Οι τεχνολογίες ψηφιακών επικοινωνιών έχουν αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για την προώθηση της δημοκρατικής διακυβέρνησης, αλλά τα τελευταία χρόνια υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία ότι αυτές οι τεχνολογίες χρησιμοποιούνται επίσης για την υπονόμευση της δημοκρατίας.  Καθώς χώρες όπως η Ρωσία προχωρούν στην απαγόρευση χονδρικής των ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης και το κλείσιμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου γίνεται ένα προβλέψιμο μέρος της πολιτικής διαδικασίας σε χώρες όπως το Σουδάν και η Τανζανία, είναι σημαντικό να γίνει απολογισμός της κατάστασης, καθώς και να γίνει προσπάθεια να σχηματιστεί μια συνολική εικόνα για το πώς τα πολιτικά συστήματα κάθε είδους ανταποκρίνονται στην άνοδο της ψηφιακής πολιτικής δραστηριότητας. Καθώς όλο και περισσότεροι από εμάς αναλαμβάνουμε τις διαμαρτυρίες και την οργάνωσή μας στο διαδίκτυο, οι κυβερνήσεις σε όλο το πολιτικό φάσμα προσπαθούν όλο και περισσότερο να αντιμετωπίσουν τέτοιες ενέργειες. 

Το Παρατηρητήριο Ανελευθερίας είναι μια ερευνητική πρωτοβουλία του Advox, που εξετάζει το αυξανόμενο φαινόμενο του δικτυωμένου ή ψηφιακού αυταρχισμού. Ο «ψηφιακός αυταρχισμός» περιγράφει τη χρήση της τεχνολογίας για την προώθηση καταπιεστικών πολιτικών συμφερόντων. Δεν περιορίζεται αποκλειστικά στα αυταρχικά καθεστώτα. Τα δημοκρατικά κράτη χρησιμοποιούν και πωλούν επίσης προηγμένη τεχνολογία για την παρακολούθηση ή/και επιτήρηση των πολιτών, τη διάδοση παραπληροφόρησης και την αποδυνάμωση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και την πολιτική. Ούτε μόνο τα κράτη ασκούν ψηφιακό αυταρχισμό: οι εταιρείες που βρίσκονται σε δημοκρατικές χώρες είναι βασικοί προμηθευτές της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται. 

Η ανάπτυξη του ψηφιακού αυταρχισμού αναδεικνύει ένα σημαντικό παράδοξο: το διαδίκτυο, που θεωρούνταν στις πρώτες του μέρες ως ένα ουτοπικό εγχείρημα, που προωθούσε τη συμμετοχή στα κοινά και την πολιτική, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την καταστολή των ίδιων συμπεριφορών, στην ενθάρρυνση των οποίων συμβάλλει. Κατανοώντας τον αυταρχισμό ως διαδικασία και όχι ως γεγονός, και εστιάζοντας στις πολιτικές επιλογές που επιδεινώνουν αυτή τη διαδικασία, μπορούμε να εμβαθύνουμε την κατανόησή μας για το πώς η τεχνολογία επηρεάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19, όπου οι τεχνολογίες, που αναπτύχθηκαν για τον έλεγχο της εξάπλωσης του ιού, παρείχαν επίσης σε ορισμένα κράτη σημαντική ισχύ για την επιτήρηση των πολιτών.

Ένας σημαντικός στόχος αυτού του εγχειρήματος είναι να παρέχει ένα πλουσιότερο πλαίσιο, που υπερβαίνει τις μοναδικές εθνικές ή θεματικές καταστάσεις. Θα ήταν παράλειψη να επικεντρωθούμε αποκλειστικά στο διαδίκτυο και να αγνοήσουμε, για παράδειγμα, τις επιπτώσεις των μηχανισμών της αυξανόμενης καταστολής στην ελευθερία του Τύπου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στις χώρες που μελετήσαμε, διαπιστώσαμε μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της μείωσης της ελευθερίας του Τύπου και του αυξανόμενου ψηφιακού αυταρχισμού. Η πληροφορία, άλλωστε, είναι η πρώτη ύλη της διακυβέρνησης και τόσο οι διαδικτυακοί χώροι όσο και τα παραδοσιακά ΜΜΕ εξυπηρετούν τη σημαντική λειτουργία της διάθεσης πληροφοριών σε άτομα και κοινότητες, ώστε να τους επιτρέψουν να κάνουν ανεξάρτητες αξιολογήσεις των κυβερνήσεών τους. Η ώθηση για τον έλεγχο των πληροφοριών στο διαδίκτυο συνδέεται άμεσα με την ώθηση για τον έλεγχο των πληροφοριών που μοιράζεται ο Τύπος. 

