Εικόνα από το Palacio de Planalto στο Flickr. Χρησιμοποιείται με άδεια CC BY-NC-SA 2.0 .

Το WhatsApp είχε καθοριστικό ρόλο στην πορεία του ακροδεξιού προέδρου της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρου προς το Παλάτι Πλανάλτου στις γενικές εκλογές του 2018. Ένα χρόνο αργότερα, η εταιρεία παραδέχτηκε ότι το κύριο προϊόν της είχε χρησιμοποιηθεί σε ένα μαζικό σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων για να προωθήσει ψευδείς ειδήσεις σχετικά με τον αντίπαλο του Μπολσονάρου, τον αριστερό Φερνάντο Χαντάντ του Εργατικού Κόμματος.

Προσπαθώντας να επαναλάβει την επιτυχημένη φόρμουλα στην εκστρατεία επανεκλογής του το 2022, ο Μπολσονάρου πραγματοποίησε μια συνάντηση — που ζητήθηκε από τον ίδιο — με στελέχη του WhatsApp στο Παλάτι Πλανάλτου στις 27 Απριλίου. Η ατζέντα της συνάντησης ήταν σύντομη, αλλά περιείχε ένα σημαντικό θέμα: την απόφαση του WhatsApp να να καθυστερήσει την κυκλοφορία της λειτουργίας Κοινότητες στη Βραζιλία.

Λίγες μέρες νωρίτερα, το WhatsApp είχε ανακοινώσει μια σημαντική ενημέρωση στην υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων της. Με τις Κοινότητες, οι χρήστες μπορούν να οργανώσουν πολλές ομάδες σε μια ίδια ευρύτερη ομάδα και οι διαχειριστές θα έχουν πρόσβαση σε πιο λεπτομερή εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων των λιστών εκπομπής. Πρακτικά, αυτό επεκτείνει το όριο μελών για ομάδες και δίνει στους διαχειριστές τη δυνατότητα να στέλνουν μηνύματα ταυτόχρονα σε χιλιάδες χρήστες.

Υπήρχε όμως κάτι: ενώ η λειτουργία επρόκειτο να κυκλοφορήσει παγκοσμίως τον Σεπτέμβριο, ένα μήνα πριν από τις εκλογές στη Βραζιλία, η διάθεση στη μεγαλύτερη χώρα της Νότιας Αμερικής ξεκίνησε μόνο μετά την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας, με σταδιακή διάθεση να ξεκινά γύρω στον Νοέμβριο.

Ο Μπολσονάρου δεν ήταν ευχαριστημένος. Η εξαίρεση για τη Βραζιλία ήταν «απαράδεκτη», είπε. Επιδεινώθηκε η δυσαρέσκειά του, όταν τα πρώτα ρεπορτάζ στα ΜΜΕ ανέφεραν ότι η απόφαση του WhatsApp να αναστείλει την έναρξη ήταν μέρος συμφωνίας με το Ανώτατο Εκλογοδικείο (TSE),  με το οποίο ο Μπολσονάρο ήταν σε διαμάχη λόγω των αβάσιμων παρατηρήσεών του για νοθεία στο εκλογικό σύστημα. Αργότερα, το TSE αρνήθηκε ότι είχε υποβάλει τέτοιο αίτημα και το WhatsApp επιβεβαίωσε ότι ήταν καθαρά επιχειρηματική απόφαση.

«Εάν [το WhatsApp] μπορεί να κάνει μια συμφωνία όπως αυτή με το TSE, μπορεί να κάνει και με εμένα, γιατί όχι; Μπορεί να κάνει και μαζί σου, με οποιονδήποτε», είπε ο Μπολσονάρου λίγες μέρες νωρίτερα, στις 16 Απριλίου. Σύμφωνα με μια έκθεση του Folha de S. Paulo, κατά τη συνάντηση στις 27 Απριλίου, ο Μπολσονάρου είχε ως στόχο να πιέσει το WhatsApp για να ξεκινήσει το εργαλείο πριν από τις εκλογές, ώστε να το χρησιμοποιήσει στην εκστρατεία επανεκλογής του.

Η συνάντηση δεν εξελίχθηκε σε καλό για τον Μπολσονάρου. Μέχρι τη στιγμή που τα στελέχη του WhatsApp έφυγαν από το Παλάτι Πλανάλτου, όπου βρίσκεται το προεδρικό γραφείο,  ο πρόεδρος είχε διαβεβαιωθεί ότι δεν υπήρχε χώρος για διαπραγματεύσεις. Το εργαλείο θα κυκλοφορούσε μόνο μετά τον δεύτερο γύρο, που έχει οριστεί για τις 30 Οκτωβρίου.

Σύμφωνα με το Folha de S. Paulo, ο Μπολσονάρου υποτίθεται ότι είχε πειστεί από τους ανθρώπους που ήταν παρόντες στην αίθουσα, όπως ο υπουργός Επικοινωνιών του, Fábio Faria, να εγκαταλείψει το ζήτημα της πίεσης για μια νωρίτερη ημερομηνία έναρξης.

Ακόμα κι αν αποτύχει, η συνάντηση, μαζί με τις παρατηρήσεις του Μπολσονάρου, στέλνει ένα σαφές μήνυμα: ο πρόεδρος πιστεύει ότι είναι απολύτως αποδεκτό να παρέμβει στις αποφάσεις μιας ιδιωτικής εταιρείας για να προωθήσει τα προσωπικά του συμφέροντα.

