Δύο χρόνια μαχών στην Αιθιοπία εκτιμάται ότι είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο 383.000-600.000 αμάχων και 250.000-600.000 στρατιωτών. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη μια διαδικασία απεμπλοκής, αλλά έχει πολύ δρόμο ακόμα για να ολοκληρωθεί. Ούτε είναι σαφές ότι η κατάπαυση του πυρός θα διατηρηθεί, καθώς τα στρατεύματα της Ερυθραίας συνεχίζουν να λεηλατούν σπίτια και επιχειρήσεις Τιγκράι, ενώ σκοτώνουν κατοίκους της περιοχής.
Αυτός ο πόλεμος, σε αντίθεση με πολλούς στην Αφρική, δεν έχει τις ρίζες του στη θρησκεία ή την εθνικότητα. Ήταν προϊόν εντάσεων, οι οποίες μπορούν να αναχθούν στον 19ο αιώνα και στην αυτοκρατορική επέκταση γνωστή ως “αγώνας για την Αφρική”. Ο Αιθίοπας αυτοκράτορας Μενελίκ Β’ (ο οποίος κυβέρνησε από το 1889 έως το 1913) ενώθηκε με τα ευρωπαϊκά έθνη επεκτείνοντας σε μεγάλο βαθμό την επικράτειά του. Η Αιθιοπία μετατράπηκε από ένα κυρίως χριστιανικό βασίλειο σε μια αυτοκρατορία, που περιείχε περισσότερες από 80 εθνότητες, πολλές από τις οποίες ήταν μουσουλμάνοι.
Αυτό προκάλεσε εντάσεις ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια και αυτές οι συνέπειες εξακολουθούν να φαίνονται. Έκτοτε, η Αιθιοπία μαστίζεται από συγκρούσεις σχετικά με το αν η εξουσία πρέπει να ανήκει στην κεντρική κυβέρνηση ή στις περιφέρειες και τις εθνοτικές ομάδες.
Η Ερυθραία, μια περιοχή περίπου 117.600 τετραγωνικών χιλιομέτρων βόρεια της Αιθιοπίας με σύνορο και την Ερυθρά Θάλασσα, αποσχίστηκε μετά από τριακονταετή πόλεμο ανεξαρτησίας (1961-1991) και έγινε πλήρως αναγνωρισμένο έθνος το 1993. Η γειτονική περιοχή Τιγκράι στη βόρεια Αιθιοπία πολέμησε μαζί με τους Ερυθραίους, καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα, με τη βοήθεια της Ερυθραίας το 1991. Οι Τιγκράι έγιναν το κυβερνών κόμμα στην Αιθιοπία και μετέτρεψαν την Αιθιοπία σε ένα ισχυρό ομοσπονδιακό κράτος, με βάση την εθνικότητα. Οι διαφορές με τους Ερυθραίους σχετικά με την ιδεολογία, τη στρατηγική και τις τακτικές εξουδετερώθηκαν και από το 1998 έως το 2000 πολέμησαν έναν σκληρό πόλεμο στα σύνορα. Τελικά, υπογράφηκε ειρηνευτική συμφωνία και μια διεθνής επιτροπή αποφάσισε το πού βρίσκονταν τα σύνορα, αλλά η κυβέρνηση της Αιθιοπίας, που τότε ελεγχόταν από τους Τιγκράι, αρνήθηκε να δεχτεί την απόφαση.
Αυτό παρέμεινε άλυτο, με τραγικές συνέπειες, όπως υπογραμμίζεται από την έκθεση του Δείκτη Μετασχηματισμού Bertelsmann 2022. “Τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών δεν οριοθετήθηκαν λόγω της αντίθεσης της περιφερειακής κυβέρνησης Τιγκράι. Αντί να αποστρατεύσει τον βίαια στρατολογημένο στρατό της, η κυβέρνηση της Ερυθραίας έχει εμπλακεί σε έναν ακήρυχτο πόλεμο ενάντια στο Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο Τιγκράι (TPLF) στο Τιγκράι μαζί με τις ομοσπονδιακές δυνάμεις της Αιθιοπίας από τον Νοέμβριο του 2020, που είχε ως αποτέλεσμα ανθρωπιστική καταστροφή”.