 Αυτό το ενημερωτικό έγγραφο παρέχει μια επισκόπηση των βασικών εξελίξεων στον ψηφιακό αυταρχισμό σε 11 χώρες και εξηγεί το θεωρητικό πλαίσιο και τη μεθοδολογία πίσω από το Παρατηρητήριο Ανελευθερίας. Το έγγραφο παρέχει επίσης μια βάση για την επέκταση αυτής της έρευνας σε άλλες χώρες, με στόχο την εμβάθυνση της κατανόησής μας για τον ψηφιακό αυταρχισμό παγκοσμίως, καθώς και τις κρίσιμες επιπτώσεις του για το μέλλον. Το προκαταρκτικό δείγμα έντεκα χωρών επιλέχθηκε, ώστε να αντικατοπτρίζει μια σειρά παραγόντων: το σύστημα διακυβέρνησης, την προσέγγιση στα ανθρώπινα δικαιώματα (συμπεριλαμβανομένων των κατατάξεων σε δείκτες) και τις εταιρικές σχέσεις. Οι χώρες είναι: Βραζιλία, Ισημερινός, Αίγυπτος, Ινδία, Μαρόκο, Μιανμάρ, Ρωσία, Σουδάν, Τανζανία, Τουρκία και Ζιμπάμπουε.  

Η έρευνα γραφείου συμπλήρωσε την ποιοτική μελέτη ενός συνόλου δεδομένων, που περιελάμβανε στοιχεία ΜΜΕ, που διερευνούσαν ζητήματα, γεγονότα, δρώντες, αφηγηματικά πλαίσια και αντιδράσεις, για τον εντοπισμό τάσεων και μοτίβων ψηφιακού αυταρχισμού. Διεξήγαμε επίσης εβδομαδιαία σεμινάρια με την ερευνητική ομάδα για να κατανοήσουμε τυχόν διατομεακά θέματα και κοινά σημεία που προέκυψαν. Ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα ήταν η διαπίστωση ότι, ενώ οι πελάτες και τα ενδιαφέροντά τους μπορεί να ποικίλλουν, μόνο μια χούφτα εταιρειών, πολλές από τις οποίες εδρεύουν σε κατ’ όνομα δημοκρατικές χώρες, πωλούσαν την τεχνολογία, που καθιστά δυνατές ορισμένες ψηφιακές αυταρχικές πρακτικές.

Άλλοι τέσσερις ερευνητές και ερευνήτριες εργάστηκαν επίσης με τέσσερα διατομεακά θέματα, που αφορούν τον ψηφιακό αυταρχισμό για να αναπτύξουν μια προσέγγιση, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα πλαίσια. Αυτά τα θέματα ήταν η διακυβέρνηση δεδομένων, ο λόγος, η πρόσβαση και η πληροφορία. Η τάση στην έρευνα στο διαδίκτυο είναι να σκεφτόμαστε τις ιδέες ή την ανάπτυξη μεμονωμένα θεματικά και ενθαρρύναμε αυτήν την ομάδα ερευνητ(ρι)ών να σκεφτεί τόσο σε γενικές όσο και σε εις βάθος πληροφορίες για το τι ενώνει όλες αυτές τις ξεχωριστές ιδέες. 

Η έκθεση διαπιστώνει ότι ο ψηφιακός αυταρχισμός δεν περιορίζεται σε αυταρχικά κράτη. Αντίθετα, πρόκειται για μια κουλτούρα —αυξανόμενης εκτελεστικής εξουσίας, νομοθεσίας και παγκόσμιων ροών κεφαλαίων— που επιτρέπει στο κράτος να παρεμβαίνει στη ζωή των πολιτών και να καταπνίγει ή να ματαιώνει τη συμμετοχή των πολιτών. Δεν υπάρχει ένας μόνο προγνωστικός παράγοντας, αλλά ο ψηφιακός αυταρχισμός συνδέεται στενά με τη συρρίκνωση της ελευθερίας του Τύπου και την αντίσταση στις πολιτικές μεταβάσεις. Επιπλέον, πρόκειται για μια διακρατική διαδικασία και η διαθεσιμότητα της τεχνολογίας σε ένα μέρος του κόσμου θα έχει τελικά πολιτικές συνέπειες σε ένα άλλο.