Φωτογραφία: Sunguk Kim [1]. Ελεύθερη για χρήση υπό άδεια Unsplash. [2]
Δύο χρόνια μετά τον πόλεμο των 44 ημερών που [3] διεξήχθη μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, οι προοπτικές για ειρήνη πλησιάζουν, αλλά το αν θα συμβεί πραγματικά ή θα διαρκέσει μένει να φανεί.
Στις 3 Σεπτεμβρίου, σε μια συνέντευξη [4] σε ιταλική πλατφόρμα ειδήσεων, ο Πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ φέρεται να είπε ότι μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν ήταν “ρεαλιστική” τους επόμενους μήνες, αλλά μόνο “αν η Αρμενία δείξει την ίδια βούληση”.
Η συνέντευξη έλαβε χώρα λίγο μετά τη συνάντηση του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν και του Πρωθυπουργού της Αρμενίας στις Βρυξέλλες στις 31 Αυγούστου στο πλαίσιο των προσπαθειών διαμεσολάβησης με επικεφαλής τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ.
Σε δήλωση [5] μετά την τετράωρη συνάντηση, ο Σαρλ Μισέλ είπε ότι η συζήτηση ήταν “ανοικτή και παραγωγική”. Σύμφωνα με τη δήλωση του Μισέλ, στην ημερησία διαταξη βρέθηκε μια σειρά βασικών θεμάτων: μια πιθανή συμφωνία ειρήνης, ανθρωπιστικά ζητήματα, ζητήματα συνόρων και συνδεσιμότητα.
Ενώ η επόμενη συνάντηση πρόκειται να πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προέτρεψε τους δύο ηγέτες να εργαστούν με τους αντίστοιχους πληθυσμούς τους, προετοιμάζοντάς τους “για μια μακροπρόθεσμη, βιώσιμη ειρήνη”, είπε [5] ο Μισέλ. Σύμφωνα με δημοσιεύματα των ΜΜΕ, και οι δύο πλευρές ζήτησαν από [6] τα αντίστοιχα υπουργεία Εξωτερικών να ξεκινήσουν τη σύνταξη ειρηνευτικής συμφωνίας.
Στην Αρμενία, η συνέντευξη του προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ στην ιταλική εφημερίδα δεν έτυχε καλής υποδοχής. Ο υπουργός Εξωτερικών Αραράτ Μιρζογιάν κατηγόρησε την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν ότι “τορπιλίζει την ειρηνευτική διαδικασία”, ενώ απέρριψε τις ανησυχίες της Αρμενίας για “το μελλοντικό καθεστώς του Καραμπάχ και την ασφάλεια του πληθυσμού του”, ανέφερε [7] η Mirror-Spectator. “Η αποτυχία να ακούσει ή να προσπαθήσει να μην ακούσει αυτή την άποψη δίνει στην αρμενική πλευρά λόγο να αμφιβάλλει για την ειλικρίνεια των προθέσεων του Αζερμπαϊτζάν να επιτύχει ειρήνη”, είπε ο Μιρζογιάν σε γραπτό σχόλιο στην εφημερίδα.
Η συνάντηση του Αυγούστου μεταξύ των ηγετών ακολούθησε μια σειρά άλλων [8] συναντήσεων μεταξύ κυβερνητικών στελεχών και από τις δύο πλευρές. Στις 19 Αυγούστου, ο Armen Grigorian, ο γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας της Αρμενίας, συναντήθηκε με τον [9] Hikmet Hajiyev, σύμβουλο εξωτερικής πολιτικής του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν, στις Βρυξέλλες.
Good and substantive discussions in Brussels today on 🇦🇲-🇦🇿 relations and 🇪🇺 engagement with @HikmetHajiyev [10] and Armen Grigoryan. pic.twitter.com/gJKLXXEUrC [11]
— Toivo Klaar (@ToivoKlaar) August 19, 2022 [12]
Καλές και ουσιαστικές συζητήσεις στις Βρυξέλλες σήμερα για τις σχέσεις 🇦🇲- 🇦🇿 και τη δέσμευση της 🇪🇺 με τον @HikmetHajiyev και τον Armen Grigoryan.
Της συνεδρίασης προήδρευσε ο Toivo Klaar, Ειδικός Εντεταλμένος της ΕΕ για τον Νότιο Καύκασο και την κρίση στη Γεωργία, ο οποίος δεν έκανε περαιτέρω παρατηρήσεις για τις λεπτομέρειες της συνάντησης.
