Mustafa Xaja από το Κοσσυφοπέδιο το 1999 και το 2021. Εικόνες βασισμένες σε στιγμιότυπα οθόνης από μια διάσημη φωτογραφία που τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου και από μια συνέντευξη από το κανάλι T7.

“Η επέμβαση του ΝΑΤΟ στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου δεν ήταν δίκαιη”. Αυτή είναι η αφήγηση που θέλει να οικοδομήσει η ρωσική και η σερβική προπαγάνδα.

Αυτό υπογράμμισε εκ νέου ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, όταν αναφέρθηκε στην επέμβαση του ΝΑΤΟ στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου, μετά τη συνάντησή του στις 15 Φεβρουαρίου με τον καγκελάριο της Γερμανίας Όλαφ Σολτς στη Μόσχα. Σε αυτή τη συνάντηση, σύμφωνα με άρθρο στον ιστότοπο EuroNews, “ο Ρώσος ηγέτης επέμεινε ότι δεν [ήθελε] πόλεμο γύρω από την Ουκρανία, μετά από εβδομάδες εντάσεων που τροφοδοτήθηκαν από μια μαζική ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων”.

Η δημιουργία αυτής της αφηγηματικής γραμμής έγινε ακόμη πιο επίκαιρη, καθώς ο ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία κλιμακώθηκε στις 28 Φεβρουαρίου.

Μέσω διαφόρων χειρισμών, η ρωσική και η σερβική προπαγανδιστική εκστρατεία επιδιώκει να ενισχύσει αυτή την άποψη και να αλλάξει την αλήθεια για τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1998-1999 όπως τους βολεύει. Τέτοια παραπληροφόρηση διαδίδεται επίσης στο γειτονικό Μαυροβούνιο καθώς και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Προκειμένου να σταματήσει την ανθρωπιστική καταστροφή που εξελισσόταν στο Κοσσυφοπέδιο εκείνη την εποχή, το ΝΑΤΟ παρενέβη και ξεκίνησε μια εναέρια επιχείρηση γνωστή ως Επιχείρηση Συμμαχική Δύναμη τον Μάρτιο του 1999.

Έκτοτε, η σερβική και η ρωσική προπαγάνδα προσπάθησε περιοδικά να προωθήσει μια αφηγηματική γραμμή, που εγείρει αμφιβολίες για την επέμβαση του ΝΑΤΟ. Αυτή περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται, σε κατάχρηση εικόνων θυμάτων εθνοκάθαρσης, παρερμηνείας τους ως θυμάτων της Δύσης, δηλαδή την επέμβαση του ΝΑΤΟ που ουσιαστικά σταμάτησε αυτή την εθνοκάθαρση και την αιματοχυσία στα Βαλκάνια.

Αυτό συνήθως έχει σκοπό να δικαιολογήσει τη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία ή να δικαιολογήσει τους πολέμους, που ηγήθηκε το καθεστώς του Σέρβου αυταρχικού ηγέτη Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στην Κροατία, τη Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο. Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η άρνηση από τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ της Σφαγής του Ράτσακ στο 1999 ως μέρος μιας αφήγησης παραπληροφόρησης, που στοχεύει στη σχετικοποίηση της σφαγής της Μπούτσα πάνω από 1.000 πολιτών της Ουκρανίας από Ρώσους κατακτητές τον Μάρτιο.

Αυτή η τάση δεν είναι νέα. Το 2019, η Jelena Milić, διευθύντρια του Κέντρου Ευρωατλαντικών Μελετών με έδρα το Βελιγράδι, προειδοποίησε ότι το Κρεμλίνο, τα ρωσικά κρατικά μέσα Sputnik και οι πληρεξούσιοί τους διέδιδαν συστηματικά παραπληροφόρηση για τα γεγονότα, που σχετίζονται με την επέμβαση του ΝΑΤΟ.

Ο αναλυτής Daniel Sutner προειδοποίησε για αυτού του είδους τις αφηγήσεις το 2020 σε ένα άρθρο για την παραπληροφόρηση στα Δυτικά Βαλκάνια, που δημοσιεύτηκε από τον ιστότοπο του ΝΑΤΟ:

Kremlin-sponsored media content in the Serbian language is produced, republished and disseminated widely throughout the region. It is consumed by millions in societies with inherent fragilities and internal divisions, in a region which traditionally has a positive attitude towards Russia and where perceptions are still influenced by the ethnic conflicts in the 1990s and NATO’s Kosovo Air Campaign in March 1999. Unlike Eastern-flank EU and NATO member states, the region lacks negative historical experiences with Moscow and shares a common Orthodox religion.

