Εικόνα από τον Alistair MacRobert. Δωρεάν χρήση υπό την άδεια Unsplash.

Από τις 25 Οκτωβρίου, η Τσεχική Δημοκρατία εντάχθηκε στον κατάλογο των χωρών (Φινλανδία, Πολωνία και χώρες της Βαλτικής), που απαγορεύουν την είσοδο στη χώρα πολιτών της Ρωσίας, που είναι κάτοχοι έγκυρης βίζας Σένγκεν. Σε συνέντευξή του στο BBC στις 25 Οκτωβρίου, ο αναπληρωτής υπουργός για την Ευρώπη είπε ότι υπάρχουν λόγοι ασφαλείας, ηθικοί και συμβολικοί λόγοι, για να προχωρήσουν στην απόφαση, που ανακοίνωσε η Τσεχική Δημοκρατία στις 12 Οκτωβρίου. «Όταν οι Ουκρανοί πεθαίνουν και πολεμούν για να απελευθερώσουν τη χώρα τους, οι Ρώσοι τουρίστες θα απολάμβαναν μη απαραίτητα ταξίδια», είπε ο Jaroslav Kurfürst. Η απόφαση ισχύει και για Ρώσους πολίτες, που διαφεύγουν από την κινητοποίηση, εξήγησε ο αναπληρωτής υπουργός.

Η σταδιακή απαγόρευση από τα κράτη μέλη της ΕΕ για την είσοδο Ρώσων πολιτών στα σύνορά τους έχει αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των αφίξεων από τη Ρωσία σε άλλες γειτονικές χώρες. Στις 4 Οκτωβρίου, το Forbes Ρωσίας ανέφερε τον συνολικό αριθμό των Ρώσων που έφυγαν από τη Ρωσία σε περίπου 700.000 μετά τις 21 Σεπτεμβρίου, την ημερομηνία που ο πρόεδρος Πούτιν ανακοίνωσε τη μερική κινητοποίηση. Πόσοι έφυγαν από τότε δεν είναι ξεκάθαρο.

Το κυνήγι των λύσεων μεταφοράς χρημάτων

Όμως, ενώ είναι άλλο πράγμα να αγοράζεις εισιτήριο και να φεύγεις, είναι άλλο να συνεχίζεις να συντηρείς τον εαυτό σου όσο είσαι στο εξωτερικό. Καθώς το τραπεζικό σύστημα της Ρωσίας αντιμετωπίζει εκτεταμένες κυρώσεις, πολλοί Ρώσοι πολίτες καταφεύγουν σε εναλλακτικούς τρόπους μεταφοράς των αποταμιεύσεών τους εκτός Ρωσίας από την εισβολή. Σύμφωνα με το Reuters, «Ρώσοι πολίτες απέσυραν 458 δισεκατομμύρια ρούβλια (7,5 δισεκατομμύρια δολάρια) σε μετρητά από τις τράπεζες τον Σεπτέμβριο, με το μεγαλύτερο μέρος της εκροής να καταγράφεται το δεύτερο εξάμηνο του μήνα, όταν αυξημένος αριθμός ανθρώπων εγκατέλειπαν τη χώρα». Το Global Voices συγκέντρωσε μερικές από αυτές τις ιστορίες από συνεντεύξεις. Αλλάξαμε ονόματα και διορθώσαμε τις λεπτομέρειες των ακριβών μεταφορών χρημάτων για την ασφάλεια των εμπλεκομένων. 

Ένας τρόπος μεταφοράς αυτών των κεφαλαίων είναι μέσω προσωπικών επαφών. Ένα άτομο που πραγματοποιεί τη συναλλαγή από τη Ρωσία πρέπει πρώτα να βρει μια επαφή πρόθυμη να πραγματοποιήσει τη μεταφορά στη χώρα, στην οποία αποστέλλεται η μεταφορά. Μόλις υπάρξει επιβεβαίωση, τα μετρητά μεταφέρονται από χέρι σε χέρι σε ένα άτομο στη Ρωσία, ενώ η επαφή στο εξωτερικό μεταφέρει μετρητά σε έναν αξιόπιστο παραλήπτη, που έχει ορίσει ο αποστολέας, επίσης σε μετρητά για να αποφευχθεί κάθε υποψία. Τον Μάρτιο, η Slate ανέφερε πώς οι Ρώσοι βασίζονταν σε ένα σύστημα μεταφοράς χρημάτων παρόμοιο με το hawala, ένα σύστημα μεταφοράς χρημάτων, που χρησιμοποιούνταν ιστορικά από εμπόρους της Νότιας Ασίας, το οποίο αποφεύγει τις άμεσες τραπεζικές μεταφορές. «Για παράδειγμα, ένας Ρώσος θέλει να μεταφέρει 1.000 ευρώ σε κάποιον στην Ευρώπη. Βρίσκουν ένα άτομο με τραπεζικούς λογαριασμούς στη Ρωσία και την Ευρώπη και βάζουν 1.000 ευρώ σε ρούβλια στον ρωσικό λογαριασμό αυτού του ατόμου. Οι τελευταίοι στέλνουν 1.000 ευρώ από τον ευρωπαϊκό λογαριασμό τους στον δικαιούχο στην Ευρώπη», ανέφερε ο Slate.

