Ο 74χρονος Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος, Πρόεδρος της Ανγκόλας μεταξύ 1979-2017. Φωτογραφία: Romério Cunha/Flickr by Michel Temer/CC-BY 2.0
O Executivo da República de Angola leva ao conhecimento da opinião pública nacional e internacional, com um sentimento de grande dor e consternação, o falecimento de Sua Excelência o ex-Presidente da República, Engenheiro José Eduardo dos Santos, ocorrido hoje às 11h10 , hora de Espanha certificada pelo boletim médico da clínica, em Barcelona, após prolongada doença.
Η Δημοκρατία της Ανγκόλας ενημερώνει το εθνικό και διεθνές κοινό, με αίσθημα μεγάλης οδύνης και ταραχής, για τον θάνατο του Εξοχώτατου Προέδρου της Δημοκρατίας, Μηχανικού Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος, που έλαβε χώρα σήμερα στις 11:10. π.μ. ώρα Ισπανίας, επιβεβαιωμένο από το ιατρικό δελτίο κλινικής στη Βαρκελώνη, μετά από παρατεταμένη ασθένεια.
Ποιος ήταν ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος;
Πιο γνωστός με το ψευδώνυμο Ζε Ντου, ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος ήταν αρχηγός του κράτους για 38 χρόνια έχοντας υπηρετήσει [3] μια από τις μεγαλύτερες προεδρικές θητείες στον κόσμο. Ανγκολανός μηχανικός, στρατιωτικός και πολιτικός, ο ντος Σάντος ηγήθηκε επίσης του Λαϊκού Κινήματος για την Απελευθέρωση της Ανγκόλας (MPLA), του κόμματος που κυβερνά την Ανγκόλα, από τότε που κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1975.
Στην αρχή, θεωρήθηκε ως ένας απελευθερωτής Πρόεδρος, που έφερε την ειρήνη στους πολίτες της χώρας, ειδικά όταν η Ανγκόλα πέρασε από έναν εμφύλιο πόλεμο [4]. Ωστόσο, με τα χρόνια η διακυβέρνησή του προκάλεσε μεγάλη διεθνή κριτική λόγω παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στις 11 Μαρτίου 2016, ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από την πολιτική το 2018, τη χρονιά που θα έκλεινε τα 76 του έτη. Ωστόσο, κατέληξε να εγκαταλείψει τη θέση τον Σεπτέμβριο του 2017 και τον διαδέχθηκε [5] ο Ζοάο Λουρένσο.
Διαφορετικές αντιδράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Οι αντιδράσεις των πολιτών κυμαίνονταν μεταξύ αγαλλίασης και αδιαφορίας. Αρκετοί χρήστες του διαδικτύου ανέφεραν ότι ο θάνατος του Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος ήταν αναμενόμενος πολύ καιρό τώρα. Ο Luaty Beirão, πολιτικός ακτιβιστής, ο οποίος συνελήφθη το 2015 και έκανε απεργία πείνας 36 ημερών στη φυλακή, είπε [6]:
Hoje consumou-se apenas a perda dos sinais vitais, o cidadão, esse, já andava “morto” desde 2018. Zero pena, zero emoções, é-me completamente indiferente. Com licença, tenho a semifinal do Wimbledon por assistir.
Σήμερα μόνο η απώλεια ζωτικών ενδείξεων ολοκληρώθηκε, ο πολίτης αυτός ήταν ήδη “νεκρός” από το 2018. Μηδέν κρίμα, μηδέν συναισθήματα, αδιαφορώ τελείως. Με συγχωρείτε, έχω να δω τους ημιτελικούς του Γουίμπλεντον.