Επίσης, στις 22 Μαΐου και στις 31 Αυγούστου, οι εκπρόσωποι της επιτροπής συνόρων συναντήθηκαν για να συζητήσουν τα επόμενα βήματα για την οριοθέτηση των συνόρων στη Μόσχα. Τον Ιούνιο, οι αναπληρωτές υπουργοί της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας συναντήθηκαν στη Μόσχα για να συζητήσουν το μέλλον των περιφερειακών καναλιών μεταφορών. Μια άλλη συνάντηση πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν.
Συνεχείς μάχες και κλιμάκωση
Η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ βρίσκεται υπό τον έλεγχο του αρμενικού πληθυσμού [13]της [13] ως αυτοαποκαλούμενο κράτος [14] από τον πόλεμο, που διεξήχθη στις αρχές της δεκαετίας του '90, ο [15] οποίος έληξε με κατάπαυση του πυρός και στρατιωτική νίκη των Αρμενίων το 1994. Στον απόηχο του πρώτου πολέμου, ιδρύθηκε μια νέα, διεθνώς μη αναγνωρισμένη, ντε φάκτο Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Επτά παρακείμενες περιοχές καταλήφθηκαν [15] από τις αρμενικές δυνάμεις. Ως αποτέλεσμα αυτού του πολέμου, “περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους: οι Αζέροι εγκατέλειψαν την Αρμενία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τις γειτονικές περιοχές, ενώ οι Αρμένιοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στο Αζερμπαϊτζάν”, σύμφωνα με [16] στην International Crisis Group, έναν ανεξάρτητο οργανισμό που εργάζεται για την πρόληψη πολέμων και τη διαμόρφωση πολιτικών.
Μετά τον δεύτερο πόλεμο του Καραμπάχ το 2020, το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε τον [17] έλεγχο σε πολλές από τις προηγουμένως κατεχόμενες επτά περιοχές. Το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε επίσης το ένα τρίτο [17] του ίδιου του Καραμπάχ κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Στις 10 Νοεμβρίου 2020, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν συμφωνία κατάπαυσης [18] του πυρός με τη μεσολάβηση της Ρωσίας. Μεταξύ πολλών σημείων της συμφωνίας, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν [15] ότι 1.960 ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις θα παραμείνουν στα τμήματα του Καραμπάχ, “που δεν θα ανακαταληφθούν από το Αζερμπαϊτζάν, και σε έναν στενό διάδρομο, που συνδέει με την Αρμενία μέσω της περιφέρειας Λατσίν του Αζερμπαϊτζάν”.
Από την υπογραφείσα συμφωνία του Νοεμβρίου 2020, υπήρξαν πολλά ρεπορτάζ [19] για παραβιάσεις της εκεχειρίας, [20]με κάθε πλευρά να κατηγορεί την άλλη για έξαρση. Τον Μάρτιο, ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε τον έλεγχο ενός στρατηγικού χωριού Φαρούχ [21] στα ανατολικά του Καραμπάχ, που προστατεύεται από τις ρώσικες ειρηνευτικές δυνάμεις. Οι πιο πρόσφατες εντάσεις αναφέρθηκαν τον Αύγουστο, [22] όταν το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε άλλα στρατηγικά ύψη μετά από μια επιχείρηση ονόματι “Εκδίκηση [23]“.
Στις 2 Σεπτεμβρίου, το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν δήλωσε ότι [24] ο στρατός του βλήθηκε από τις αρμενικές ένοπλες δυνάμεις. Την ίδια μέρα, η Αρμενία κατηγόρησε [25] το Αζερμπαϊτζάν για παραβίαση της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός. Δύο ημέρες αργότερα, η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν κατηγόρησε [24] την Αρμενία ότι έκανε το ίδιο, κάτι που η Αρμενία αρνήθηκε. Στις 5 Σεπτεμβρίου, το Υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας κατηγόρησε το Αζερμπαϊτζάν ότι πυροβόλησε και σκότωσε έναν από τους στρατιώτες του, σύμφωνα με ρεπορτάζ [26] του Radio Liberty, μια κατηγορία που το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε.
