- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Ο Ερντογάν θέλει να “διορθώσει” καταστάσεις, αλλά με τι κόστος;

· Σύνταξη Arzu Geybullayeva Μετάφραση Veroniki Bacharidi-Krikoni

Κατηγορίες: Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική, Αίγυπτος, Ισραήλ, Παλαιστίνη, Σαουδική Αραβία, Συρία, Τουρκία, Διακυβέρνηση, Διεθνείς Σχέσεις, Ιστορία, Μέσα των πολιτών, Μετανάστευση, Οικονομικά & επιχειρηματικότητα, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Πολιτική, Πρόσφυγες, Ένα Παγκόσμιο Κύπελλο ντροπής

Φωτογραφία: Markus Winkler [1]. Δωρεάν χρήση υπό άδεια Unsplash. [2]

Έχει έρθει μια νέα εποχή στις σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και ορισμένων από τους άλλοτε εχθρούς της. Πιο πρόσφατα, έγινε η περιβόητη χειραψία [3] μεταξύ του Προέδρου Ερντογάν και του Αιγύπτιου Αμπντέλ Φατάχ ελ Σίσι κατά την έναρξη του Παγκοσμίου Κυπέλλου FIFA 2022 στο Κατάρ στις 20 Νοεμβρίου.

Οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας επιδεινώθηκαν μετά την ανατροπή του πρώην προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι σε εξέγερση, που υποστηρίχθηκε από τον στρατό το 2013. Ο Μόρσι ήταν ηγέτης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία είχε δεσμούς με το κυβερνών Τουρκικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP). Οι δύο χώρες βρίσκονται επίσης σε αντίθετα άκρα στη Λιβύη, όπου η Αίγυπτος έχει ευθυγραμμιστεί με το ανατολικό κοινοβούλιο στο Τομπρούκ, ενώ η Τουρκία υποστηρίζει την κυβέρνηση με έδρα την Τρίπολη, σύμφωνα [4] με το Al-Monitor. Δεν ήταν λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι, για ορισμένους παρατηρητές, η φωτογράφηση δεν είχε μεγάλο βάρος. Σε συνέντευξή του [4] στο Al-Monitor, ο πρώην πρεσβευτής της Τουρκίας στο Κάιρο, Safak Gokturk, είπε: “Η φωτογραφία των δύο προέδρων που δίνουν τα χέρια είναι υψηλής ειδησεογραφικής αξίας, αλλά χαμηλής συνεπακόλουθης αξίας”.

Ομοίως, μιλώντας [4] στο Al-Monitor, ο Sinan Ulgen, πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Οικονομικής και Εξωτερικής Πολιτικής (EDAM) με έδρα την Κωνσταντινούπολη και πρώην διπλωμάτης, είπε ότι μια απλή χειραψία δεν θα ήταν αρκετή για να ξεπεραστεί “η διάβρωση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών”, που ο Ulgen χαρακτήρισε [4] “πολύ σπουδαία”.

Η φωτογράφηση επίσης δεν άρεσε στην αντιπολίτευση στην ίδια την Τουρκία, η οποία επέκρινε τη χειραψία του Ερντογάν σε μια σειρά από τουίτ και δηλώσεις.

Το σατιρικό περιοδικό Leman έβαλε επίσης αυτή την εικόνα στο τεύχος του εξωφύλλου κάνοντας μια παρεξηγημένη αναφορά σε μια πρόσφατη φωτογραφία [5], που μοιράστηκαν τόσο ο Κριστιάνο Ρονάλντο όσο και ο Λιονέλ Μέσι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζοντας μαζί μια παρτίδα σκάκι:

Στο μέτωπο της Συρίας, υπάρχουν ενδείξεις από την Άγκυρα ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν ενδέχεται να συναντηθεί σύντομα με τον Πρόεδρο Άσαντ. Παρόλο που, τον Οκτώβριο του 2022, ο Πρόεδρος Ερντογάν είπε [8] ότι δεν ήταν δυνατή μια συνάντηση με τον Πρόεδρο Άσαντ, ένα μήνα αργότερα, ο πρόεδρος της Τουρκίας φέρεται να είπε [9] ότι “δεν υπάρχει δυσαρέσκεια ή πικρία στην πολιτική”.