Στα σχόλια της ίδιας ανακοίνωσης, υπήρξαν και άτομα, που δήλωσαν [7] ότι δεν θα τους λείψει ο πρώην πρόεδρος της Ανγκόλας:
Mandela morreu, fiquei triste, Maradona morreu, fiquei triste, Chadwich Bosseman ( Pantera Negra) morreu, fiquei triste, Mano Dibango morreu, fiquei triste, Carlos Burity morreu, fiquei triste, Jacob dos Kassav morreu, fiquei triste, Desmond Tutu morreu, fiquei triste, entre outros, Zé Du morreu, tó alegre, já vai tarde, que lhe sigam o Kopelipa, Nandó e o disse que tinha a ele fidelidade canina, Zé Maria…
Πέθανε ο Μαντέλα, λυπήθηκα, πέθανε ο Μαραντόνα, λυπήθηκα, πέθανε ο Τσάντουικ Μπόσμαν (ο ηθοποιός που υποδυόταν τον Μαύρο Πάνθηρα), λυπήθηκα, πέθανε ο Mano Dibango [ΣτΜ: Καμερουνέζος μουσικός], λυπήθηκα, πέθανε ο Carlos Burity [ΣτΜ: Ανγκολανός μουσικός], λυπήθηκα, πέθανε ο Jacob από το συγκρότημα Kassav, λυπήθηκα, πέθανε ο Ντέσμοντ Τούτου [8], λυπήθηκα μεταξύ άλλων. Πέθανε ο Ζε Ντου, χαίρομαι, είναι πολύ αργά, ας τον ακολουθήσει ο στρατηγός Κοπελίπα, ο Νάντο, που τον ακολουθούσε πιστά σαν σκυλάκι, ο Ζε Μαρία…
Πολλές από τις αντιδράσεις για τον θάνατο του Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος προέρχονται από ένα αίσθημα εγκατάλειψης, που έχουν βιώσει οι Ανγκολανοί τα περισσότερα από 30 χρόνια διακυβέρνησής του, όπως λέει [9] ένας χρήστης του Facebook:
O mais triste é ver angolanos a exaltarem o JES, agora que morreu. Eu até pensei que todo o dinheiro que roubou, a indiferença que teve em nos proporcionar o básico para viver fosse lhe salvar, afinal não… hm. Sinto por ser humano, mas teve o fim que mereceu. Infelizmente ou felizmente, tudo o que fazemos na terra, pagaremos na terra.
Το πιο λυπηρό είναι να βλέπεις τους Ανγκολανούς να επαινούν τον JES, τώρα που πέθανε. Σκεφτόμουν μάλιστα ότι όλα τα χρήματα που έκλεψε, η αδιαφορία που είχε στο να μας παρέχει τα βασικά για να ζήσουμε θα τον έσωζαν, τελικά όχι… χμ. Λυπάμαι που είμαι άνθρωπος, αλλά είχε το τέλος που του άξιζε. Δυστυχώς ή ευτυχώς, ό,τι κάνουμε στη γη, θα το πληρώσουμε στη γη.
Από τη Μοζαμβίκη προέρχονταν σχόλια, που όχι μόνο εξέταζαν το τι έκανε ο JES στην Ανγκόλα, αλλά κυρίως τον ρόλο του σε σχέση με άλλες χώρες, φιλικά προσκείμενες προς την Ανγκόλα. Σύμφωνα [10] με τον Damião Cumbane, δικηγόρο από τη Μοζαμβίκη:
Quem quiser falar ou analisar a vida e o legado do Zedu a moda da Facebook ou Whatsaap, dos anos 2000, nunca vai poder enxergar o quão relevante foi o papel desempenhado por JES na libertação de Angola, do Zimbabwe, da Namibia e da abolição do Apartheid na África do Sul. JES foi um grande lutador pelas causas da libertação e emancipação do Povo Angolano e dos Povos da África Austral em geral nos momentos mais contubados da vida dos povos da Região Austral da África.
Όποιος θέλει να μιλήσει ή να αναλύσει τη ζωή και την κληρονομιά του Ζε Ντου α λα Facebook ή Whatsaap από τη δεκαετία του 2000, δεν θα μπορέσει ποτέ να δει πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε ο JES στην απελευθέρωση της Ανγκόλας, της Ζιμπάμπουε, της Ναμίμπια και της κατάργησης του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Ο JES ήταν ένας μεγάλος μαχητής για την απελευθέρωση και τη χειραφέτηση του λαού της Ανγκόλας και των λαών της Νότιας Αφρικής γενικότερα στις πιο ταραγμένες στιγμές της ζωής των λαών της Νότιας Περιφέρειας της Αφρικής.
Ο Πρόεδρος της Μοζαμβίκης Φιλίπε Νιούσι είχε παρόμοια αντίδραση [11]:
Compatriotas!Recebemos com tristeza a notícia da morte, em Barcelona, Espanha, do antigo Presidente da República de Angola, José Eduardo dos Santos, vítima de doença. José Eduardo dos Santos foi dos primeiros nacionalistas angolanos a despertarem para a necessidade da libertação de Angola, em particular, e de África, em geral, do jugo colonial.A história da sua vida coincide com a dos nacionalistas da gesta libertadora dos países africanos, pela sua entrega abnegada à causa da liberdade e da emancipação do continente africano. Angola e África perdem um grande estadista, um diplomata de consensos.
Συμπατριώτες!
