Πυρκαγιά στην αστική περιοχή του Νόβο Προγκρέσο, στην πολιτεία Παρά | Φωτογραφία: Cícero Pedrosa Neto/Amazônia Real

Αυτό το ρεπορτάζ, γραμμένο από τον Cícero Pedrosa Neto, δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο της Amazônia Real στις 20 Σεπτεμβρίου 2022. Αναδημοσιεύεται από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας, με ενημερώσεις και τροποποιήσεις στο αρχικό κείμενο.

Με σακίδια στα χέρια της, η 67χρονη Maria Margareth Silva, ψηφοφόρος του Ζαΐρ Μπολσονάρου (PL, Φιλελεύθερο Κόμμα), περίμενε το λεωφορείο της στο σταθμό λεωφορείων Novo Progresso. Ήταν το πρωί της 3ης Σεπτεμβρίου, αν και δεν του φαινόταν.

Πνιγμένη από μια πυκνή ομίχλη καπνού και αιθάλης από τη ρύπανση από τις πυρκαγιές στα γύρω δάση, η πόλη στη βόρεια πολιτεία Παρά έχει μερικές μέρες, που μοιάζουν με νύχτες. Το παχύ στρώμα σωματιδίων και τοξικών αερίων κάνει τον αέρα αποπνικτικό. Ενώ μιλούσε με τον δημοσιογράφο, η Silva μετά βίας μπορούσε να μιλήσει βήχοντας επανειλημμένα.

«Θα περάσω μερικές μέρες στο σπίτι κάποιων συγγενών στην Ουρουαρά (μια γειτονική πόλη) για να ξεφύγω από τον καπνό», είπε. Σε αντίθεση με άλλους κατοίκους της περιοχής, λέει ότι δεν αντέχει να ζήσει με τις επιπτώσεις των πυρκαγιών.

Το Νόβο Προγκρέσο είναι μια από τις πόλεις με τα υψηλότερα ποσοστά δασικών πυρκαγιών, αποψίλωσης δασών και υποστήριξης προς τον πρόεδρο Μπολσονάρου, που θεωρείται ότι προωθεί την καταστροφή στον Αμαζόνιο.

«Αυτή την εποχή του χρόνου, είναι κάπως έτσι. Δεν μπορούμε να δούμε ούτε τον ουρανό. Ο ήλιος είναι απλώς ένας κόκκινος πυρσός. Η αναπνοή μας είναι κοφτή. Όσο δεν έρχεται βροχή, θα είναι έτσι», είπε, αναφερόμενη στην αρχή της περιόδου των βροχών, συνήθως τον Νοέμβριο.

Στο Νόβο Προγκρέσο, οι μόνες σημαίες που φαίνονται υποστηρίζουν τον Μπολσονάρου και σχεδόν πάντα δίπλα στη βραζιλιάνικη σημαία, το εθνικό σύμβολο που καταπλακώθηκε από τον υπερεθνικισμό, που προπαγανδίζει ο σημερινός πρόεδρος.

Η πόλη Νόβο Προγκρέσο κατατάσσεται δέκατη στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στη Βραζιλία. Εκπέμπει περίπου 580 τόνους CO2 ανά κάτοικο κάθε χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία του Παρατηρητηρίου Κλίματος. Αυτό είναι περισσότερο από 80 φορές ο μέσος όρος του παγκόσμιου πληθυσμού, που είναι περίπου 7 τόνοι ανά κάτοικο κάθε χρόνο.

«Είναι σαν κάθε κάτοικος του Νόβο Προγκρέσο να είχε περισσότερα από 500 αυτοκίνητα, που τρέχουν 20 χιλιόμετρα την ημέρα με βενζίνη», ανέφερε η έκθεση.

