[1]Το σπίτι της οικογένειας Κόλαρ στο Σεράγεβο, η αφετηρία του Τούνελ της Ελπίδας. Φωτογραφία του Alem Bajramović, χρησιμοποιήθηκε με άδεια.
Αυτό το άρθρο της Kristina Gadže δημοσιεύθηκε αρχικά στο Balkan Diskurs [2], εγχείρημα του Μεταπολεμικού Κέντρου Ερευνών [3] (PCRC). Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.
Η Πολιορκία του Σαράγεβο [4] (1992–1996) ήταν η μεγαλύτερη πολιορκία μιας πρωτεύουσας στη σύγχρονη ιστορία. Οι καθημερινές εκστρατείες βομβαρδισμού και σκοπευτών με στόχο τον άμαχο πληθυσμό ήταν τρομερές και σκληρές, σε συνδυασμό με τον αποκλεισμό των πομπών ανθρωπιστικής βοήθειας και τη διακοπή κάθε σχέσης με την υπόλοιπη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τον κόσμο. Σε μια προσπάθεια να επιβιώσουν και να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο, οι κάτοικοι του Σαράγεβο έσκαψαν μια σήραγγα [5] στην αυλή της οικογένειας Κόλαρ. Εκτεινόμενο από τον οικισμό Ντομπρίνια έως αυτόν του Μπούτμιρ, έγινε έτσι γνωστή ως σήραγγα DB ή Σήραγγα της Ελπίδας.
Η Σήραγγα της Ελπίδας ήταν υπό τον έλεγχο του Στρατού της Δημοκρατίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης [6] (ARBiH) και χρησιμοποιήθηκε για τη διανομή τροφίμων, τσιγάρων και όπλων για την άμυνα. Συνέδεσε την πόλη του Σαράγεβο, η οποία αποκόπηκε εξ ολοκλήρου από τον Στρατό της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας [7] (VRS), με τα ελεγχόμενα από τη Βοσνία εδάφη στην άλλη πλευρά του αεροδρομίου του Σαράγεβο, μια περιοχή ελεγχόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη. Η σήραγγα περνούσε κάτω από τον αεροδιάδρομο.
Η κατασκευή της σήραγγας ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1993. Σύμφωνα με τον επιμελητή Έντις Κόλαρ, τον γιο του Μπάιρο Κόλαρ, γνώριζαν εκ των προτέρων ότι θα χτιζόταν μια σήραγγα στην αυλή τους, αλλά δεν συζητήθηκε δημόσια.
[8]Το εσωτερικό της Σήραγγας της Ελπίδας. Φωτογραφία: Alem Bajramović, χρήση με άδεια.
Παρόλο που πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή, τόσο ο Έντις Κόλαρ όσο και ο πατέρας του πήγαιναν τακτικά για να ελέγξουν το σπίτι τους. Ο Έντις θυμάται ότι, σε μια περίπτωση, υπήρχαν μερικοί άνθρωποι μπροστά στο σπίτι, μεταξύ των οποίων ο μηχανικός Νέτζαντ Μπράνκοβιτς, ο επικεφαλής σχεδιαστής της σήραγγας, μερικοί αρχιτέκτονες από τη Ζένιτσα και ο Μπακίρ Ιζετμπέγκοβιτς [9], γιος του τότε προέδρου της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς [10], ο οποίος υπηρέτησε ως διευθυντής του Ινστιτούτου Κατασκευών στο Σαράγεβο και αργότερα έγινε και πολιτικός.
“Θυμάμαι πολύ καλά αυτό που είπε ο Μπακίρ: «Χρειαζόμαστε το σπίτι και τη γη για κάτι». Ξέραμε ότι κατασκευαζόταν σήραγγα, αλλά ήταν ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Ο μπαμπάς μου ήξερε τι χρειαζόταν, έτσι απλά είπε: «Ό,τι είναι δικό μου είναι και δικό σου»”, θυμάται ο Έντις. Συνεχίζει εξηγώντας ότι ο πατέρας του εργαζόταν στην ομάδα, που έσκαψε τη σήραγγα και βοήθησε στην προμήθεια εξοπλισμού.
Δύο μήνες μετά από εκείνη την επίσκεψη, ο Έντις είπε ότι οι άνθρωποι άρχισαν να σκάβουν με τα χέρια, εναλλάξ. Υπήρξαν λιγότεροι βομβαρδισμοί, ωστόσο, όταν ο Στρατός της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας (VRS) έμαθε για το σκάψιμο της σήραγγας, εξαπέλυσαν δύο τρομερές επιθέσεις στις 17 και 18 Μαρτίου 1993. “Κατεδάφισαν τα πάντα. Αλλά και πάλι δεν τα κατάφεραν”, είπε ο Έντις, καθώς η κατασκευή συνεχίστηκε παρά τις ζημιές.
Ο Έντις λέει ότι η σήραγγα ήταν τεράστιας σημασίας για τους πολίτες του Σαράγεβο και, αν δεν είχε κατασκευαστεί, είναι ανείπωτο τι τελικά θα συνέβαινε. Τόνισε επίσης ότι η σήραγγα δεν κατασκευάστηκε ως οδός διαφυγής από το Σαράγεβο, αλλά ως υποδομή και γραμμή ανεφοδιασμού.
Ένα μουσείο ως διαθήκη
Ο Έντις εξηγεί ότι, αφού έχτισαν τα χαρακώματα και τις γραμμές επικοινωνίας, η σήραγγα έγινε μαρτυρία της καθημερινής ζωής των πολιτών του Σαράγεβο, στην οποία κάποιοι παντρεύτηκαν.
Ένας από αυτούς ήταν ο φίλος του Έντις, ο Έλβιρ Σπάχιτς, ο οποίος ήταν τότε 18 ετών και ήταν μαζί με τον Έντις στο πεδίο της μάχης στην περιοχή της Τρεσκάβιτσα. “…[ο Σπάχιτς] είχε μια κοπέλα από τη Χράσνιτσα και τον πειράζαμε γι’ αυτήν. Αλλά ένα πρωί, ο Σπάχιτς είπε ότι παντρευόταν. Γελάσαμε, αλλά πήραμε τουφέκια και ρίξαμε μερικούς πυροβολισμούς στον αέρα και πέρασαν από τη σήραγγα στο Σαράγεβο”, θυμάται ο Έντις.
Σύμφωνα με τον Έντις, η σήραγγα δεν χρησιμοποιήθηκε τον τελευταίο μήνα του πολέμου, αφού είχε γεμίσει με νερό. Ο Έντις και ο πατέρας του πήγαν σπίτι για να την καθαρίσουν και βρήκαν εγκαταλελειμμένα πράγματα, καρότσια και φωτογραφίες. “Τα μαζέψαμε όλα και τα τακτοποιήσαμε στο υπόγειο, το οποίο ήταν άδειο, και έτσι δημιουργήθηκε το μουσείο” [11], είπε ο Έντις.
[12]Αν και συνεργάζονται με σχολεία, τη Σήραγγα της Ελπίδας την επισκέπτονται λιγότερο συχνά μαθητές από σχολεία από την Ερζεγοβίνη ή την οντότητα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας. Φωτογραφία: Alem Bajramović, χρήση με άδεια.
Εμπνευσμένος από την ιδέα να διατηρήσει ό,τι είχε μείνει πίσω, ο Έντις έψαξε για αγορά αντικείμενα από εκείνη την περίοδο σε όλη τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ακόμη και σήμερα, αντικείμενα μπορούν να δωριστούν στο μουσείο, εάν οι πολίτες πιστεύουν ότι σχετίζονται με τη σήραγγα κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας του Σαράγεβο. Ο Έντις λέει ότι, παρόλο που πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις ήρθαν να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση του σπιτιού τους μετά τον πόλεμο, ο πατέρας του δεν ήθελε να ξαναχτιστεί. Ήθελε το σπίτι να διατηρηθεί όπως ακριβώς ήταν.
Προσβάσιμο μουσειακό περιεχόμενο
Το μουσείο διοικούνταν από τους Μπάιρο και Έντις Κόλαρ μέχρι το 2012, όταν ανέλαβε το Ταμείο Μνήμης του Σαράγεβο. Μέχρι τον Απρίλιο του 2022 ολοκλήρωσαν την ανακατασκευή [13] της σήραγγας μήκους 130 μέτρων, η οποία έπρεπε να ανοικοδομηθεί από την αρχή, καθώς περνά κάτω από το αεροδρόμιο του Σαράγεβο. Μέρος του διαδρόμου του αεροδρομίου ανακατασκευάστηκε το 1998 και όλο το μήκος του σωλήνα γεμίστηκε με σκυρόδεμα.
“Πριν από τρία ή τέσσερα χρόνια, αποφασίσαμε να φράξουμε αυτόν τον σωλήνα και να μην πάμε κάτω από το αεροδρόμιο, αλλά μόνο όσο πιο μακριά μπορούμε, ενώ μένουμε στη γη μας. Έτσι, μπήκαν σανίδες και ράγες μέσω αυτού του τσιμεντένιου σωλήνα”, είπε ο Έντις, εξηγώντας ότι το εγχείρημα δημιουργήθηκε από την αρχιτέκτονα Selina Tanović και έχει αναρτηθεί μια διεθνής αίτηση για να υποστηρίξει την ολοκλήρωσή του.
[14]Κάθε χρόνο το μουσείο της Σήραγγας της Ελπίδας διοργανώνει εργαστήρια για τυφλά παιδιά και παιδιά με προβλήματα όρασης. Φωτογραφία: Alem Bajramović, χρήση με άδεια.
Η σήραγγα και το μουσείο δέχονται περίπου 170.000 επισκέπτες κάθε χρόνο. Το περιεχόμενο έχει προσαρμοστεί, ώστε να είναι προσβάσιμο σε τυφλά άτομα και άτομα με προβλήματα όρασης, καθώς και σε άτομα με αναπηρία. “Κάθε χρόνο διοργανώνουμε εργαστήρια για τυφλά παιδιά και παιδιά με προβλήματα όρασης, μαζί με ένα άτομο εκπαιδευτικό και την επιμελήτριά μας. Μας βοήθησαν να εκτυπώσουμε τον οδηγό σε γραφή Μπράιγ”, είπε ο Έντις.
Οι επισκέπτες έρχονται να δουν τη σήραγγα και το μουσείο από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, από την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή και από όλο τον κόσμο.