Γράφοντας [10] για την πιθανή συνάντηση και περιγράφοντάς την ως “διπλωματία πληροφοριών”, ο δημοσιογράφος Abdulkadir Selvi είπε ότι η συνάντηση πιθανότατα θα πραγματοποιηθεί υπό την αιγίδα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν ενόψει των κοινοβουλευτικών εκλογών στην Τουρκία το επόμενο έτος.

Αυτή η αλλαγή ήρθε, λίγο αφότου η Τουρκία ξεκίνησε τη μεγαλύτερη αεροπορική της εκστρατεία [11] μέχρι σήμερα: την επιχείρηση “Νύχι-Ξίφος” εναντίον ομάδων Κούρδων της Συρίας μετά την έκρηξη [12] στην Κωνσταντινούπολη στις 13 Νοεμβρίου, για την οποία η Άγκυρα κατηγόρησε τους Κούρδους μαχητές, συγκεκριμένα το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και τις Μονάδες Προστασίας του Συριακού Λαού (YPG). Και οι δύο ομάδες αρνήθηκαν οποιαδήποτε ευθύνη για τον βομβαρδισμό, ο οποίος σκότωσε έξι και τραυμάτισε περισσότερους από 80 πολίτες. Σε μια συνέντευξη [13] στο Al-Monitor, ο Mazlum Kobane (επίσης γνωστός ως Mazloum Abdi), ο διοικητής των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), είπε ότι οι έρευνές τους κατευθύνονταν στις “ομάδες της συριακής αντιπολίτευσης, που λειτουργούν υπό τον έλεγχο της Τουρκίας” και ότι εκεί υπήρχαν δεσμοί με το Ισλαμικό Κράτος.

Εν τω μεταξύ, το αντιπολιτευόμενο Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (HDP), το οποίο το κράτος κατηγορεί ότι συνεργάζεται με το PKK και αντιμετωπίζει ενδεχόμενο [14] κλείσιμο, καταδίκασε την Επιχείρηση Νύχι-Ξίφος.

Σε δήλωση που εξέδωσε [11] ο εκπρόσωπος του κόμματος, το πολιτικό κόμμα άφησε να εννοηθεί ότι η κυβέρνηση χρησιμοποιούσε τους βομβαρδισμούς ως “πρόσχημα για να νομιμοποιήσει και να προωθήσει την επιθετικότητά του κατά των Κούρδων στη Συρία”, καθώς και να ενισχύσει την εικόνα του κυβερνώντος κόμματος ενόψει των επόμενων κοινοβουλευτικών εκλογών το καλοκαίρι. Μιλώντας στο Al-Monitor, ο Mazlum Kobane συμφώνησε [13]: “Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν δύο δρόμοι ενώπιον του Ερντογάν πριν από τις εκλογές. Μπορεί είτε να καταλήξει σε συμφωνία με το κουρδικό κίνημα, που θα του έδινε προβάδισμα στις εκλογές, είτε θα πυροδοτούσε έναν πόλεμο. Επέλεξαν τον πόλεμο. Ο Ερντογάν επέλεξε τον πόλεμο”, είπε [13] ο Kobane στο Al-Monitor.

Αν υπάρχει μια χώρα που ενθουσιάζεται για πιθανή προσέγγιση μεταξύ του Ερντογάν και του Άσαντ, αυτή είναι η Ρωσία. Μιλώντας [15] σε συνέντευξη Τύπου κατά τη διάρκεια της 19ης συνάντησης των συνομιλιών της Αστάνα για τη Συρία, ο Ειδικός Απεσταλμένος του Ρώσου Προέδρου για τη Συρία, Αλεξάντερ Λαβρέντιεφ, είπε ότι αυτή η απόφαση είναι “ζωτικής σημασίας” και “θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποφυγή θανατηφόρων επεισοδίων με εμπλεκόμενους αμάχους”.

