίσμα αυτό, στις 10 Ιανουαρίου 2022, στη διάσκεψη της υπό τη Ρωσία στρατιωτικής συμμαχίας Οργάνωσης Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), ο πρόεδρος του Τατζικιστάν Ιμομάλι Ραχμόν προειδοποίησε τους ομολόγους του αρχηγούς κρατών για περισσότερα από 40 στρατόπεδα εκπαίδευσης για τρομοκράτες, που βρίσκονται στο βορειοδυτικό Αφγανιστάν φιλοξενώντας περισσότερους από 6.000 μαχητές, προσθέτοντας ότι ορισμένοι στην Κεντρική Ασία συμμερίζονται τις απόψεις τους.

Η απίθανη προσέγγιση της Ρωσίας με τους Ταλιμπάν

Πράγματι, από τη στιγμή της κατάρρευσης της αφγανικής κυβέρνησης μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ και των συμμαχικών στρατευμάτων και την ταχεία κατάληψη των Ταλιμπάν, τα τρία κράτη της Κεντρικής Ασίας που συνορεύουν με το Αφγανιστάν – Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν – σκόπευαν να υπερασπιστούν τα σύνορά τους μέσω ενίσχυσης της ασφάλειας και της διπλωματίας, βασιζόμενη κυρίως στις ρωσικές πρωτοβουλίες. Σε αυτό το πλαίσιο, κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης στη Μόσχα στις 8 Ιουλίου 2021, η Ρωσία φάνηκε μάλιστα να καταφέρνει να λάβει μια υπόσχεση από τους Ταλιμπάν να μην παραβιάσουν τα σύνορα των κρατών της Κεντρικής Ασίας. Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι στην ίδια συνάντηση οι Ταλιμπάν διαβεβαίωσαν την ετοιμότητά τους να σεβαστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των γυναικών, αλλά με την πάροδο του χρόνου συνέχισαν σκληρές πολιτικές έναντι των γυναικών, αναγκάζοντάς τες να καλύπτουν τα πρόσωπά τους, ενώ περιόρισαν την εργασία και την εκπαίδευσή τους. Αργότερα, Αφγανοί διπλωμάτες, που εκπροσωπούσαν την κυβέρνηση των Ταλιμπάν, έλαβαν διαπίστευση στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας, ενώ η αφγανική πρεσβεία στη Μόσχα παραδόθηκε στους Ταλιμπάν.

Γυναίκες στις εκλογικές κάλπες στην Καμπούλ, Αφγανιστάν, 20 Αυγούστου 2009. Φωτογραφία του UN Photo/Eric Kanalstein μέσω του Flickr ( CC BY-NC-ND 2.0 )

Όσον αφορά την ενίσχυση της ασφάλειας στην περιοχή μετά την κατάληψη των Ταλιμπάν, η Ρωσία, έχοντας μεγάλη στρατιωτική βάση στο Τατζικιστάν και εμπλεκόμενη στον εξοπλισμό και την εκπαίδευση των συνοριακών στρατευμάτων του Τατζικιστάν για δεκαετίες, αρχικά δεν είδε την ανάγκη να εμπλέξει τις δυνάμεις του CSTO στην προστασία των συνόρων με το Αφγανιστάν, τονίζοντας την ανάγκη για στρατιωτικό εξοπλισμό και τεχνική βοήθεια. Ωστόσο, τον Αύγουστο του 2021, η Ρωσία πραγματοποίησε κοινή στρατιωτική άσκηση με στρατεύματα Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν στο εκπαιδευτικό πεδίο Kharbmaidon στο Τατζικιστάν κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν, εκσυγχρονίζοντας, εν τω μεταξύ, τον στρατιωτικό εξοπλισμό της βάσης τους. Αργότερα, τον Οκτώβριο του 2021, ο CSTO πραγματοποίησε στρατιωτικές ασκήσεις στο Τατζικιστάν, εμπλέκοντας στρατεύματα από την Αρμενία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, την Κιργιζία, τη Ρωσία και το Τατζικιστάν.

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία

Ωστόσο, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η ωμή διεξαγωγή του πολέμου της, η οποία συχνά συγκρίνεται με τη σοβιετική αποτυχία στο Αφγανιστάν, έκανε ακόμη και τους Ταλιμπάν να τους παροτρύνουν να “αποφύγουν να λάβουν θέσεις, που θα μπορούσαν να εντείνουν τη βία”, μετατοπίζοντας τη στρατηγική ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή μακριά από τη Ρωσία.