Καπνός στον Αμαζόνιο

Πυρκαγιά ξεσπά στον παράδρομο Παρανά, έναν δρόμο πρόσβασης στη γη των Ιθαγενών Μπαού, των κατοίκων Καγιαπό, στο Νόβο Προγκρέσο (PA) | Φωτογραφία: Cícero Pedrosa Neto/Amazônia Real

Σύμφωνα με το Inpe (Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας), από τον Ιανουάριο έως τις 18 Σεπτεμβρίου, καταγράφηκαν 24.034 πυρκαγιές στην πολιτεία Παρά ξεπερνώντας το 2020 (23.507 πυρκαγιές) και το 2019 (15.776 πυρκαγιές).

Το Νόβο Προγκρέσο είναι μια από τις πόλεις, που είναι υπεύθυνες για την άφιξη τοξικού καπνού από τις πυρκαγιές στον Αμαζόνιο στις νοτιοανατολικές και νότιες περιοχές της χώρας. Οι κάτοικοι λένε ότι υπάρχουν δύο εποχές στην πόλη: η εποχή των βροχών και η περίοδος των πυρκαγιών.

Η πόλη έγινε γνωστή για την «ημέρα της φωτιάς», ένα κίνημα που οργανώθηκε στο WhatsApp στις 10 Αυγούστου 2019. Οι δράστες, κυρίως αγρότες και grileiros (εισβολείς εδαφών), ήθελαν να τραβήξουν την προσοχή του Μπολσονάρου για να ζητήσουν το τέλος των επιθεωρήσεων της Ibama ( Ινστιτούτο Περιβάλλοντος και Ανανεώσιμων Φυσικών Πόρων της Βραζιλίας) στην πόλη και στις προστατευόμενες περιοχές, που βρίσκονται στην επικράτειά της.

Έβαλαν φωτιά σε μια τεράστια έκταση δάσους, η οποία εξαπλώθηκε σε κοντινές πόλεις. Σε δύο ημέρες, η Inpe κατέγραψε 1.457 πυρκαγιές στην Παρά. Το 2022, σε μια νέα «ημέρα πυρκαγιάς», στις 22 Αυγούστου, σημειώθηκαν 2.238 πυρκαγιές, σύμφωνα με το ινστιτούτο.

Η έκθεση παρατήρησε την προέλαση της πυρκαγιάς στις παρυφές της γης των Ιθαγενών του πληθυσμού Καγιαπό, γύρω από το χωριό Καμάου.

«Κάθε χρόνο συγκεντρώνουμε τους πολεμιστές για να αποτρέψουμε την είσοδο πυρκαγιάς στην επικράτειά μας. Είναι δύσκολο, προσπαθούμε να μιλήσουμε με τους αγρότες, αλλά δεν ακούν. Κοιτάξτε πώς κατέληξε», λέει ο Bepdjyre Kayapó, αρχηγός του χωριού Καμάου, δείχνοντας την καμένη περιοχή που καταπάτησε την περιοχή των ιθαγενών.

Από τη φωτιά δεν γλίτωσε ούτε η πινακίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ιθαγενών ( FUNAI ) που σηματοδοτεί την αρχή της περιοχής .

Το σήμα Φουνάι κάηκε από φωτιά στις άκρες του Μπαού | Φωτογραφία: Cícero Pedrosa Neto/Amazônia Real

«Οι Φουνάι δεν έχουν τα μέσα να ελέγξουν πόσο μακριά θα εξαπλωθεί η φωτιά. Έτσι καταλήγει να μπαίνει σε γη των ιθαγενών αναγκάζοντας τους κατοίκους να είναι σε επιφυλακή, περιμένοντας πάντα τα χειρότερα», είπε μια πηγή, η οποία δεν θέλησε να κατονομαστεί.

Για χρόνια, άλλες προστατευόμενες περιοχές σε περιοχές περίπου 38.000 χιλιομέτρων του δήμου υποφέρουν από τη συστηματική προέλαση ληστών γης, υλοτόμων και ανθρακωρύχων.

