Εικόνα από τον Markus Winkler [1] . Δωρεάν χρήση υπό άδεια Unsplash [2].
Στο Αζερμπαϊτζάν, φεμινίστριες ακτιβίστριες υπομένουν πίεση από τις Αρχές, παρενόχληση και μίσος από αγνώστους, καθώς υπερασπίζονται αμέτρητες γυναίκες σε όλη τη χώρα, που διαμαρτύρονται για ενδοοικογενειακή βία και γυναικοκτονίες.
Η Gulnara Mehdiyeva, ακτιβίστρια για θέματα φύλου στο Αζερμπαϊτζάν, λέει ότι το να είσαι ακτιβίστρια οποιουδήποτε είδους στη χώρα καταγωγής της μοιάζει με το να βάζεις έναν στόχο στην πλάτη σου, καθώς, όσα άτομα επιλέγουν να υποστηρίξουν προοδευτικά ιδανικά, αντιμετωπίζουν τακτικό έλεγχο, στόχευση και παρενόχληση. Από το 2014, η Mehdiyeva έχει συμμετάσχει σε διάφορα έργα και πρωτοβουλίες, που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των γυναικών στο Αζερμπαϊτζάν. Η προσωπική της εμπειρία με την άμεση στοχοποίηση της δουλειάς της ξεκίνησε το 2019, όταν μαζί με άλλες γυναίκες συμμετείχε σε μια οργανωμένη φεμινιστική πορεία. Αμέσως μετά, έγινε στόχος. Η παρουσία της στο διαδίκτυο διακυβεύτηκε, [3]όταν όλοι οι λογαριασμοί της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένου του email της, παραβιάστηκαν. Η Mehdiyeva ανακάλυψε αργότερα τη ζημιά αυτού του περιστατικού: ο χάκερ κατέβασε τις προσωπικές της πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών, βίντεο και προσωπικών ηχητικών μηνυμάτων της, που αργότερα διέρρευσαν στο κοινό [4]. Ο στόχος ήταν να ταπεινωθεί η Mehdiyeva, να αφαιρεθεί η αξιοπιστία της και να τεθεί τέλος στο ακτιβιστικό της έργο. Μόνο που δεν λειτούργησε.
Τρία χρόνια μετά και αποφασισμένη, η Mehdiyeva συνεχίζει τον αγώνα. Και δεν είναι μόνη.
Ποιες είναι οι φεμινίστριες του Αζερμπαϊτζάν
Η Mehdiyeva είναι μέρος μιας ευρύτερης φεμινιστικής συλλογικότητας. Τα μέλη αυτοπροσδιορίζονται ως φεμινίστριες ακτιβίστριες.
Ορισμένες από τις εργασίες τους επικεντρώνονται στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τα υψηλά ποσοστά γυναικοκτονιών, την ενδοοικογενειακή βία, τον σεξισμό και την ομοφοβία στο Αζερμπαϊτζάν. Το κάνουν παρακολουθώντας δικαστικές υποθέσεις, συγκεντρώνοντας υποστήριξη και ευαισθητοποιώντας για τις γυναίκες που έχουν αντιμετωπίσει βία, συχνά από μέλη της οικογένειάς τους. Αυτό βοηθά στη διασφάλιση μιας δίκαιης δικαστικής διαδικασίας, εξήγησε η Mehdiyeva σε μια συνέντευξη με τη Fatima Karimova, δημοσιογράφο της Mikroskop Media. Η συλλογικότητα εκπαιδεύει τις γυναίκες για τα δικαιώματά τους, τις βοηθά να βρουν νομική βοήθεια, όταν χρειάζεται, και παρακολουθεί τις υποθέσεις μέχρι να αποδοθεί δικαιοσύνη.
Η ομάδα εκφράζει τα αιτήματά της μέσω έργων όπως το “Fem-utopia”, [5] εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης και συνεντεύξεις. Στο Αζερμπαϊτζάν υπάρχει ελάχιστη γνώση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με θέματα δικαιωμάτων των γυναικών και ισότητας. Ως εκ τούτου, μέσω αυτών των συνεντεύξεων και των επεξηγηματικών άρθρων, οι φεμινίστριες ακτιβίστριες προσπαθούν επίσης να ευαισθητοποιήσουν το ευρύ κοινό.
Αλλά αυτό δεν είναι εύκολο έργο. Το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης [6]. Η υπάρχουσα νομοθεσία του έθνους επίσης δεν παρέχει επαρκείς μηχανισμούς προστασίας για τα θύματα κακοποίησης, παρενόχλησης και βίας.