Όχι μόνο θα απελευθέρωνε τους Ταλιμπάν από το να είναι ο πιο εξέχων επιτιθέμενος στον κόσμο και θα αποσπούσε την προσοχή της Δύσης μακριά από το Αφγανιστάν, αλλά επίσης θα μπορούσε τελικά να αποδεσμεύσει τους Ταλιμπάν από τις ρυθμίσεις ασφαλείας τους με τη Ρωσία, η οποία τώρα “δεν έχει περίσσια χρήματα ή στρατιωτική δύναμη” σε κυρώσεις και στρατιωτική αποτυχία και επομένως δεν μπορεί να παίξει ζωτικό ρόλο στην αναζήτηση των Ταλιμπάν για διεθνή αναγνώριση.

Από στρατιωτική άποψη, τα σχέδια της Ρωσίας να επανεξοπλίσει τις στρατιωτικές της βάσεις στο Κιργιστάν και το Τατζικιστάν έως το τέλος του 2022, καθώς και το φιλόδοξο πρόγραμμα στρατηγικής εταιρικής σχέσης της Ρωσίας με το Καζακστάν για την περίοδο 2022-2024, φαίνονται πλέον ασαφή, καθώς, ήδη μερικές εβδομάδες μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας, η Ρωσία φέρεται να ζήτησε από την Κίνα στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Οι ισχυρισμοί ότι η Ρωσία μπορεί να αποσύρει κάποια στρατεύματα από τη βάση της στην Αρμενία έγιναν από την Ουκρανία, ενώ η αποχώρηση στρατευμάτων και μισθοφόρων από τη Συρία και τη Λιβύη για να ενισχύσουν την ουκρανική εκστρατεία, άνοιξε την πόρτα σε στρατηγικές ευκαιρίες για μικρές και μεγαλύτερες δυνάμεις στην περιοχή.

Καταστράφηκε ρωσικό τανκ στην Ουκρανία. Στιγμιότυπο από το κανάλι του BBC News στο YouTube

Εν μέσω αυτών των εξελίξεων, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, των οποίων οι οικονομίες άρχισαν να υποφέρουν ακόμη και πριν από τον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο, απειλούνται τώρα με άνοδο βίας και αστάθειας στο εσωτερικό του Αφγανιστάν, που ενεργοποίησε στρατιωτικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένου του ISKP, που πραγματοποίησε επιθέσεις στο Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Μερικές από αυτές τις ομάδες στρατολογούν εκτενώς εθνοτικούς Τατζίκους και Ουζμπέκους και πραγματοποιούν εκστρατείες μέσων ενημέρωσης και προπαγάνδας σε γλώσσες της Κεντρικής Ασίας, διακηρύσσοντας “μεγάλη τζιχάντ στην Κεντρική Ασία”. Επιπλέον, ορισμένοι τις θεωρούν ακόμη και ως επιθέσεις των Ταλιμπάν, που εκτελούνται μέσω της τοπικής θυγατρικής του Ισλαμικού Κράτους, καθώς το τελευταίο έχει δημιουργήσει δεσμούς με το Δίκτυο Haqqani, το παρακλάδι των Ταλιμπάν.

Αυτή τη στιγμή, ενώ οι στρατιωτικές αποτυχίες της Ρωσίας στην Ουκρανία και η οικονομική και πολιτική της απομόνωση έχουν αφήσει τα κράτη της Κεντρικής Ασίας μόνα τους με τους φόβους τους για την άνοδο της ισλαμικής μαχητικότητας στο Αφγανιστάν, τα νέα για την πολύωρη ανταλλαγή πυρών μεταξύ των δυνάμεων των Ταλιμπάν και των συνοριακών στρατευμάτων του Τατζικιστάν στις 15 Μαΐου 2022 άρχισε να σπάει τη σιωπή, που κράτησε μόνο μια εβδομάδα. Από την άλλη πλευρά, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται να απαλλοτριώνει τη σύνοδο κορυφής του CSTO, που ξεκίνησε στη Μόσχα στις 16 Μαΐου 2022, για να εκφράσει τα παράπονά του για τη “μανία του νεοναζισμού στην Ουκρανία”, που ενθαρρύνει η Δύση, και απειλεί τη Φινλανδία και Σουηδία για τις προθέσεις τους να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, αντί να αντιμετωπίσουν πραγματικά την αφγανική απειλή.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό το θέμα, δείτε το ειδικό μας αφιέρωμα Η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία.