[1]Φωτογραφία [2] από τον Sébastien Goldberg, που δημοσιεύτηκε με άδεια Unsplash [3].
Αυτό το άρθρο της Léa Périllat δημοσιεύτηκε αρχικά στο Balkan Diskurs [4], ένα εγχείρημα του Κέντρου Μεταπολεμικών Ερευνών [5] (PCRC). Μια επεξεργασμένη έκδοση έχει αναδημοσιευτεί από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.
Οι Αρχές στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (Β-Ε) θα πρέπει να επικεντρωθούν στους νέους και τις οικογένειες, που εγκαταλείπουν τη χώρα. Η μεγάλη διασπορά μπορεί επίσης να είναι μια από τις πιθανές πηγές οικονομικής ανάπτυξης της πατρίδας. Η μετακόμιση στο εξωτερικό, όπως λέει η διασπορά, δεν διαγράφει μνήμες ή δεσμούς με την πατρίδα, αλλά δημιουργεί μια μεταβαλλόμενη αντίληψη για το τι είναι η πατρογονική εστία.
Ένα από τα κύρια συναισθήματα, που μοιράζονται σχεδόν όλοι οι Βόσνιοι που ζουν στο εξωτερικό, όταν επισκέπτονται την πατρίδα τους, είναι αντικρουόμενα συναισθήματα. Οι πρώτες εντυπώσεις είναι συνήθως θετικές: κάποιοι νιώθουν σαν στο σπίτι τους. Οι περισσότεροι είναι πολύ χαρούμενοι που ξανασμίγουν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, καθώς και χαρούμενοι που βλέπουν το οικείο περιβάλλον, στο οποίο διέμεναν. Εξάλλου, τα μέλη της βοσνιακής διασποράς συνήθως επισκέπτονται κατά τη διάρκεια των διακοπών τους: ευχάριστες στιγμές “χωρίς ανησυχίες”. Λίγο αργότερα, η πραγματικότητα κυριαρχεί και “χαλά την εξιδανικευμένη εικόνα και τα συναισθήματα που έχουν”.
Το Balkan Diskurs διεξήγαγε μια έρευνα και έλαβε απαντήσεις από 88 μέλη της διασποράς, περισσότερα από τα μισά από τα οποία ζουν στη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία, την Ολλανδία ή τη Νορβηγία. Ισχυρίζονται ότι νιώθουν απογόητευση που τίποτα δεν έχει βελτιωθεί ή αλλάξει στην πατρίδα τους, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Τα περισσότερα μέλη της διασποράς συμφωνούν ότι τα περσινά προβλήματα υπάρχουν και φέτος και θα είναι τα ίδια, όταν πάνε ξανά στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Σύμφωνα με τους περισσότερους, η εντύπωση που επικρατεί είναι ότι η χώρα έχει παγώσει στον χρόνο και ότι, ενώ η Συμφωνία του Ντέιτον τελείωσε τον πόλεμο, τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε.
Οι πολιτικοί ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την αμετάβλητη κατάσταση, εμποδίζοντας τη χώρα να προχωρήσει σε μια σταθερή δημοκρατική, οικονομική και κοινωνική πορεία.
Μια 49χρονη Βόσνια που ζει στην Ολλανδία περιέγραψε την κατάσταση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη με τα εξής λόγια:
Η απογοήτευση και η απελπισία για ένα καλύτερο αύριο υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια… Με μια τέτοια εθνικιστική ηγεσία, δεν έχουμε καμία πρόοδο! Η αίσθηση ότι ακόμα και μετά από 30 χρόνια τίποτα δεν βελτιώνεται, πολύ περισσότερο, η πολιτική κατάσταση χειροτερεύει και χειροτερεύει…. Μου δημιουργεί θυμό, απώθηση, θλίψη.
Μια Βόσνια από τη Σουηδία έχει παρόμοια άποψη, η οποία δυστυχώς παραδέχεται ότι “δεν υπάρχει τίποτα νέο από τη δεκαετία του '90, το ίδιο θέμα, η ίδια πολιτική”.
Προϋποθέσεις επιστροφής στην πατρίδα
Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας [6] από το 1992 έως το 1995, 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Σήμερα, 30 χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου εκεί, περισσότερο από το 55% των Βοσνίων δεν ζουν στην πατρίδα τους. Έχουν χτίσει νέες ζωές σε άλλες χώρες, κυρίως στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Οι λόγοι παραμονής σε άλλες χώρες ακόμη και μετά το τέλος του πολέμου είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι καλύτερες οικονομικές συνθήκες. Επιπλέον, καθώς ορισμένοι έχουν δημιουργήσει οικογένειες με άτομα από αυτές τις χώρες, το σχολικό σύστημα είναι πιο αξιόπιστο και αποτελεσματικό για τα παιδιά τους. Η επιστροφή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη εξαρτάται από την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, αλλά και από την πολιτική πρόοδο του κράτους.