Οι υπάλληλοι της επιβολής του νόμου, οι οποίοι είναι συχνά οι πρώτοι ερωτώμενοι σε περιπτώσεις βίας και παρενόχλησης κατά των γυναικών, συχνά έχουν άγνοια. Οι επιζώσες κακοποίησης αναφέρουν περιστατικά, όπου οι αστυνομικοί απέρριψαν τις καταγγελίες τους, λέγοντάς τους ότι οι σύζυγοί τους έχουν το δικαίωμα να τις ξυλοκοπήσουν. Δεν υπάρχει επίσης ενοποιημένη βάση δεδομένων, που να παρακολουθεί περιπτώσεις βίας και κακοποίησης. Αντίθετα, αυτά τα στατιστικά στοιχεία συλλέγονται συχνά από μεμονωμένες ομάδες και τα ΜΜΕ. Το 2020, η Mikroskop Media δημοσίευσε [7] κείμενο, που συνέλεξε δεδομένα από κάλυψη ειδήσεων σχετικά με το έγκλημα. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, 184 γυναίκες υπέστησαν βία το 2019. Από αυτές, οι 54 δολοφονήθηκαν από μέλη της οικογένειας και 130 γυναίκες υπέστησαν διάφορους τραυματισμούς [8].
Ένα άλλο σύνολο δεδομένων, που [9] δημοσίευσε η Mikroskop Media το 2022, περιείχε πληροφορίες για τον αριθμό των γυναικών που δολοφονήθηκαν, ξυλοκοπήθηκαν ή είχαν αυτοκτονήσει το 2021.
Όπως και η Mehdiyeva, η Narmin Shahmarzade στοχοποιήθηκε επίσης στο διαδίκτυο. Οι προσωπικές της συνομιλίες και φωτογραφίες διέρρευσαν στο Διαδίκτυο, ενώ ο λογαριασμός της στο Facebook παραβιάστηκε επίσης. Οι φωτογραφίες της και τα στιγμιότυπα οθόνης των προσωπικών της συνομιλιών στάλθηκαν σε πολλές ομάδες Telegram.
Τα τρολ, που δραστηριοποιούνται στο Διαδίκτυο, στοχεύουν συστηματικά φεμινίστριες ακτιβίστριες σε κοινωνικές πλατφόρμες κατηγορώντας τις ότι είναι ξένοι πράκτορες κυρίως λόγω των πηγών χρηματοδότησής τους, μεγάλο μέρος των οποίων προέρχεται από διάφορες φεμινιστικές οργανώσεις και ιδρύματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η νομοθεσία του Αζερμπαϊτζάν δεν περιέχει κανένα τιμωρητικό μέτρο σχετικά με τη σωματική ή διαδικτυακή κακοποίηση και παρενόχληση κατά των γυναικών.
Η κοινωνική πίεση επιδεινώνει ένα ήδη δύσκολο εργασιακό περιβάλλον, σύμφωνα με τη Mehdiyeva.
“Μερικές φορές ξεχνάω ότι με ακολουθούν τόσο η κυβέρνηση όσο και ακτιβιστές και άτομα που δεν με συμπαθούν. Θέλεις να γράψεις κάτι μισοαστείο, μισοσοβαρό σαν απλός άνθρωπος, αλλά βλέπεις ότι μια ανάρτηση, που νομίζεις ότι θα αγνοηθεί, αντιγράφεται και μοιράζεται παντού. Αν ήμουν ένας συνηθισμένος άνθρωπος, αυτή η ανάρτηση δεν θα τραβούσε την προσοχή κανενός, επειδή είμαι ακτιβίστρια, προκαλεί επιπλέον προσοχή”.
Μετά υπάρχει η απαξίωση των ΜΜΕ. Σύμφωνα με τη Mehdiyeva, πλατφόρμες μέσων ενημέρωσης χρηματοδοτούμενες από την κυβέρνηση συνδέονται συχνά με μέλη της συλλογικότητας για να δυσφημήσουν και να βλάψουν τη φήμη τους. Η συλλογικότητα και τα μέλη της παρουσιάζονται ως απειλή για την παράδοση και τις αξίες της χώρας, γεγονός που προκαλεί δημόσια οργή εναντίον της ομάδας.
Στο παρελθόν, η αστυνομία ενίσχυε επιθέσεις εναντίον φεμινίστριων ακτιβιστών, επίσης, κοινοποιώντας τις διευθύνσεις των κατοικιών τους.
Σύμφωνα με τη Nisa Hajiyeva, ερευνήτρια από το Αζερμπαϊτζάν, η έλλειψη εκπαίδευσης επιδεινώνει επίσης το πρόβλημα. Οι περισσότερες ακαδημαϊκές πηγές για το θέμα είναι διαθέσιμες στα αγγλικά. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση στην ακαδημαϊκή γνώση και τον λόγο στη μητρική τους γλώσσα. Μία από τις πρωτοβουλίες της Mehdiyeva είναι μια φυσική βιβλιοθήκη με σχετικό αναγνωστικό υλικό στα αζέρικα, στα τούρκικα και στα ρωσικά.