Αυτή την ώρα, ένα σύννεφο καπνού σκεπάζει τους δρόμους, τα σπίτια, τα σχολεία και τα νοσοκομεία χωρίς δρόμο διαφυγής. Οι άνθρωποι αποφεύγουν να φορούν λευκά και η αιθάλη προσγειώνεται στα σπίτια της οικογένειας και τα ρούχα στα σκοινιά για άπλωμα.

Ο ζεστός αέρας, που προκαλείται από τις πυρκαγιές, επηρεάζει το λαιμό, την τραχεία και τους πνεύμονες. Ο βήχας και η αναπνευστική κόπωση αρχίζουν να γίνονται αισθητά ήδη από τις πρώτες ώρες παραμονής στην πόλη.

Κλίμα απελπισίας

Από τον Ιανουάριο έως τις 18 Σεπτεμβρίου 2022, το Νόβο Προγκρέσο κατέγραψε 3.083 πυρκαγιές, σύμφωνα με το Inpe.

«Φαίνεται ότι όλοι αποφάσισαν να βάλουν φωτιές στα τέλη Αυγούστου, αρχές Σεπτεμβρίου. Νομίζω ότι οι άνθρωποι φοβούνται και πηγαίνουν στο δάσος με τα πάντα χωρίς να σκέφτονται το αύριο», δήλωσε η ερευνήτρια Ane Alencar.

«Θα μπορούσε να είναι μια αντανάκλαση της εκλογικής διαδικασίας που περνάμε», είπε, αναφερόμενη στο ότι ο Μπολσονάρου υστερεί στις δημοσκοπήσεις.

Ο πρόεδρος ολοκλήρωσε τον πρώτο γύρο πίσω από τον πρώην πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα (PT, Εργατικό Κόμμα), με διαφορά 6 εκατομμυρίων ψήφων. Στην Παρά, ο Λούλα έλαβε το 52,2% των ψήφων και ο Μπολσονάρου το 40,2%. Στο Νόβο Προγκρέσο, ωστόσο, ο σημερινός πρόεδρος ήταν πολύ μπροστά, με 79,6% έναντι 17,5%.

Στον δεύτερο γύρο, με την εκλογή του Λούλα, ο Μπολσονάρου έλαβε το 82,9% των ψήφων έναντι 17% για τον Λούλα σε αυτόν τον δήμο.

«Ο θρίαμβος της αγροτικής επιχείρησης, ενθουσιασμένος με τον Μπολσονάρου το 2019, αντικαταστάθηκε από την απελπισία να κάνει τα πάντα γρήγορα και όσο το δυνατόν περισσότερο, μπροστά στην προοπτική της ήττας του στις εκλογές», δήλωσε ο Alfredo Wagner Berno de Almeida, συντονιστής του ερευνητική ομάδα Nova Cartografia Social da Amazônia (Νέα Κοινωνική Χαρτογραφία του Αμαζονίου).

Ο ερευνητής τόνισε επίσης έναν άλλο παράγοντα για να καταλάβει γιατί το Νόβο Προγκρέσο προτιμά τον Μπολσονάρου. Βρίσκεται σε στρατηγική θέση στον χάρτη και αποτελεί μέρος της διαδρομής ενός μεγάλου συγκοινωνιακού έργου, του Ferrogrão.

Ο σιδηρόδρομος μήκους 933 χιλιομέτρων, ο οποίος δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί, πωλείται ως λύση για τη ροή των αγροτικών προϊόντων, συνδέοντας την πόλη της Σινόπ, στο Μάτο Γκρόσο, με το κέντρο παραγωγής σόγιας και καλαμποκιού στην Ιταϊτούμπα στην Παρά, στις όχθες του ποταμού Ταπαζός.

