Εικονογράφηση με openai.com

Η Ιρίνα είναι αισιόδοξη και είναι γεμάτη ζωή. Παρά το γεγονός ότι η ζωή αυτής της 28χρονης κατέρρευσε και ανατράπηκε τους τελευταίους εννέα μήνες, αυτή, όπως και εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες, προσπαθεί να αντέξει. “Βρίσκομαι στην Ισπανία από τον Μάρτιο του 2022. Φύγαμε με τη μαμά μου και την έφηβη ανιψιά μου, όταν κατέστη δυνατή η μετακίνηση γύρω από το Κίεβο και τρέξαμε, αν και οι βομβαρδισμοί συνεχίζονταν. Φτάσαμε πρώτα στην Πολωνία και ακούσαμε για εθελοντική οργάνωση, που προσκαλούσε ανθρώπους από την Ουκρανία να πάνε στην Ισπανία και πήγαμε με ένα λεωφορείο χωρίς να ξέρουμε πού ή για πόσο καιρό, επειδή στην Πολωνία τα καταφύγια ήταν ήδη υπερπλήρη”, είπε σε τηλεφωνική της συνέντευξη στο Global Voices.

Η Ιρίνα ζει τώρα σε ένα διαμέρισμα που κανόνισαν εθελοντές, αλλά μόνο μέχρι την Πρωτοχρονιά. Παρόλο που η Ισπανία αποφάσισε ότι θα καταβληθούν πληρωμές σε πολίτες της Ουκρανίας, που έφυγαν να γλιτώσουν από τον πόλεμο, μέχρι στιγμής δεν έχει πληρώσει τίποτα, αν και έχει παράσχει στέγη και φαγητό σε όσα άτομα πραγματοποιήθηκε η οργάνωση της διαμονής τους μέσω του Ερυθρού Σταυρού.

“Είχα μια επιτυχημένη μικρή επιχείρηση στην Ουκρανία, πουλούσα αθλητικά είδη και είδη για γιόγκα σε ένα ηλεκτρονικό κατάστημα και μέσω Instagram… Όλα παράγονταν στην Ουκρανία, από επτά τοπικούς παραγωγούς… Τώρα έχουν απομείνει μόνο δύο. Το κατάστημα μετά βίας λειτουργεί, φυσικά”, λέει η Ιρίνα.

Ο φίλος της Ιρίνα και ο αδερφός της έχουν ενταχθεί στον ουκρανικό Στρατό. Η μητέρα της Ιρίνα και η ανιψιά της, Νάστια, επέστρεψαν στο Κίεβο τον Ιούλιο. Η έφηβη δεν άντεξε να χάσει όλη την παρέα της και να πάει σε ένα σχολείο, όπου δεν μιλούσε καμία από τις γλώσσες (τα σχολεία στην Καταλονία έχουν μαθήματα στα καταλανικά και λίγο στα ισπανικά). Ο σύζυγος της μητέρας της Ιρίνα αρρώστησε πολύ (οι άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία δεν μπορούν να φύγουν από την Ουκρανία), έτσι επέστρεψε και αυτή. Αυτό συνέβη την εποχή που η Ρωσία άρχισε να βομβαρδίζει ξανά το Κίεβο.

“Κάθονται χωρίς ρεύμα, μερικές φορές χωρίς νερό… Αλλά η Νάστια είναι ακόμα πολύ χαρούμενη”, συνεχίζει η Ιρίνα. “Δεν θέλει να φύγει ξανά από το Κίεβο”. Η Ιρίνα, από την άλλη, έμεινε. Παρακολουθεί εντατικά μαθήματα ισπανικών και τρισδιάστατου σχεδίου και ελπίζει να βρει δουλειά στην Ισπανία. “Δούλεψα σε μπαρ για λίγο”, λέει, “αλλά κατάλαβα ότι πρέπει να μάθω ισπανικά και να εργαστώ ως επαγγελματίας εδώ, χωρίς να σπαταλήσω τη ζωή μου στο να δουλεύω σε μπαρ”.