Στη Γεωργία, μια άλλη χώρα που έχει δει μεγάλη εισροή Ρώσων από την εισβολή τον Φεβρουάριο και αργότερα μετά την έκκληση για μερική κινητοποίηση, οι τράπεζες και οι υπηρεσίες μεταφοράς χρημάτων αρκούν. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Voice of America, «μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου, οι Ρώσοι μετέφεραν περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια στη Γεωργία μέσω τραπεζών ή υπηρεσιών μεταφοράς χρημάτων».

Ακόμη και όταν τα χρήματα αποκτώνται νόμιμα και χρειάζονται για νόμιμους σκοπούς στην ΕΕ και διακινούνται μέσω των σωστών διαύλων, οι άνθρωποι συχνά αντιμετωπίζουν τον τοίχο των τραπεζικών κυρώσεων.

«Ήταν ένας εφιάλτης», λέει η Όλγα [το όνομα έχει αλλάξει], η οποία είναι διδακτορική φοιτήτρια σε μια από τις ευρωπαϊκές χώρες και ανύπαντρη μητέρα. Την άνοιξη του 2022, η Όλγα κατάφερε να πουλήσει το διαμέρισμά της στη Μόσχα κλείνοντας το στεγαστικό της δάνειο και, με τα λίγα χρήματα που της είχαν απομείνει, θέλησε να βάλει προκαταβολή για το διαμέρισμα, όπου θα μπορούσε να ζήσει η ίδια και ο γιος της στη χώρα της ΕΕ. Η Όλγα σπουδάζει για έξι χρόνια στην ΕΕ και αγόρασε το διαμέρισμά της από νωρίς με τον μισθό της υπαλλήλου γραφείου της στη Μόσχα αναλαμβάνοντας την ευθύνη του στεγαστικού δανείου για χρόνια.

Ενώ βρισκόταν στην ΕΕ, έπρεπε να καταφύγει σε δουλειές καθαριότητας για να συντηρήσει τον γιο της και τον εαυτό της και να πληρώσει το στεγαστικό δάνειο. Ωστόσο, όταν προσπάθησε να μεταφέρει χρήματα από το διαμέρισμα που μόλις είχε πουλήσει, η τράπεζα της ΕΕ μπλόκαρε τη συναλλαγή, παρά την απόδειξη των εγγράφων ότι τα χρήματα ήταν από την πώληση του διαμερίσματός της στη Μόσχα.

«Σημείωσαν ότι οι άνθρωποι που αγόρασαν το διαμέρισμά μου πήραν μια υποθήκη για να το κάνουν στη Sberbank. Τα χρήματα μεταφέρθηκαν αργότερα σε άλλη τράπεζα, αλλά στους τραπεζικούς υπαλλήλους στην ΕΕ δεν είχε σημασία. Είπαν ότι χρησιμοποίησα τη Sberbank σε αυτή τη συμφωνία, η οποία ήταν υπό κυρώσεις, και ως εκ τούτου, δεν μπορώ να φέρω τα χρήματα στην ΕΕ».  

Η Sberbank ήταν μεταξύ των ρωσικών τραπεζών, που προστέθηκαν στον κατάλογο κυρώσεων της ΕΕ τον Ιούνιο του 2022.

Η Όλγα έπρεπε να στραφεί σε διάφορους τρόπους για να βγάλει τα χρήματά της από τη χώρα: σε μετρητά με φίλους που πλέον σπάνια ταξιδεύουν, μέσω μικρών συναλλαγών σε μέλη της οικογένειας (τα περισσότερα ήταν επίσης αποκλεισμένα), ακόμη και χρησιμοποιώντας τη μέθοδο που περιγράφεται παραπάνω μέσω αξιόπιστων επαφών, που βρέθηκαν στο διαδίκτυο. Και όμως, εξακολουθεί να μην μπορεί να χρησιμοποιήσει τα χρήματα από την πώληση του μοναδικού της περιουσιακού στοιχείου για να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης της ίδιας και του γιου της στην Ευρώπη. Και όλα αυτά επειδή οι τράπεζες, όπως ακριβώς κάνουν οι αεροπορικές εταιρείες με τις βίζες, είναι αυτές που βαρύνουν την επιβολή κυρώσεων και λαμβάνουν συντηρητικές αποφάσεις για να προστατευθούν. Πολύ συχνά, αυτές οι αποφάσεις δεν έχουν καμία σχέση με τις πραγματικές προθέσεις ή την ουσία των κυρώσεων. 