Παραλήρημα υπέρ του Μπολσονάρου

Μια πινακίδα δίπλα στον αυτοκινητόδρομο BR-63 ζητά την παρέμβαση του προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρου για να μην επιτρέψει την κατασκευή ενός Ομοσπονδιακού Σταθμού Τροχαίας | Φωτογραφία: Cícero Pedrosa Neto/Amazônia Real

Στην «κόλαση» του Νόβο Προγκρέσο, μπορεί κανείς να ακούσει τη φωνή του Μπολσονάρου στις γωνιές των δρόμων, στα γκαράζ και στις αγορές, από βίντεο που στέλνονται μέσω WhatsApp και έχουν ληφθεί από Wi-Fi σε ιδιωτικές εγκαταστάσεις. Η τηλεφωνική υπηρεσία στην περιοχή είναι αναξιόπιστη. Ο κωδικός πρόσβασης Wi-Fi; Σε αρκετές περιπτώσεις: «Μπολσονάρο 2022».

Από τις πυρκαγιές επλήγησαν θέσεις και καλώδια οπτικών ινών, που μεταδίδουν το σήμα του Διαδικτύου στους σχεδόν 26.000 κατοίκους, ενώ το ρεπορτάζ της Amazonia Real ήταν εκεί.

Η εικόνα του προέδρου έχει συγχωνευθεί με τα λογότυπα ορισμένων τοπικών επιχειρήσεων, επισκευών αυτοκινήτων, πρατηρίων βενζίνης, μπαρ και εστιατορίων. Το πρόσωπό του είναι επίσης στα οχήματα 4×4 και τα SUV που τρέχουν τριγύρω πετώντας σκόνη και κάνοντας τον αέρα ακόμα πιο αποπνικτικό.

Ακόμη και με δεκάδες επιστήμονες, δορυφόρους και τις ορατές επιπτώσεις που δείχνουν ότι το Νόβο Προγκρέσο είναι σύμβολο της καταστροφής του Αμαζονίου, στην πόλη επιμένει η ιδέα ότι τα δεδομένα δεν είναι τίποτα άλλο από «ιστορίες». Αυτός ήταν ο όρος που χρησιμοποίησε ο Agamenon Meneses, πρόεδρος της Ένωσης Αγροτικών Παραγωγών της Novo Progresso, που ερευνήθηκε από την Ομοσπονδιακή Αστυνομία ως ένας από τους υπεύθυνους για τη διοργάνωση της «ημέρας της φωτιάς» το 2019, όταν μίλησε στον δημοσιογράφο.

Isso aí é uma farsa muito grande, muita conversa fiada, muita invenção, muita narrativa, entendeu? […] Todo ano tem uma estatística de desmatamento e se você considerar essa quantidade, já tinha acabado a mata amazônica; já tinha acabado tudo.

[…]

Desmatamento há, uns pequenos pedaços de área que a pessoa quer implementar pasto, dentro do limite constitucional de 20%. Aí, quando queima essa área, cria uma fumaceira danada, porque é abafado, não corre vento.

Αυτή είναι μια μεγάλη φάρσα, πολλές ανοησίες, πολλές κατασκευές, πολλές ιστορίες, καταλαβαίνετε; […] Κάθε χρόνο υπάρχει μια στατιστική αποψίλωσης των δασών και, αν ακολουθήσετε αυτό το ποσό, το δάσος του Αμαζονίου θα είχε ήδη εξαφανιστεί. Όλα θα είχαν εξαφανιστεί.

[…]

Υπάρχει αποψίλωση των δασών, κάποια μικρά κομμάτια γης που κάποιος θέλει να καθαρίσει για βοσκότοπους, εντός του συνταγματικού ορίου του 20%. Στη συνέχεια, όταν καίνε αυτήν την περιοχή, δημιουργεί μια τρελή ποσότητα καπνού, επειδή είναι χωρίς αέρα, δεν φυσάει αέρας.