“[Η Τουρκία και η Συρία] είναι γείτονες και θα έπρεπε να είναι φίλοι”, φέρεται να είπε [15] ο Λαβρέντεφ κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου.

Η διόρθωση των δεσμών με τη Συρία μπορεί να διακυβεύσει επιπλέον συμφέροντα [16] για το κυβερνών κόμμα και τον Πρόεδρο Ερντογάν. Όπως εξηγούν οι συγγραφείς Batu Coşkun και Gökhan Çınkara σε αυτό το άρθρο [16], η απόφαση μπορεί να ληφθεί με βάση τις εγχώριες απαιτήσεις των παραδοσιακών υποστηρικτών του AKP, οι οποίοι έχουν γίνει όλο και πιο αγανακτισμένοι με τους μετανάστες. “Ο Ερντογάν υπολογίζει ότι, με τη σύναψη συμφωνίας με τον Άσαντ, μπορεί να ξεκινήσει μια διαδικασία, κατά την οποία μερικά από τα τέσσερα εκατομμύρια Σύριους που ζουν στην Τουρκία, θα επιστρέψουν στη Συρία. Ο Ερντογάν μετατοπίζεται προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς οι παραδοσιακές βάσεις υποστήριξής του απαιτούν τώρα από τους μετανάστες να εγκαταλείψουν τη χώρα, αφήνοντας τον Ερντογάν και το κόμμα του να αγωνίζονται για μια λύση”, εξηγούν [16] οι Coşkun και Çınkara.

Ξεχνώντας τη δολοφονία Κασόγκι

Αυτό το καλοκαίρι, τον Ιούνιο, ο Πρόεδρος Ερντογάν φιλοξένησε [17] επίσης τον Πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας (MBS) τον Ιούνιο. Αυτή ήταν η πρώτη επίσκεψη του διαδόχου στην Τουρκία μετά τη βάναυση δολοφονία του δημοσιογράφου [18] Τζαμάλ Κασόγκι στην Κωνσταντινούπολη το 2018. Ο αρχηγός του κυβερνώντος ΑΚΡ έθεσε στο παρελθόν τις κατηγορίες [19], που διατυπώθηκαν κατά της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας στον απόηχο της δολοφονίας. Μήνες πριν από [20] την επίσκεψη του πρίγκιπα, ένα δικαστήριο στην Τουρκία δήλωσε ότι μεταφέρει τη δίκη 26 υπόπτων, που συνδέονται με τη δολοφονία του δημοσιογράφου, στη Σαουδική Αραβία. Μετά από αυτή την απόφαση, ο Πρόεδρος Ερντογάν ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία, όπου ανακοίνωσε μια “νέα εποχή” στις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας. Σύμφωνα με την Washington Post [21], η επιδιόρθωση των δεσμών ήταν “μια προσπάθεια να προσελκύσουν επενδύσεις από την πλούσια σε πετρέλαιο Σαουδική Αραβία κατά τη διάρκεια μιας επιδεινούμενης οικονομικής κρίσης στην Τουρκία, που έχει χαρακτηριστεί από εκτοξευόμενο πληθωρισμό”.

Σε τουίτ σχετικά με την επίσκεψη του MBS στην Τουρκία, η μνηστή του Κασόγκι, Hatice Cengiz, έγραψε:

Σχετικά με το ταξίδι του διαδόχου της Σαουδικής Αραβίας στην  [22]#Τουρκία [23] : Η επίσκεψή του στη χώρα μας δεν αλλάζει το γεγονός ότι είναι υπεύθυνος για μια #δολοφονία [24] . Η πολιτική νομιμότητα, που κερδίζει μέσω των επισκέψεων, που κάνει καθημερινά σε διαφορετική χώρα, δεν αλλάζει το γεγονός ότι είναι δολοφόνος. pic.twitter.com/SR3G0oo4WL [25]