Στο ρωσόφωνο Telegram υπάρχουν δεκάδες κανάλια, που συμβουλεύουν τους ανθρώπους πώς να μεταφέρουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό, όταν οι ευρωπαϊκές τράπεζες αρνούνται να τα δεχτούν. Μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου 2022, συμφώνησαν ότι ένας από τους ασφαλέστερους τρόπους για να γίνει αυτό είναι η αγορά κρυπτονομισμάτων. Ωστόσο, μετά τα νέα σχετικά με την αίτηση πτώχευσης του ανταλλακτηρίου κρυπτογράφησης FTX, οι δημοσιεύσεις έχουν γίνει λιγότερο αισιόδοξες.

Ορισμένα κανάλια Telegram προσφέρουν τρόπους ανοίγματος πιστωτικών καρτών στο Καζακστάν ή το Κιργιστάν, που είναι επίσης οι δύο δημοφιλείς χώρες για άτομα που δραπετεύουν από τον Στρατό. Οι πληροφορίες είναι συνήθως κουτσομπολιά και ελλιπείς. Για παράδειγμα, ορισμένα κανάλια υποστηρίζουν ότι εξακολουθεί να είναι δυνατό να ανοίξει λογαριασμός σε τρεις ιδιωτικές τουρκικές τράπεζες χωρίς μόνιμη άδεια διαμονής, ενώ άλλα λένε ότι δεν είναι δυνατό.

Οι πληροφορίες για τις γεωργιανές τράπεζες διαφέρουν επίσης. Για πολλούς ανθρώπους, το άνοιγμα ενός ξένου λογαριασμού γίνεται αναγκαιότητα ακόμα και αν μένουν στη Ρωσία: δεν είναι πλέον δυνατή η χρήση των υπηρεσιών εφαρμογών Apple ή Google χωρίς την κάρτα από το εξωτερικό. Κάποια κανάλια υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ηλεκτρονικά καταστήματα στις ΗΠΑ, όπου ακόμη και μια κάρτα από τη Λευκορωσία θα λειτουργήσει. Υπάρχουν επίσης ειδικά κανάλια, όπου οι άνθρωποι συζητούν πώς χάθηκαν τα χρήματά τους λόγω δυσκολιών με τις συναλλαγές Swift, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις «χάνονται» σε αντίστοιχες τράπεζες για μήνες στη σειρά. Η Λαρίσα [το όνομα έχει αλλάξει] ισχυρίζεται: «Ο σύζυγός μου είναι ναυτικός και οι εργοδότες του έστειλαν τον μισθό του την 1η Νοεμβρίου και δεν έχει φτάσει ακόμα… Η τράπεζα προορισμού λέει ότι δεν τον έχει και η τράπεζα που τον έστειλε λέει ότι η συναλλαγή έγινε…».

Στις 16 Νοεμβρίου, το σύστημα πληρωμής Payoneer ανακοίνωσε ότι δεν θα συνεργάζεται πλέον με Ρώσους. Το σύστημα χρησιμοποιήθηκε από πολλούς ακτιβιστές, καλλιτέχνες και δημιουργούς μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τη μεταφορά χρημάτων από την Patreon στις ρωσικές τράπεζες, που δεν υπόκεινται σε κυρώσεις, όπου μπορούσαν να συγκεντρωθούν δωρεές από το εξωτερικό. Το Patreon αποκλείστηκε από τη Ρωσία τον Αύγουστο του 2022 για τη φιλοξενία της δήλωσης αφίσας της Φεμινιστικής Αντιπολεμικής Αντίστασης, αλλά συνέχισε να συνεργάζεται με Ρώσους μέχρι σήμερα.

Υπάρχουν όλο και λιγότεροι τρόποι για να συνεχίσει η χρήση παγκόσμιων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για τους Ρώσους, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Αν και δημιουργεί ορισμένες δυσκολίες για τη ρωσική κυβέρνηση και τους ολιγάρχες, οι απλοί άνθρωποι είναι αυτοί που δέχονται το μεγαλύτερο πλήγμα.