Ένας πρώην κάτοικος του Νόβο Προγκρέσο είπε στον δημοσιογράφο ότι υπάρχει μια «πίστη στον Μπολσονάρου», που κάνει τους ντόπιους αγρότες με επικεφαλής τον Agamenon να πιστεύουν ότι ο πρόεδρος θα αλλάξει τους περιβαλλοντικούς νόμους της Βραζιλίας. Πιστεύουν επίσης ότι τα πρόστιμα που επιβάλλονται από τις υπηρεσίες επιβολής θα λάβουν αμνηστία από τον Μπολσονάρου.

Πλήρης υποστήριξη

Βοοειδή στη μέση μιας καμένης περιοχής κατά μήκος του παράδρομου Παρανά, δρόμου πρόσβασης στο Μπαού των Καγιαπό | Φωτογραφία: Cícero Pedrosa Neto/Amazônia Real

Σύμφωνα με τον δημοτικό γραμματέα Περιβάλλοντος στο Novo Progresso, João Maria dos Santos, δεν έχει σημειωθεί ασυνήθιστη αποψίλωση δασών ή πυρκαγιές φέτος. Ζητεί αλλαγές στην περιβαλλοντική νομοθεσία της χώρας και μείωση του αριθμού των περιβαλλοντικών και αυτοχθόνων αποθεμάτων στην περιοχή.

Η Amazônia Real ζήτησε επίσης σχόλια από την κυβέρνηση της πολιτείας Παρά σχετικά με τις πυρκαγιές στο Νόβο Προγκρέσο και τις περιβαλλοντικές πολιτικές, καθώς ο κυβερνήτης Helder Barbalho είναι ο εκπρόσωπος των κυβερνητών του Νομικού Αμαζονίου για κλιματικά ζητήματα, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση. Ο Barbalho επανεξελέγη και υποστηρίζει τον Λούλα.

Η έκθεση προσπάθησε επίσης να επικοινωνήσει με την Ibama, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση μέχρι τη δημοσίευση.

Ατιμωρησία

Πυρκαγιές κατά μήκος του παράδρομου Παρανά, δρόμου πρόσβασης στην Ιθαγενή Επικράτεια Μπαού, των κατοίκων Καγιαπό, στο Νόβο Προγκρέσο (PA) (Φωτογραφία: Cícero Pedrosa Neto/Amazônia Real)

Υπό την κυβέρνηση Μπολσονάρου, το Νόβο Προγκρέσο έχει φτάσει σε ιστορικά επίπεδα καταστροφής. Μεταξύ 2019 και 2021, η πόλη κατέγραψε περίπου 972 τετραγωνικά χιλιόμετρα αποψίλωσης των δασών, που ισοδυναμεί με 97.200 γήπεδα ποδοσφαίρου, σύμφωνα με στοιχεία της Inpe .

Η ερευνήτρια Ane Alencar, από το IPAM (Amazon Research Institute), εξήγησε ότι η αποψίλωση των δασών και οι πυρκαγιές είναι αδιαχώριστα, η μία διαδέχεται την άλλη. Με άλλα λόγια, η αποψίλωση των δασών οδηγεί σε πυρκαγιές και, κατά συνέπεια, δασικές πυρκαγιές, που γίνονται συχνότερες μεταξύ Αυγούστου και Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο στην περιοχή.

«Το Νόβο Προγκρέσο είναι ένα από τα κέντρα αποψίλωσης και καύσης των δασών στην περιοχή, μια περιοχή όπου το έγκλημα προφανώς πληρώνει», σχολιάζει η Ane Alencar, αναφερόμενη στη μη συμμόρφωση με τον Κώδικα Δασών της Βραζιλίας .

Το σενάριο, ωστόσο, δεν περιορίζεται σε αυτόν τον δήμο που, τον Σεπτέμβριο, κατέλαβε την πέμπτη θέση σε αριθμό πυρκαγιών μεταξύ 10 δήμων του Νομικού Αμαζονίου.

Ο Αμαζόνιος κατέγραψε τον χειρότερο μέσο αριθμό πυρκαγιών το 2022, από τότε που η Inpe άρχισε να παρακολουθεί τις πυρκαγιές στον Αμαζόνιο το 2012.