Η Ιρίνα δεν είναι μόνη που θέλει να ζήσει τη ζωή της τώρα στη χώρα που της έδωσε μια προσωρινή προστασία. Οι χώρες της ΕΕ έχουν δεχθεί έως και 4,7 εκατομμύρια πρόσφυγες από την Ουκρανία, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες.

Κανένα προηγούμενο στη νομική ιστορία της ΕΕ

Σε μια άνευ προηγουμένου κίνηση, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε μια Οδηγία Προσωρινής Προστασίας, που απαιτεί από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αποδέχονται τη μαζική εισροή προσφύγων. Η οδηγία σχεδιάστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία (2001), αλλά δεν είχε εφαρμοστεί ποτέ μέχρι τον Μάρτιο του 2022, αμέσως μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Ο Stephen Phillips, ερευνητής από το Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Åbo Akademi, εξήγησε στο Global Voices σε τηλεφωνική συνέντευξη:

Η πρόκληση είναι ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζεται σε επίπεδο ΕΕ. Δεν έχουμε καμία ιστορική περίπτωση να αξιοποιήσουμε. Και είναι πολύ περιορισμένη χρονικά, σε τρία χρόνια το πολύ. Ωστόσο, αυτή η τρέχουσα Οδηγία ισχύει για 12 μήνες έως τον Μάρτιο του 2023, η οποία έχει πλέον παραταθεί έως τον Μάρτιο του 2024. Η ιδέα είναι ότι θα συνεχίσουν να αξιολογούν την κατάσταση στην Ουκρανία και να αποφασίσουν εάν εξακολουθούν να υπάρχουν οι λόγοι για την προσφορά αυτής της προσωρινής προστασίας. Και μετά από τρία χρόνια, δεν ξέρουμε γιατί δεν ξέρουμε πόσο καιρό θα συνεχιστεί η σύγκρουση στην Ουκρανία στο βαθμό που οι άνθρωποι πρέπει να βρίσκονται εκτός Ουκρανίας. Και δεν έχουμε προηγούμενο για αυτό.

Η Λίνα είναι άλλη μια πρόσφυγας από την Ουκρανία. Μετά από πέντε μήνες αναμονής για να είναι έτοιμα τα έγγραφά της, βρήκε επιτέλους δουλειά στη Φινλανδία. “Οι Ουκρανοί είναι κυρίως εργατικοί, οικονομικοί και επίμονοι άνθρωποι. Κατά τη διάρκεια των οκτώ μηνών του πολέμου, οι άνθρωποι σιγά σιγά εγκαταστάθηκαν, βρήκαν έναν τρόπο να κερδίσουν χρήματα, όποιος μπορούσε”. είπε.

Η Λίνα σπουδάζει φινλανδικά και ελπίζει να μείνει στην ΕΕ. Μίλησε στο Global Voices τηλεφωνικά:

Ήρθα από το Χάρκοβο και, παρόλο που η κατάσταση στα τέλη Μαρτίου στην πόλη και την περιοχή μου ήταν τεταμένη, η απόφασή μου να πάω είχε επίσης κίνητρο την αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής, αν και φυσικά έφυγα για να γλιτώσω κυρίως από τον πόλεμο. Το διαμέρισμά μου στην Ουκρανία είναι άθικτο, αλλά ξέρω ότι θα κάνω ό,τι είναι δυνατό για να μείνω εδώ. Η κατοικία “προσωρινής προστασίας” για μένα έγινε μια ευκαιρία να βρω τρόπους να κερδίσω ερείσματα στη Φινλανδία που δεν θα μπορούσα να είχα πριν: η εύρεση εργασίας για άτομο εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εξαιρετικά δύσκολη. Οι αμοιβές για την παρακολούθηση οποιουδήποτε είδους σπουδών είναι επίσης υψηλότερες από αυτό που μπορεί να αντέξει ο μέσος Ουκρανός.