Οι περισσότεροι ερωτηθέντες παραδέχονται ότι δεν θέλουν να επιστρέψουν λόγω της οικονομικής κατάστασης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία λένε ότι είναι “τρομερή και πολύ ασταθής”. Καταδικάζουν τη διαφθορά, η οποία πιστεύουν ότι είναι πανταχού παρούσα και επιβραδύνει την ανάπτυξη της χώρας προς τη σωστή κατεύθυνση.
Η διασπορά παραδέχεται ότι δεν είναι εύκολο για αυτούς να προσδιορίσουν πού βρίσκεται το σπίτι τους, επειδή ο χρόνος επηρεάζει την αντίληψή τους για το “σπίτι”. Τα σπίτια από το παρελθόν δεν είναι απαραίτητα τα ίδια σπίτια με αυτά του παρόντος ή αυτά που φανταζόμαστε για το μέλλον. Υπό αυτή την έννοια, αισθάνονται διχασμένοι μεταξύ της “χαμένης πατρίδας” και της “χώρας υποδοχής”, στην οποία δεν μπορούν ποτέ να ριζώσουν πλήρως.
Αυτή η διφορούμενη αίσθηση του “ανήκειν” στη βοσνιακή διασπορά είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Τα ερωτηθέντα άτομα παραδέχονται ότι αισθάνονται “γιουγκονοσταλγοί”, [7] πράγμα που σημαίνει ότι λαχταρούν το προηγούμενο πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό κλίμα. Από την άποψη αυτή, εξήγησαν ότι θέλουν να δουν την κοινωνία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης να εξελίσσεται σε έναν τόπο και πρότυπα αλληλεπίδρασης, που βασίζονται στην ειρηνική εθνική συνύπαρξη, στην πολυπολιτισμική περιέργεια και σεβασμό και στην αλληλεγγύη με βάση τις διαστάσεις της αστικής ζωής που είναι κοινές όλα, ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής.
“Προσφράγισμα της δημιουργίας ενός αρμονικού κράτους”
Επιπλέον, ορισμένοι από αυτούς αναγνώρισαν ότι δεν αισθάνονται πλέον νόμιμοι στην πατρίδα τους, επειδή έφυγαν. Εξηγούν ότι οι Βόσνιοι μερικές φορές αγανακτούν με τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τη χώρα και τη γνώμη τους για την τρέχουσα κατάσταση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Κατά κάποιο τρόπο, το γεγονός ότι (θέλοντας ή μη) έφυγαν από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη πριν από μερικά χρόνια τους κάνει να νιώθουν ότι δεν έχουν λόγο για όσα συμβαίνουν, εφόσον είναι έμμεσα θύματα ή μάρτυρες. Νιώθουν ότι έρχονται σε αντίθεση με τους Βόσνιους συμπατριώτες τους, που παρέμειναν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και αντιμετωπίζουν την κατάσταση σε καθημερινή βάση.
Η βοσνιακή διασπορά φοβάται επίσης την τρέχουσα πολιτική κατάσταση, η οποία κατά την άποψή της αποτελεί σημαντική απειλή για τη σταθερότητα του κράτους. Πολλοί επικρίνουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την εύθραυστη δημοκρατία και τις αμετάβλητες πολιτικές προσωπικότητες, που δηλητηριάζουν ολόκληρο το σύστημα. Επίσης, καταδικάζουν και φοβούνται τους διαρκείς εθνικιστικούς λόγους, που διχάζουν τη χώρα και εμποδίζουν τη δημιουργία ενός ενιαίου και αρμονικού κράτους.
Η τρέχουσα επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας [8] έχει ξυπνήσει οδυνηρές μνήμες, με έναν αναπόφευκτο φόβο ότι τα θανατηφόρα γεγονότα στην Ουκρανία θα μπορούσαν να επεκταθούν στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ενώ ορισμένοι φοβούνται ότι είναι πιθανή η επανάληψη του σεναρίου του 1992, υπάρχουν κάποιοι που θεωρούν τη νέα σύγκρουση αδιανόητη και πιστεύουν ότι η τρέχουσα πολιτική κρίση θα μπορούσε να οδηγήσει σε δημοκρατικές και ειρηνικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις.
Οι ερωτηθέντες από τη διασπορά πιστεύουν ότι η κοινωνία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης δεν είναι έτοιμη να σηκώσει τα όπλα λόγω οδυνηρών αναμνήσεων παλαιότερων εγκλημάτων. Όπως είπε ένας 63χρονος ερωτώμενος που ζει στη Γαλλία: “Νομίζω ότι χορτάσαμε αρκετό θάνατο, μίσος και θλίψη”.
Τα μισά από τα μέλη της διασποράς που ερωτήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου ενός 36χρονου άνδρα που ζει στην Ελβετία, είναι πεπεισμένοι ότι, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο κόσμος δεν πιστεύει στους εθνικιστικούς και πολεμικούς λόγους των ιδιοτελών πολιτικών και ότι, τελικά, “οι άνθρωποι δεν είναι αρκετά τρελοί για να πολεμήσουν για τους πολιτικούς στόχους μιας διεφθαρμένης κυβέρνησης”.