Με θλίψη λάβαμε την είδηση του θανάτου, στη Βαρκελώνη της Ισπανίας, του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας της Ανγκόλας Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος, θύματος ασθένειας. Ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος ήταν ένας από τους πρώτους εθνικιστές της Ανγκόλας, που αφύπνισε την ανάγκη για την απελευθέρωση της Ανγκόλας, ειδικότερα, και της Αφρικής, γενικότερα, από τον αποικιακό ζυγό.
Η ιστορία της ζωής του συμπίπτει με αυτή των εθνικιστών της απελευθερωτικής ενέργειας των αφρικανικών χωρών, για την ανιδιοτελή αφοσίωσή τους στην υπόθεση της ελευθερίας και της χειραφέτησης στην αφρικανική ήπειρο. Η Ανγκόλα και η Αφρική χάνουν έναν σπουδαίο πολιτικό, έναν διπλωμάτη της συναίνεσης.
Η άλλη πλευρά της διακυβέρνησης του JES: Σκάνδαλα και διαφθορά
Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος συνδέθηκε συχνά με κατηγορίες για διαφθορά [12], συμπεριλαμβανομένης της εκτροπής πόρων πετρελαίου για προσωπικό όφελος, κυρίως από την επαρχία Καμπίντα.
Η οικογένεια του ντος Σάντος είναι εξαιρετικά εύπορη [13] και διαθέτει κατοικίες σε μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, μετοχές σε μεγάλες εταιρείες, χαρτοφυλάκια [14] σε φορολογικούς παραδείσους και ελβετικούς τραπεζικούς λογαριασμούς, περιουσιακά στοιχεία που συσσωρεύτηκαν κατά τη διάρκεια των δεκαετιών στην εξουσία.
Οι αντίπαλοί του τον κατηγορούν ότι αγνόησε τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες της Ανγκόλας επικεντρώνοντας τις προσπάθειές του στη συσσώρευση πλούτου για την οικογένειά του, ενώ φίμωνε όσα άτομα εξέφραζαν αντίθεση στην διακυβέρνησή του. Πριν αποχωρήσει από την εξουσία τον Ιούνιο του 2016, ο Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος διόρισε την κόρη του, Ιζαμπέλ, ως πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου της κρατικής εταιρείας πετρελαίου Sonangol [15].
Ωστόσο, με την άφιξη του νέου Προέδρου, Ζοάο Λουρένσο, η κατάσταση άλλαξε άρδην [16] για την οικογένεια JES, καθώς το υπουργείο Δικαιοσύνης ξεκίνησε αρκετές έρευνες [17] για διαφθορά στα παιδιά του ντος Σάντος, οι οποίες συνεχίζονται ακόμη και σήμερα.
Αυτή η έρευνα πυροδότησε διαμάχη [18] μεταξύ του σημερινού προέδρου και του JES, η οποία οδήγησε σε ρήξη μεταξύ της οικογένειας JES και των ανώτατων αξιωματούχων της χώρας. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ακόμη συναίνεση για το πώς θα ταφεί ο JES, καθώς η οικογένεια και ο σημερινός πρόεδρος δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε συμφωνία.
Η Tchizé dos Santos εξέδωσε δήλωση [19], που απευθύνεται στον πρόεδρο, υποστηρίζοντας ότι η οικογένεια ντος Σάντος θα εμποδίσει τη μεταφορά της σορού του Ζοζέ Εντουάρντο ντος Σάντος στην Ανγκόλα, καθώς δεν ήταν επιθυμία του πατέρα της.
O senhor é o quê ao meu pai? É filho mais velho? Quem lhe deu autorização, o desplante, para me estar a convidar para o funeral do meu próprio pai?
Ainda não sabia que o meu pai tinha morrido e o senhor já tinha publicado a morte do meu pai, quem lhe deu mandato para divulgar sem eu ter conhecimento ainda? Quem lhe deu mandato para dizer quem deve ir ou não ao funeral?
Τι είστε για τον πατέρα μου; Ο μεγαλύτερος γιος του; Ποιος σας έδωσε την άδεια ή την αναίδεια να με καλέσετε στην κηδεία του ίδιου του πατέρα μου;
Δεν ήξερα καν ακόμη ότι ο πατέρας μου είχε πεθάνει και είχατε ήδη δημοσιεύσει τον θάνατο του πατέρα μου, ποιος σας έδωσε την εντολή να το αποκαλύψετε χωρίς να το γνωρίζω εγώ ακόμα; Ποιος σας έδωσε την εντολή να πείτε ποιος πρέπει και ποιος δεν πρέπει να έρθει στην κηδεία;