Θα μπορέσουν όμως οι Ουκρανοί πρόσφυγες να παραμείνουν στην ΕΕ μετά τη λήξη της οδηγίας; Ο Stephen συνεχίζει:

Αυτό θα έπρεπε να το αποφασίσει κάθε κράτος μέλος της ΕΕ ξεχωριστά. Δεν υπάρχει τίποτα στην Οδηγία Προσωρινής Προστασίας, επειδή είναι πολύ περιορισμένη από την άποψη της μαζικής εισροής, τεράστιοι αριθμοί ανθρώπων που όλοι διαφεύγουν την ίδια στιγμή. Ενδιαφέρον, όμως, και σχετικό είναι ότι δεν εφαρμόστηκε το 2015–16, όταν υπήρχε επίσης πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων, που έρχονταν στην Ευρώπη. Μετά τη λήξη της οδηγίας, θα εναπόκειται σε κάθε κράτος μέλος να αποφασίσει εάν θέλει να προσφέρει κάποια άλλη μορφή διαμονής. Αυτό που κάνει η προσωρινή οδηγία είναι να παρέχει σε όσους διαφεύγουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία πρόσβαση σε άδεια παραμονής και σε διάφορες υγειονομικές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Υπάρχουν βασικά επίπεδα για αυτό στην οδηγία, αλλά όλα τα διαφορετικά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν αρκετή ελευθερία ως προς το πώς επιλέγουν να το εφαρμόσουν. Πρέπει να περάσεις από καθένα από τα 27 κράτη για να δεις πώς ακριβώς το εφαρμόζουν. Η ίδια η οδηγία δεν έχει σχεδιαστεί ως ένα διαρκές μόνιμο μέτρο. είναι φτιαγμένο για να αντιμετωπίσει μια κρίση. Ο τρόπος, με τον οποίο τα κράτη συνεργάζονται με ανθρώπους, που στη συνέχεια επιθυμούν να παραμείνουν, αφού περάσουν οι προϋποθέσεις για την Προσωρινή Προστασία, θα είναι ζήτημα από κράτος σε κράτος. Δεν υπάρχει τίποτα στην οδηγία, που μπορεί να υποχρεώσει τα κράτη να ενεργούν με συγκεκριμένο τρόπο μετά τη λήξη της περιόδου προστασίας.

Η αβεβαιότητα της κατάστασης είναι υψηλή και ο τρόπος, με τον οποίο τα κράτη της ΕΕ θα αντιμετωπίσουν την αλλαγή του καθεστώτος των υπό προσωρινή προστασία, όταν λήξει η οδηγία και η σύγκρουση, δεν είναι ακόμη γνωστός. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι που πρέπει να αρχίσει να εξετάζει η ΕΕ.

Η Λίνα προσθέτει ότι υπάρχουν και άλλες κατηγορίες Ουκρανών προσφύγων, που η ΕΕ πρέπει να σκεφτεί τώρα:

Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς οι άνθρωποι που είναι άνεργοι, για οποιονδήποτε λόγο, μένουν στις χώρες της ΕΕ όταν τελειώσει ο πόλεμος. Για παράδειγμα, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με περιορισμένη κινητικότητα, πού πρέπει να πάνε εάν δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο θα μπορούν να επιστρέψουν στην Ουκρανία; Επίσης, σε ένα ή δύο χρόνια, το θέμα της οικογενειακής επανένωσης θα είναι επείγον ζήτημα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεδομένου ότι πολλοί άνθρωποι έχουν ήδη κάνει την ερώτηση “επιστρέφουμε στον μπαμπά στην Ουκρανία ή ο μπαμπάς έρχεται εδώ σε εμάς”: μου φαίνεται ότι πολλοί, που έχουν ήδη αποφασίσει να μείνουν, θα επιλέξουν τη δεύτερη επιλογή.

Το κόστος του ρωσικού πολέμου είναι υψηλό για την Ουκρανία: το ποσοστό ανεργίας έχει πλησιάσει το 35% και το ποσοστό φτώχειας μπορεί να φτάσει το 25% μέχρι τον Δεκέμβριο του τρέχοντος έτους και το διπλάσιο μέχρι το τέλος του επόμενου έτους. Φυσικά, μεταξύ των 4,7 εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων, η πλειοψηφία εξακολουθεί να θέλει να επιστρέψει στην πατρίδα, μόλις τελειώσει ο πόλεμος. Η ΕΕ πρέπει να εξετάσει τι πρόκειται να συμβεί για όσα άτομα δεν το κάνουν.