Δεν είναι πρώτη φορά για τον Μπολσονάρου. Καθ’ όλη τη διάρκεια της προεδρίας του, ο ακροδεξιός ηγέτης προσπάθησε να παρέμβει στον τρόπο λειτουργίας των πλατφορμών στη χώρα για δικό του όφελος. Τον Φεβρουάριο του 2020, πρότεινε αύξηση των φόρων που καταβάλλουν οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, «οι οποίες πλήρωναν πολύ λίγα για να λειτουργήσουν στη Βραζιλία» με στόχο τη διασφάλιση της «ελευθερίας της έκφρασης». Η πρόταση ήρθε εν μέσω καταργήσεων και άλλων μέτρων ελέγχου κατά του Μπολσονάρου και των συμμάχων λόγω παραπληροφόρησης για την υγεία κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Αλλά ίσως το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα έλαβε χώρα λίγο περισσότερο από ένα χρόνο πριν, όταν ο Μπολσονάρου προσπάθησε να επεξεργαστεί ένα Προσωρινό Μέτρο, που θα τροποποιούσε το Πλαίσιο Πολιτικών Δικαιωμάτων του Διαδικτύου της Βραζιλίας (Marco Civil da Internet) και θα περιόριζε ουσιαστικά την αυτονομία των πλατφορμών στη Βραζιλία.

Το μέτρο καθόρισε μια σειρά προϋποθέσεων, υπό τις οποίες οι πλατφόρμες θα μπορούσαν να εποπτεύουν το περιεχόμενο και κάθε είδος ελέγχου εκτός αυτών των γραμμών θα συνεπαγόταν κυρώσεις για τις εταιρείες. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο κατάλογος των προϋποθέσεων δεν περιελάμβανε παραπληροφόρηση, περιεχόμενο μίσους, ρητορική μίσους και απειλές, που εμποδίζουν τις απαντήσεις των πλατφορμών σε αυτό το είδος περιεχομένου.

Το μέτρο, σύμφωνα με μια έκθεση του Núcleo Jornalismo , θα επιτρέψει στην κυβέρνηση και τους υποστηρικτές της να συνεχίσουν να προωθούν παραπληροφοριακό βίαιο λόγο, που στοχεύει δημοκρατικούς θεσμούς χωρίς αυτό να υπόκειται σε μετριοπάθεια. Ο αντίκτυπος θα ήταν τόσο ακραίος που η Meta, το Twitter και η Google βγήκαν δημόσια για να επικρίνουν το μέτρο.

Η δημόσια κατακραυγή και οι προειδοποιήσεις από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών οδήγησαν τον Πρόεδρο της Γερουσίας Rodrigo Pacheco να επιστρέψει το μέτρο στην Προεδρία σηματοδοτώντας ότι μια τέτοια αυταρχική απόπειρα δεν θα είχε θέση στη Βουλή. Αλλά έστειλε επίσης ένα μήνυμα στον Μπολσονάρου ότι, σε αντίθεση με τους κυβερνητικούς θεσμούς, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν μπορούν να αρπάξουν και δεν θα ανακατευτούν για τα δικά του συμφέροντα.

Ο Μπολσονάρου από τότε έχει εξαπλώσει την ψηφιακή του στρατηγική σε πολλές πλατφόρμες κοινωνικών μέσων. Το κανάλι του στο Telegram είναι το μεγαλύτερο στη Βραζιλία και από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Η Gettr, η οποία ιδρύθηκε από έναν πρώην βοηθό του Τραμπ, έχει γίνει ένα ασφαλές καταφύγιο για τους μπολσοναρίστας με την επιεική επιβολή της μετριοπάθειας.

Τα στελέχη της πλατφόρμας έχουν δείξει επίσης συμπάθεια για την εκστρατεία επανεκλογής του Μπολσονάρου, ακόμη και συμμετέχοντας σε διαδηλώσεις υπέρ του και έχοντας τα θεσμικά προφίλ των πλατφορμών να αναπαράγουν κυβερνητικό περιεχόμενο για την προώθηση του προέδρου, το οποίο θεωρείται από ορισμένους δικηγόρους ως πιθανό εκλογικό έγκλημα.

Στα τέλη Οκτωβρίου, η Βραζιλία ψήφισε για να εκλέξει τον Λούλα ως τον επόμενο πρόεδρό της με μικρή διαφορά καθιστώντας τον Μπολσονάρου τον πρώτο πρόεδρο στην ιστορία της Βραζιλίας που απέτυχε να επανεκλεγεί. Το στοίχημα του WhatsApp να σταματήσει την κυκλοφορία των mega group αποδείχθηκε σοφή κίνηση. Αφού βρέθηκε στο επίκεντρο το 2018 λόγω του ρόλου του στη διάδοση της παραπληροφόρησης, το WhatsApp αγνοήθηκε, ενώ όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στο Telegram, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ευρέως τις ημέρες μετά τις εκλογές για την οργάνωση αντιδημοκρατικών διαδηλώσεων και όπου υπήρχαν ισχυρισμοί απάτης και επιθέσεων στην εκλογική διαδικασία διαδόθηκαν μαζικά.

Επισκεφτείτε τη σελίδα του εγχειρήματος για περισσότερα άρθρα από το Παρατηρητήριο Ανελευθερίας.