Σύμφωνα [17] με την πρώην δημοσιογράφο Aslı Aydıntaşbaş, η οποία είναι επί του παρόντος ερευνήτρια στο think tank του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, ο Πρόεδρος Ερντογάν “άλλαζε την ατζέντα του προς τη Μέση Ανατολή, όπου, μετά την Αραβική Άνοιξη, η γραμμή της Τουρκίας ήταν η υποστήριξη της αλλαγής από κάτω προς τα πάνω. Αυτή η αποστολή και αυτός ο στόχος έχουν πλέον εγκαταλειφθεί εντελώς, μια παραδοχή από την πλευρά της Τουρκίας για τη μακροζωία των μοναρχιών του Κόλπου και επίσης μια ρεαλιστική απόφαση να θέλει να συνεργαστεί μαζί τους”.

Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν ξανά [27] τον Νοέμβριο στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής της G20.

Τέλος, η Τουρκία έχει επίσης σημειώσει σημαντικά βήματα στους δεσμούς της με το Ισραήλ. Για πρώτη φορά από το 2008, ένας Ισραηλινός πρόεδρος — ο Ισαάκ Χέρτζογκ σε αυτήν την περίπτωση — επισκέφθηκε [28] την Άγκυρα τον Μάρτιο του 2022.  Τον Αύγουστο, οι δύο χώρες ανακοίνωσαν [29] την εξομάλυνση των σχέσεων, συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής πρεσβευτών και προξένων. Η Άγκυρα έκανε ξεκάθαρη τη θέση της για το Παλαιστινιακό Ζήτημα, με τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου να λέει ότι [30] η προσέγγιση δεν αποτελεί ένδειξη ότι η Τουρκία “παραιτείται από το Παλαιστινιακό Ζήτημα, μιλώντας σε δημοσιογράφους τον Φεβρουάριο του 2022 πριν από την επίσκεψη του Χέρτζογκ.

Στις 17 Νοεμβρίου, ο Πρόεδρος Ερντογάν μίλησε [31] τηλεφωνικά με τον ορισθέντα πρωθυπουργό Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Οι δυο τους μίλησαν για τελευταία φορά το 2013, όταν το Ισραήλ ζήτησε επίσημα συγγνώμη από την Τουρκία για την επιδρομή σε στολίσκο με προορισμό τη Γάζα το 2010, η οποία σκότωσε δέκα Τούρκους πολίτες. Οι σχέσεις μεταξύ των δύο έχουν μεγάλες διακυμάνσεις από τότε.

Σε μια συγχαρητήρια επιστολή προς τον επερχόμενο πρωθυπουργό του Ισραήλ, Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ο Πρόεδρος Ερντογάν είπε: “Σας συγχαίρω για τη νίκη σας στις εκλογές και πιστεύω ότι η νέα κυβέρνηση θα συνεχίσει τη συνεργασία μεταξύ των (δύο) χωρών σε όλους τους τομείς, με τρόπο που θα φέρνουν ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή μας”, σύμφωνα με το ρεπορτάζ [32] του i24News, σύμφωνα με το γραφείο του Νετανιάχου.

Οι επερχόμενες εκλογές

Παρόμοια με την Aydıntaşbaş, ο αρθρογράφος Ilham Uzgen στο πρόσφατο άρθρο [33] του για την εφημερίδα BirGun, ανέλυσε τα πρόσφατα βήματα στην εξωτερική πολιτική, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι, ενόψει των εκλογών του επόμενου έτους, ο Πρόεδρος Ερντογάν χρησιμοποιεί όλα τα εργαλεία στη διάθεσή του για να εξασφαλίσει μια πιθανή νίκη. “Ο Ερντογάν και η ομάδα του γνωρίζουν πώς να παρακολουθούν τις παγκόσμιες και περιφερειακές εξελίξεις και τάσεις, να λαμβάνουν θέσεις ανάλογα και να προσαρμόζονται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Στην πορεία προς τις εκλογές, τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του στο οικονομικό μέτωπο είναι πιο περιορισμένα από ό,τι στην εξωτερική πολιτική. Γι’ αυτό εστίασε στην εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια με όλα του τα μέσα, προσπαθώντας να εδραιώσει τη θέση του από εδώ”, έγραψε ο Uzgen .