Το περιεχόμενο των ΜΜΕ, που χρηματοδοτείται από το Κρεμλίνο στη σερβική γλώσσα, παράγεται, αναδημοσιεύεται και διαδίδεται ευρέως σε όλη την περιοχή. Καταναλώνεται από εκατομμύρια σε κοινωνίες με εγγενείς αδυναμίες και εσωτερικές διαιρέσεις, σε μια περιοχή που έχει παραδοσιακά θετική στάση απέναντι στη Ρωσία και όπου οι αντιλήψεις εξακολουθούν να επηρεάζονται από τις εθνοτικές συγκρούσεις στη δεκαετία του '90 και την αεροπορική εκστρατεία του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο τον Μάρτιο του 1999. Αντίθετα με τα κράτη μέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, η περιοχή δεν έχει αρνητικές ιστορικές εμπειρίες με τη Μόσχα και μοιράζεται μια κοινή Ορθόδοξη θρησκεία.

Μια συγκεκριμένη περίπτωση παραπληροφόρησης, που σχετίζεται με το Κοσσυφοπέδιο, βασίζεται στην εκμετάλλευση κάποτε διάσημων φωτογραφιών από το Κοσσυφοπέδιο, που παρουσιάστηκαν σε προηγούμενα κείμενα.

Ένα παράδειγμα δείχνει μια άλλη χειραγώγηση που, πάλι, έχει τις ρίζες της στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου και την επέμβαση του ΝΑΤΟ τον Μάρτιο του 1999. Ένα δίχρονο Αλβανό παιδί από το Κοσσυφοπέδιο που σκοτώθηκε από τον σερβικό στρατό παρουσιάζεται ως θύμα βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, σε κείμενο που δημοσιεύτηκε στη ρωσική ιστοσελίδα College36.

Για να αποδομήσουμε αυτήν την παραπληροφόρηση, χρειαζόμασταν να επαληθεύσουμε τη φωτογραφία και, χρησιμοποιώντας μια αναζήτηση σε μία από τις πλατφόρμες ή τα εργαλεία που επιτρέπουν την επαλήθευση φωτογραφιών”Google Lens,” “Yandex Images” ή “TinEye“, ανακαλύψαμε την αλήθεια για αυτήν τη φωτογραφία.

Στην πραγματικότητα, η φωτογραφία δεν είναι ένα παιδί από τη Σερβία, φερόμενο ως θύμα των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ. Αυτή η φωτογραφία, που τραβήχτηκε το 1998 από τον βραβευμένο με Πούλιτζερ Γιάννη Μπεχράκη και δημοσιεύτηκε αρχικά από το Reuters, δείχνει στην πραγματικότητα έναν Αλβανό γονέα από το Κοσσυφοπέδιο να τοποθετεί σε ένα φέρετρο το σώμα του παιδιού του, το οποίο σκοτώθηκε από τις σερβικές δυνάμεις.

Επαλήθευση φωτογραφίας με το TinEye.

Τέτοιοι χειρισμοί δεν γίνονται μόνο από τα ΜΜΕ ή το ρωσικό κράτος, από τον Πούτιν μέχρι τις δημόσιες δηλώσεις ανώτατων αξιωματούχων του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών έως τα τουίτ από επίσημους λογαριασμούς ρωσικών πρεσβειών σε όλο τον κόσμο (συμπεριλαμβανομένης της Νότιας Αφρικής). Αυτό γίνεται και μέσω άλλων καναλιών επικοινωνίας, είτε μέσω ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης είτε ακόμη και από καθιερωμένους Ρώσους συγγραφείς που είχαν δημοσιεύσει βιβλία πεζογραφίας ή ποίησης. Αυτή ήταν η περίπτωση με την παραποίηση του πλαισίου μιας φωτογραφίας του Mustafa Xaja, ενός Αλβανού από το Κοσσυφοπέδιο.

Παραποιημένη περιγραφή της φωτογραφίας που δεν έχει αποδοθεί: “Θύματα του βομβαρδισμού της Σερβίας το 1999″. Στιγμιότυπο από τη σελίδα στο Facebook Kosovo i Metohija.