Μέχρι στιγμής, οι προσπάθειες φίμωσης της ομάδας ήταν μάταιες. Από το 2019, όταν η ομάδα διοργάνωσε την πρώτη Πορεία για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας στις 8 Μαρτίου [10], έχει πραγματοποιήσει συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες καλώντας για λογοδοσία, δικαιοσύνη και καλύτερη προστασία των γυναικών. Άλλες εκστρατείες, που οργανώνονται από τη φεμινιστική συλλογικότητα, απαιτούν διεξοδικές έρευνες για εγκλήματα, που διαπράχθηκαν κατά των γυναικών. Τον Φεβρουάριο του 2021 [11], αρκετές φεμινίστριες ακτιβίστριες οργάνωσαν μια διαμαρτυρία με θέμα “Η γυναικοκτονία είναι πολιτική”. Η διαμαρτυρία διοργανώθηκε έξω από κυβερνητικό κτίριο ζητώντας τη διερεύνηση των υποθέσεων βάναυσης δολοφονίας γυναικών και καταγγέλλοντας την Κρατική Επιτροπή Οικογένειας, Γυναικών και Παιδιών της χώρας για την αδράνειά της. Η αστυνομία επενέβη, εμποδίζοντας φεμινίστριες να συγκεντρωθούν στην περιοχή [12].
Μια σύντομη ματιά στο φεμινιστικό κίνημα του Αζερμπαϊτζάν
Στην ανάλυσή της, η μελετήτρια από το Αζερμπαϊτζάν Nurlana Jalil επισημαίνει [13] ότι, αν και κάποιες προηγούμενες έρευνες δείχνουν ότι “ο φεμινισμός στο Αζερμπαϊτζάν ριζώθηκε και πολιτικοποιήθηκε μεταξύ της δεκαετίας του '90 και του '10”, δεν είναι απολύτως ακριβείς. Η Jalil παραπέμπει σε διάφορους λόγους για αυτό, μεταξύ των οποίων ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν είχε γνήσιο φεμινιστικό κίνημα μέχρι το 2019. Όλα όσα υπήρχαν πριν επικεντρώνονταν σε μεγάλο βαθμό γύρω από την “εθνικιστική” άποψη της “δημιουργίας μιας υπάκουης, σύγχρονης γυναίκας” στα “οράματα της εθνικής αστικής τάξης και των διαφωτιστών για τον εκσυγχρονισμό της γυναίκας”.
Η εργασία γύρω από τα ζητήματα των δικαιωμάτων των γυναικών απέκτησε ισχύ μετά την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν. Δημιουργήθηκαν δεκάδες οργανώσεις και ενώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων. Μέχρι σήμερα, από περισσότερες από [14] 3.000 μη κυβερνητικές οργανώσεις που είναι εγγεγραμμένες στο Αζερμπαϊτζάν, περισσότερες από [15] 100 από αυτές εργάζονται για τα δικαιώματα των γυναικών.
Ωστόσο, αυτές οι οργανώσεις και πρωτοβουλίες απέφευγαν να προσυπογράψουν τη φεμινιστική ιδεολογία. Μεγάλο μέρος της δουλειάς τους περιοριζόταν στη διοργάνωση εκπαιδεύσεων, συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης και συμμετοχή στην υπεράσπιση γύρω από τις επιλεκτικές αμβλώσεις και την ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση. Είτε οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες πίσω από αυτές τις οργανώσεις και πρωτοβουλίες βλέπουν τον φεμινισμό ως “αμφιλεγόμενο” και “κακοφερόμενο”, όπως σημειώνει [16] ο συγγραφέας Vahid Aliyev, στο άρθρο γνώμης του, είτε λόγω της κυρίαρχης αφήγησης στα κυρίαρχα ΜΜΕ και την κρατική προπαγάνδα, σύμφωνα με την οποία “ο φεμινισμός δεν έχει να κάνει με τα δικαιώματα και τους αγώνες των γυναικών, έχει να κάνει με το να είσαι λεσβία ή να είσαι ξεδιάντροπη ή να μισείς τους άντρες ή να είσαι ανήθικη.
Σε αντίθεση με τις προκατόχους τους, αυτή η προσέγγιση άλλαξε με αυτή τη νέα γενιά ακτιβιστριών, που δεν φοβούνται να υποστηρίξουν δημόσια το φεμινιστικό κίνημα και να ταυτιστούν πιο ανοιχτά ως φεμινίστριες.
Το μέλλον του φεμινιστικού κινήματος του Αζερμπαϊτζάν παραμένει αδιαφανές. Ό,τι έχουν καταφέρει ως συλλογικότητα, όμως, είναι αναμφισβήτητο. Δεν υπάρχει πλέον σιωπή γύρω από τις γυναικοκτονίες ή οποιαδήποτε άλλη αδικία που αγγίζει τις γυναίκες. Η συλλογικότητα μπόρεσε να αναδείξει αυτά τα θέματα και να απαιτήσει από τον κόσμο να προσέξει και το κράτος να λάβει μέτρα. Και παρά την αντίσταση, τόσο από το κράτος όσο και από την κοινωνία, ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: το Αζερμπαϊτζάν έχει πλέον το δικό του φεμινιστικό κίνημα και δεν φαίνεται ότι έχουν καμία πρόθεση να σταματήσουν μέχρι να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους.