Φωτογραφία ενός ουκρανικού μεταλλουργείου από την Kateryna Babaieva. Δωρεάν χρήση από την Pexels.

Παρά τον πόλεμο, η ουκρανική κυβέρνηση προσπαθεί να περάσει από καιρό προγραμματισμένες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Πολιτικές, που προηγουμένως δεν ήταν δημοφιλείς στους ψηφοφόρους, όπως οι μεταρρυθμίσεις του αστικού κώδικα και του δικαστικού συστήματος, τίθενται για άλλη μια φορά προς εξέταση, λαμβάνοντας βελτιωμένη έγκριση. Μερικοί ειδικοί αναρωτιούνται εάν ο πόλεμος έχει χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για την επιτάχυνση αντιδημοφιλών αλλαγών ή για την πραγματοποίηση απαραίτητων κυβερνητικών μεταρρυθμίσεων, που προηγουμένως ήταν αβάσιμες.

Μια τέτοια περίπτωση είναι ο νόμος 5371 “Περί τροποποιήσεων ορισμένων νομοθετικών πράξεων για την απλούστευση της ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τη μείωση του διοικητικού φόρτου στις επιχειρήσεις”. Αρχικά εισήχθη και κατατέθηκε το 2021, στις 12 Μαΐου 2022, το Verkhovna Rada (το κοινοβούλιο της Ουκρανίας) ενέκρινε μια πρώτη ανάγνωση του νόμου, θέτοντάς τον για ψηφοφορία και τελική έγκριση τον Ιούνιο. Η δηλωμένη πρόθεση του νόμου είναι να απελευθερώσει τους απαρχαιωμένους κανονισμούς εργασίας της Ουκρανίας. Το νομοσχέδιο εισάγει ιδιωτικές συμβάσεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων και καταργεί τους προηγούμενους αυστηρούς περιορισμούς στις απολύσεις.

Στα τέλη του 2021, το εργατικό δυναμικό της Ουκρανίας ήταν 17.405.000. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) υπολόγισε ότι σχεδόν 5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έχουν χαθεί λόγω της εισβολής της Ρωσίας. Αυτή είναι η δεύτερη σημαντική μεταρρύθμιση στον 50χρονο εργατικό κώδικα της χώρας μέσα σε δύο μήνες. Στις 15 Μαρτίου 2022, η Ουκρανία ψήφισε τον “Κανονισμό των Εργασιακών Σχέσεων κατά τη διάρκεια του Στρατιωτικού Νόμου”, καταργώντας τους περιορισμούς για απόλυση, μετεγκατάσταση, αναστολή πληρωμής και βασιζόμενη στην “αμοιβαία συναίνεση των μερών” για τις συμβάσεις εργασίας. Αυτές οι διατάξεις έχουν επικριθεί ευρέως σε ολόκληρη την Ουκρανία.

Η ισχυρή εργασιακή προστασία της Ουκρανίας υπάρχει μόνο στα χαρτιά

Κατά τη μετάβαση σε μια οικονομία της αγοράς μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η Ουκρανία αντιμετώπισε δυσκολίες στον εκσυγχρονισμό της αγοράς εργασίας της. Ο μέσος μισθός της Ουκρανίας (420 δολάρια) και η σύνταξη (110 δολάρια) ήταν οι χαμηλότεροι στην Ευρώπη, ενώ η αδήλωτη γκρίζα αγορά εργασίας κυμαινόταν γύρω στο 20% της συνολικής απασχόλησης (πιθανώς πολύ υψηλότερη). Ο Κώδικας Εργασίας της Ουκρανίας, που εγκρίθηκε το 1971 υπό σοβιετική κυριαρχία, παρέμεινε ανώτατος στη χώρα, με περιοδικές τροποποιήσεις τα τελευταία 30 χρόνια. Πριν από το 2021, οι εργατικές διαφορές ήταν η τρίτη πιο συχνή υπόθεση, που εκδικαζόταν από τα ουκρανικά δικαστήρια. Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις στην εργατική νομοθεσία το 2003, το 2006, το 2016 και το 2019  είχαν αποτύχει στο παρελθόν στο κοινοβούλιο λόγω πολιτικής της αντιπολίτευσης.

Ο εργατικός κώδικας παρέχει προστασίες σε εργαζομένους, που δεν είναι κοινές στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρώπη, που διέπουν τους “μισθούς, τις άδειες, το δικαίωμα στις συλλογικές διαπραγματεύσεις και τον τερματισμό της απασχόλησης”. Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να εργάζονται περισσότερες από 40 ώρες την εβδομάδα χωρίς πρόσθετη αποζημίωση, οι υπερωρίες δεν μπορούν να υπερβαίνουν τις 120 ώρες ετησίως και οι εργαζόμενοι έχουν εγγύηση 24 αμειβόμενων αργιών ετησίως. Το πιο σημαντικό, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες ή πολλές χώρες στην Ευρώπη, η εργατική νομοθεσία της Ουκρανίας δεν αναγνωρίζει την έννοια της “απασχόλησης κατά βούληση” και η καταγγελία επιτρέπεται μόνο υπό συγκεκριμένες και προκαθορισμένες συνθήκες.

Η Hanna Vakhitova, Επίκουρη Καθηγήτρια στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου και επισκέπτρια συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Δανίας, έδωσε συνέντευξη στο Global Voices και υπογραμμίζει την κυριαρχία της γκρίζας αγοράς εργασίας: “Η εργατική νομοθεσία παρέχει μεγάλη προστασία στους εργαζόμενους. Αλλά είναι κυρίως στα χαρτιά, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι εργοδότες μπορούν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς, ειδικά όσον αφορά την απόλυση. Στην πραγματικότητα, υπάρχει πολύ χαμηλότερο επίπεδο προστασίας για τους εργαζομένους, που είναι ανασφαλείς ή σε ευαίσθητη κατάσταση από ό,τι ορίζει ο επίσημος Εργατικός Κώδικας”.

Η Vakhitova επισημαίνει τις διακρίσεις λόγω φύλου ως άλλο θέμα:

Οι νέες γυναίκες δυσκολεύονται να βρουν δουλειά, γιατί ο εργοδότης τους δεν θέλει να αντιμετωπίσει τις νομικές επιπτώσεις της άδειας μητρότητας. Εάν προσληφθείς, μπορείς να λάβεις πλήρη πληρωμή τριών ετών και να επιστρέψεις ανά πάσα στιγμή, με την εταιρεία να έχει την εντολή να κρατήσει τη θέση. Αυτό το είδος προστατευτικής ρύθμισης οδηγεί στην κατάσταση, όπου είναι αδύνατο για τις νέες γυναίκες να αποκτήσουν μια καλή νομική θέση. Ή θα πρέπει να υπογράψουν μια επιστολή παραίτησης κατά την πρόσληψη, που ο εργοδότης τους μπορεί στη συνέχεια να ορίσει αργότερα.

Η φιλελευθεροποίηση και οι επιπτώσεις του για το μέλλον

Για να ανοίξει η γκρίζα αγορά, η Halyna Tretyakova, επικεφαλής της Επιτροπής Κοινωνικής Πολιτικής του Verkhovna Rada, σε συνεργασία με άλλους βουλευτές του Υπηρέτη του Λαού, εισήγαγε το νόμο 5371 “Περί τροποποιήσεων σε ορισμένες νομοθετικές πράξεις για την απλούστευση της ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων στο Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις και Μείωση του Διοικητικού Βάρη στις Επιχειρήσεις” τον Απρίλιο του 2021. Το νομοσχέδιο συντάχθηκε από το Office of Simple Solutions and Results, μια ΜΚΟ που ιδρύθηκε από τον πρώην πρόεδρο της Γεωργίας Μιχαήλ Σακασβίλι. Εκείνη την εποχή, ουκρανικές και διεθνείς εργατικές οργανώσεις αντιτάχθηκαν έντονα στον νόμο. Ως αποτέλεσμα των αντιδράσεων το 2021, το νομοσχέδιο κατατέθηκε.