Είτε πρόκειται για τους δεσμούς της Άγκυρας με την Ουάσιγκτον και την ΕΕ είτε για τον ρόλο της Τουρκίας στον πόλεμο της Ουκρανίας, ο Πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται ότι φέρνει “αυτές τις ξεχωριστές εξελίξεις προς όφελός του”. Όμως, το ερώτημα παραμένει αν οι πρόσφατες εξελίξεις αποτελούν εγγυήσεις για την εδραίωση της εξουσίας του ενόψει των εκλογών.

Υπάρχει μια άλλη οπτική γωνία, την οποία περιέγραψε [34] ο Steven A. Cook σε αυτό το άρθρο γνώμης για το Foreign Policy. “Δεν πείθομαι ότι αυτή η πρόσφατη αναταραχή διπλωματίας προαναγγέλλει μια νέα εποχή ειρήνης, αγάπης και κατανόησης στη Μέση Ανατολή. Αντίθετα, οι διάφορες επαναφορές και η προσέγγιση, που βρίσκονται σε εξέλιξη στην περιοχή, είναι απλώς ένα άλλο μέσο, με το οποίο οι ηγέτες της μπορούν να επιδιώξουν τον ίδιο ανταγωνισμό και τις συγκρούσεις της περασμένης δεκαετίας», έγραψε ο Cook. Συγκεκριμένα σχετικά με την θέρμανση των σχέσεων της Τουρκίας με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, ο Cook περιέγραψε την κίνηση ότι η Τουρκία θέλει “να αποκλιμακωθεί σε ορισμένα μέρη, ώστε να μπορεί να κλιμακωθεί αλλού”.

Η τοπική αντιπολίτευση έχει επίσης επικρίνει τις πρόσφατες διπλωματικές εξελίξεις του Προέδρου Ερντογάν. Το καλοκαίρι, όταν η Άγκυρα και το Τελ Αβίβ αποκαθιστούσαν τις διπλωματικές σχέσεις, ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, έγραψε στο Twitter:

Πιστεύω στην Τουρκία που έχει λόγο στην περιοχή και την ικανότητα να ηγείται της έξυπνης διπλωματίας (κεκλεισμένων των θυρών). Αλλά το μαρτύριο [Τούρκων] πολιτών στα διεθνή ύδατα έχει ένα τίμημα. Το μήνυμά μου προς το Ισραήλ είναι ότι αυτό το θέμα δεν έχει κλείσει ακόμη για εμάς.

Ο Κιλιτσντάρογλου είχε επίσης κάτι να πει για την επίσκεψη του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν στην Άγκυρα:

Έχω επίσης λίγα λόγια για τον Μπιν Σαλμάν που μας επισκέπτεται. Η διάπραξη ενός φόνου στο έδαφός μας έχει επίσης ένα τίμημα. Δεν έχουμε ρυθμίσει την κατάσταση μαζί του. Μπορεί να έχει τον Ερντογάν “στο τσεπάκι του”, αλλά η Τουρκία είναι ένα μεγάλο κράτος και αυτός θα υποχρεωθεί να πληρώσει το τίμημα για ό,τι έκανε.

Αλλά αυτό  δεν είναι αρκετό, εξήγησε [37] ο αρθρογράφος Fehim Tastekin στο άρθρο του για το Al-Monitor. Μια κυρίαρχη τακτική εντός του αντιπολιτευόμενου CHP, “να αντιμετωπίζεις εθνικιστική φασαρία ή να χτυπάς τον Ερντογάν με τα ίδια του τα όπλα φαίνεται να δημιουργεί την προοπτική της αντιπολίτευσης του να ανταγωνίζεται με το κυβερνών κόμμα για το ποιος είναι πιο εθνικιστής. Και εν μέσω των προσπαθειών εξομάλυνσης της Άγκυρας με τους περιφερειακούς αντιπάλους, μια αντιπολίτευση με εθνικιστικό χαρτί, ενδέχεται να μην κάνει τον Ερντογάν να κάνει πίσω, όσο αναμενόταν”.