Δεν υπάρχει ειρήνη για λίγο, όχι ακόμα πάντως
Τον Αύγουστο, η Διεθνής Ομάδα Κρίσεων δημοσίευσε [27] μια ανάλυση της κατάστασης στο Καραμπάχ, συμπεριλαμβανομένου του πρόσφατου κύματος εντάσεων και κλιμάκωσης. “Το Μπακού έχει τρεις στόχους, που θέλει να επιτύχει είτε με τη βία είτε με την απειλή της βίας”, έγραψαν οι συντάκτες της έκθεσης, “που ελπίζει ότι θα πιέσουν την Αρμενία να συνθηκολογήσει στις διαπραγματεύσεις”.
Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης της International Crisis Group, ο πρώτος στόχος αφορά χερσαίες διαδρομές, που συνδέουν την Αρμενία με το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Πριν από την τριμερή συνάντηση στις Βρυξέλλες, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν εισήλθαν στο [28] Λατσίν, όπου δόθηκε προθεσμία στους Αρμένιους κατοίκους [29]να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους έως τις 25 Αυγούστου. Το Λατσίν βρίσκεται κατά μήκος μιας στενής λωρίδας, που αναφέρεται ως “διάδρομος του Λατσίν”, που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η μετεγκατάσταση Αρμενίων, που ζούσαν στο Λατσίν, ήταν μέρος μιας συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2000, η οποία προέβλεπε επίσης την κατασκευή ενός νέου διαδρόμου του Λατσίν νότια του σημερινού δρόμου. Τα ρωσικά ειρηνευτικά στρατεύματα, που ελέγχουν τον τρέχοντα διάδρομο, θα μεταβούν στον νέο, δίνοντας στις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν τον πλήρη έλεγχο του παλιού δρόμου σύμφωνα με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 2020.
Ο δεύτερος στόχος, σύμφωνα με την ανάλυση της Crisis Group, είναι η απογοήτευση του Μπακού με την έλλειψη προόδου για τον πλήρη στρατιωτικό αφοπλισμό του Ναγκόρνο Καραμπάχ σύμφωνα με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 2020: “Το Ερεβάν λέει ότι το έκανε [30]. Το θέμα, λέει, είναι η ανησυχία του Αζερμπαϊτζάν ότι οι ντε φάκτο Αρχές του Ναγκόρνο-Καραμπάχ διατηρούν ένοπλη δύναμη. Το Μπακού υποστηρίζει ότι αυτή η δύναμη είναι παράνομη, απαιτώντας από τα ρωσικά ειρηνευτικά να την αφοπλίσουν, ενώ η Αρμενία και οι ντε φάκτο Αρχές λένε ότι ο αφοπλισμός της δεν ήταν ποτέ μέρος της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός”.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ [30] της Eurasianet, ο Αρμέν Γκριγκοριάν, επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας της Αρμενίας, είπε ότι οι Αρμένιοι στρατεύσιμοι θα πρέπει να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μέχρι τον Σεπτέμβριο και ότι η ασφάλεια των Αρμενίων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ θα παρέχεται από την παρουσία ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων.
Τέλος, το επίσημο Μπακού επιθυμεί να οριστικοποιήσει τη διαφορά υπέρ του με μια από κοινού υπογεγραμμένη συμφωνία.
Από την πλευρά της Αρμενίας, τις διπλωματικές προσπάθειες τις καθυστερεί [27] το Αζερμπαϊτζάν. Οι πρόσφατες στρατιωτικές προόδους [22] του τελευταίου θεωρούνται ως ένδειξη ότι το Αζερμπαϊτζάν θέλει να επιτύχει “στρατηγικό πλεονέκτημα” και προσπαθεί “να πιέσει [την Αρμενία] να εγκαταλείψει κάθε έκκληση για συνέχιση των συζητήσεων για το μελλοντικό καθεστώς του Ναγκόρνο-Καραμπάχ”.
Κάτω από το παιχνίδι ευθυνών, τις κατηγορίες και τα στρατηγικά συμφέροντα υπάρχει ένα πλαίσιο που αξίζει να σημειωθεί: η επί δεκαετίες εχθρότητα μεταξύ των δύο εθνών. Παρά τη δήλωση του Σαρλ Μισέλ μετά τη συνάντηση των δύο ηγετών στις 31 Αυγούστου, στην οποία κάλεσε και τους δύο ηγέτες να αρχίσουν να εργάζονται με τους αντίστοιχους πληθυσμούς τους για την προετοιμασία τους για την ειρήνη, φαίνεται να υπάρχει μικρή ή καθόλου πρόοδος, καθιστώντας απίθανο το μακροχρόνιο κομμάτι για το ορατό μέλλον.