Ο νόμος, που επηρεάζει όλο το προσωπικό των επιχειρήσεων με λιγότερους από 250 υπαλλήλους, θα επέτρεπε στις επιχειρήσεις να διαπραγματεύονται απευθείας με τους εργαζομένους, ακόμη και αν τα πρότυπα που συμφωνήθηκαν δεν συμμορφώνονται με τους ισχύοντες κανονισμούς βάσει του Εργατικού Κώδικα. Η κύρια αιτιολόγηση ήταν ότι τα ισχύοντα πρότυπα βλάπτουν την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και “θα βγάλουν μέρος της αγοράς εργασίας από τη σκιά”.

Οι επικριτές του νόμου υποστηρίζουν ότι η απελευθέρωση των εργασιακών σχέσεων θα βλάψει τους εργαζόμενους. Κατά τη διάρκεια των διμερών διαπραγματεύσεων για συμβάσεις, “λόγω μιας de facto ανισότητας στις σχέσεις, θα είναι δυνατό για έναν εργοδότη να επιβάλει μεγαλύτερες εργάσιμες ημέρες και χαμηλότερους από τον νομικά εγγυημένο μισθό”. Επιπλέον, ο νόμος επιτρέπει “η σύμβαση εργασίας [να] προσδιορίζει πρόσθετα δικαιώματα, καθήκοντα και ευθύνες των μερών, όρους υλικής υποστήριξης και οργάνωσης της εργασίας, όρους καταγγελίας ή πρόωρης καταγγελίας”. Επιπλέον, ενώ η τρέχουσα εργατική νομοθεσία της Ουκρανίας περιγράφει τον ρόλο των εργατικών συνδικάτων στις σχετικές διαπραγματεύσεις των εργαζομένων, ο νόμος 5371 καταργεί τέτοιες απαιτήσεις.

Ο Dmytro Onuchenko, εταίρος στο δικηγορικό γραφείο Unimindes στο Κίεβο, συνόψισε τις συνέπειες του νομοσχεδίου, δηλώνοντας ότι “μειώνει μια σειρά από δικαιώματα και εγγυήσεις εργασίας, που περιλαμβάνονται στον Εργατικό Κώδικα τώρα, στερεί τα συνδικάτα από αντιπροσωπευτικές λειτουργίες, νομιμοποιεί τους όρους της σύμβασης εργασίας, που ενδέχεται να επιδεινώσουν τη θέση του εργαζομένου σε σύγκριση με την ισχύουσα νομοθεσία· [και η] νομική ισότητα εργαζομένου και εργοδότη θα υπάρχει μόνο ως δήλωση”.

Τα συνδικάτα σε όλη την Ουκρανία έχουν αντιταχθεί στο παρελθόν με τις εργασιακές μεταρρυθμίσεις και ειδικότερα με αυτόν τον νόμο. Στις 19 Μαΐου, η Ένωση Συνδικάτων της Ουκρανίας δήλωσε σε ανοιχτή επιστολή προς το κοινοβούλιο:

Профспілки застерігають народних депутатів України від хибних рішень, які можуть призвести до дискримінації працівників малого і середнього підприємництва в трудових правах та небажаної дестабілізації ситуації, що є неприпустимим в умовах воєнного стану.

Τα συνδικάτα προειδοποιούν τους βουλευτές της Ουκρανίας για λανθασμένες αποφάσεις, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διακρίσεις κατά των μικρομεσαίων επιχειρήσεων όσον αφορά τα εργασιακά δικαιώματα και την ανεπιθύμητη αποσταθεροποίηση της κατάστασης, κάτι που είναι απαράδεκτο κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού νόμου.

Στις 23 Μαΐου, το Συνδικάτο Εργαζομένων Σιδηροδρόμων και Κατασκευαστών Μεταφορών της Ουκρανίας δημοσίευσε μια αντιπολιτευτική δήλωση στη δημόσια σελίδα τους στο Facebook, αναφέροντας:

Війна обов’язково закінчиться нашою Перемогою і ми усі повернемося до мирного життя, але чи зможемо ми як раніше розраховувати на гідний захист своїх трудових прав та соціально-економічних інтересів – «під великим питання», бо деякі народні обранці вирішили використати воєнний стан, щоб досягти своєї мети і ввести абсолютний диктат роботодавця по відношенню до працівника, і при цьому ще й позбавити правозахисної ролі профспілок, які їм так в цьому заважають.