Το 2012, μια σερβική σελίδα στο Facebook με το όνομα Kosovo i Metohija αναδημοσίευσε μια φωτογραφία του Reuters με τη λεζάντα “Θύματα του βομβαρδισμού της Σερβίας το 1999″. Την ίδια εικόνα με τις ίδιες παραπλανητικές πληροφορίες είχε χρησιμοποιήσει δύο χρόνια αργότερα μια συγγραφέας από τη Μόσχα, η Nadezhda Miroshnichenko, στο προφίλ της στο V Kontakte (VK), μια ρωσική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης παρόμοια με το Facebook, η οποία χρησιμοποιείται από εκατομμύρια ρωσόφωνους ομιλητές. Ωστόσο, η αλήθεια για αυτήν την εικόνα είναι διαφορετική από την προπαγάνδα, που προωθείται σε αυτές τις δύο πηγές μέσων ενημέρωσης.

“Ο Αλβανός Mustafa Xaja από την πόλη Μιτρόβιτσα στο Κοσσυφοπέδιο δείχνει φωτογραφίες των δύο παιδιών του, που φοβάται ότι σκοτώθηκαν από Σέρβους κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο το 1999″, γράφει η λεζάντα της φωτογραφίας του Peter Turnley, που δημοσιεύτηκε αρχικά το 1999. Ακόμη και ο άντρας της φωτογραφίας το αποδεικνύει αυτό, 22 χρόνια αργότερα, όταν έδωσε συνέντευξη στην πρωινή εκπομπή του Τ7, ενός τηλεοπτικού σταθμού με έδρα το Κοσσυφοπέδιο.

Όπως και στην περίπτωση της κηδείας του παιδιού και άλλων μελών της οικογένειάς του, η ιστορία του Mustafa Xaja και η φωτογραφία του είναι εύκολα επαληθεύσιμα με μία από τις προαναφερθείσες πλατφόρμες αναζήτησης εικόνων.

Η παρουσίαση περιπτώσεων όπως αυτές με πιθανότητα τρέχουσας ή επακόλουθης κατάχρησης από τη ρωσική ή τη σερβική διπλωματία με αποπροσανατολιστικό και παραπληροφορητικό αποτέλεσμα είναι επιβλαβής, αν όχι επικίνδυνη, για το κράτος του Κοσσυφοπεδίου και την εικόνα του.

Ιδιαίτερα επιβλαβής και επικίνδυνη είναι η διάδοση αυτής της παραπληροφόρησης σε χώρες, όπου δεν υπάρχει μεγάλη γνώση για την περίπτωση του Κοσσυφοπεδίου. Ένα παράδειγμα αυτού είναι ένα τουίτ στο επίσημο προφίλ της ρωσικής πρεσβείας στη Νότια Αφρική, το οποίο δημοσίευσε μια αλλαγμένη φωτογραφία της Αλβανίδας πρόσφυγα Sherifa Luta, που δραπέτευε από τις σερβικές δυνάμεις, και την παρουσίασε παραπλανητικά ως Σέρβα επιζήσασα από τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ.

Η Joan Donovan, διευθύντρια έρευνας στο Κέντρο Σορενστάιν του Χάρβαρντ, αποκαλεί αυτή την τακτική παραπληροφόρησης “χαμηλού επιπέδου πόλεμο πληροφόρησης“.

Στο νέο κύμα ρωσικής παραπληροφόρησης, μετά τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε από τη συνεχιζόμενη ευρείας κλίμακας εισβολή για την κατοχή της Ουκρανίας, το όνομα του Κοσσυφοπεδίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά με παραπλανητικούς και κακόβουλους τρόπους και, ίσως, για τη διάδοση προκατειλημμένων και ψευδών αφηγήσεων, που παραποιούν την πρόσφατη ιστορία. Ως εκ τούτου, οι θεσμοί του Κοσσυφοπεδίου θα πρέπει να κινητοποιηθούν και να αντιδράσουν σε αυτές τις ψευδείς αφηγήσεις. Διαφορετικά, κινδυνεύουμε να αφήσουμε την αλήθεια να θολώσει και να υπονομευθεί, ενώ ο δόλος και τα ψέματα αφθονούν.

Εικόνα: Giovana Fleck.

Για περισσότερες πληροφορίες για αυτό το θέμα, δείτε το ειδικό μας αφιέρωμα “Η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία”.