Ο πόλεμος σίγουρα θα τελειώσει με τη νίκη μας και όλοι θα επιστρέψουμε σε μια ειρηνική ζωή, αλλά θα μπορούμε ακόμα να βασιζόμαστε στην αξιοπρεπή προστασία των εργασιακών μας δικαιωμάτων και των κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων μας – “μια μεγάλη ερώτηση”, επειδή ορισμένοι βουλευτές έχουν αποφασίσει να χρησιμοποιήσουν τον στρατιωτικό νόμο για να πετύχουν τον στόχο τους και να δώσουν στους εργοδότες απόλυτη κυριαρχία στις σχέσεις με τον εργαζόμενο και ταυτόχρονα να καταστρέψουν το έργο των συνδικαλιστικών οργανώσεων που τους εμποδίζουν σε αυτό.

Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ουκρανίας ξεκίνησαν επιπλέον ένα υπόμνημα για την απομάκρυνση της Halyna Tretyakova, επικεφαλής της επιτροπής κοινωνικής πολιτικής που εισήγαγε το νομοσχέδιο το 2021:

Нині всі сили українського народу кинуто на справедливу відсіч російському агресору, тому неприпустимим є просування ініціатив, які підривають обороноздатність і віру населення в справедливість. Проте, саме такими ініціативами і відзначилася на посаді голови комітету Верховної Ради України з питань соціальної політики та захисту прав ветеранів Галина Третьякова. Її перебування на цій посаді є знущанням над соціальною політикою та правами ветеранів.

Επί του παρόντος, όλη η ενέργεια του ουκρανικού λαού ρίχνεται στον δίκαιο αγώνα ενάντια στον Ρώσο επιτιθέμενο, επομένως είναι απαράδεκτο να προωθούνται πρωτοβουλίες που υπονομεύουν τις αμυντικές δυνατότητες και την πίστη του πληθυσμού στη δικαιοσύνη. Ωστόσο, η Halyna Tretyakova, Πρόεδρος της Επιτροπής Κοινωνικής Πολιτικής και Προστασίας των Δικαιωμάτων των Βετεράνων της Verkhovna Rada, διακρίθηκε από τέτοιες πρωτοβουλίες. Η θητεία της αποτελεί εμπαιγμό της κοινωνικής πολιτικής και των δικαιωμάτων των βετεράνων.

Κάποιοι έχουν γράψει ακόμη και τραγούδια σε αντίθεση με το έργο της Τρετιάκοβα ως ηγετικό μέλος του Κόμματος Υπηρέτης του Λαού.

Εάν ψηφιστεί, ο νόμος θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην εργατική νομοθεσία της Ουκρανίας, η οποία είναι φιλική προς τους εργαζομένους εδώ και 50 χρόνια. Παραμένει ασαφές πώς ακριβώς θα επηρεαστούν τα εργατικά συνδικάτα και εάν η ζημιά των συμβάσεων εργασίας κατά βούληση θα αντιστάθμιζε τη μαζική γκρίζα αγορά των υφιστάμενων άναρχων εργασιακών σχέσεων.

Η καθηγήτρια Vakhitova καταλήγει: “Νομίζω ότι αυτή είναι η σωστή κατεύθυνση για την εργασία της Ουκρανίας. Η Ουκρανία δεν είναι Δανία ή Νορβηγία. Μπορείτε να αντέξετε οικονομικά την πολύ προστατευτική ρύθμιση όταν η παραγωγικότητα είναι πολύ υψηλή και δεν χρειάζεται να την προλάβετε οικονομικά. Αυτή τη στιγμή, πρέπει να υποστηρίξουμε τις επιχειρήσεις στη δημιουργία νέων θέσεων. Η μείωση του κόστους πρόσληψης και απόλυσης είναι ένα μικρό κομμάτι σε αυτό το παζλ. Πρέπει προφανώς να απαιτήσουμε από τους νόμους μας να προστατεύουν τους εργαζομένους, αλλά αν δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας, δεν θα υπάρχει τίποτα να προστατευτεί”.

Για περισσότερες πληροφορίες για το θέμα, δείτε το ειδικό μας αφιέρωμα “Η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία”.