Μια διεθνής σύγκρουση φουντώνει
Το 2018, οι Τιγκράι έχασαν την εξουσία στην Αιθιοπία και ο πρωθυπουργός Άμπι Αχμέντ έκανε ειρήνη με τον ηγέτη της Ερυθραίας, Πρόεδρο Ισάιας Αφγουέρκι. Οι δύο άνδρες μοιράζονταν κοινή απέχθεια για τους Τιγκράι και σχεδίαζαν να τους καταστρέψουν ως σοβαρή δύναμη.
Ο πόλεμος, που ξέσπασε στις 4 Νοεμβρίου 2020, εξαπέλυσε δολοφονίες και σεξουαλική κακοποίηση σε τρομερή κλίμακα. “Η σύγκρουση χαρακτηρίστηκε από ακραία βαρβαρότητα. Η σοβαρότητα των παραβιάσεων και των καταχρήσεων, που έχουμε τεκμηριώσει, υπογραμμίζουν την ανάγκη να λογοδοτήσουν οι δράστες από όλες τις πλευρές”, δήλωσε η Michelle Bachelet, Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Στις 4 Νοεμβρίου 2020, οι στρατοί της Ερυθραίας και της Αιθιοπίας, υποστηριζόμενοι από Σομαλούς στρατεύσιμους και εθνοτικές πολιτοφυλακές από αρκετές από τις περιοχές της Αιθιοπίας, εισέβαλαν στο Τιγκράι. Ο πόλεμος ήταν εξαρχής μια διεθνής σύγκρουση. Οι Αιθίοπες είχαν υπογράψει τριμερή συμφωνία ασφαλείας με την Ερυθραία και τη Σομαλία τον Σεπτέμβριο του 2018, η οποία στήριξε τη σχέση τους. Τα στρατεύματα της Ερυθραίας και της Σομαλίας ρίχτηκαν στη μάχη. Ο μακράν πιο σημαντικός αριθμός ήταν Ερυθραίοι, πολλοί από τους οποίους ήταν νεοσύλλεκτοι, που εμπλέκονται στο σύστημα της αόριστης στράτευσης που είναι γνωστό ως “Εθνική Υπηρεσία”.
Παρόλα αυτά, οι Τιγκράι άντεξαν και στα τέλη του 2021 προχώρησαν τόσο νότια, που η διεθνής κοινότητα άρχισε να εκκενώνει το προσωπικό της από την Αντίς Αμπέμπα. Μέχρι τα τέλη του περασμένου έτους, η σύγκρουση σταμάτησε ανήσυχα και αναζωπυρώθηκε με αυξημένη αγριότητα μόλις τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους, με νέες επιθέσεις στην περιοχή από όλες τις πλευρές.
Τι θα ακολουθήσει για την Ερυθραία;
Αν υποθέσουμε ότι ο πόλεμος έχει πλέον τελειώσει – και αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο – τι σχέδια έχει στο μυαλό του ο ηγέτης της Ερυθραίας, Πρόεδρος Ισάιας Αφγουέρκι; Ως εθνικός ηγέτης που ηγήθηκε του τριαντάχρονου αγώνα της χώρας για ανεξαρτησία από την Αιθιοπία (που έληξε το 1993), ο πρόεδρος απλώς γραπώθηκε από την εξουσία. Δεν έχει εκλεγεί ποτέ και δεν έχει λειτουργικό σύνταγμα ή Εθνοσυνέλευση, δεν είναι υπόλογος σε κανέναν.
Η Ερυθραία έχει τη χειρότερη παγκόσμια βαθμολογία στον Δείκτη Διακυβέρνησης ΔΔΠ, σημειώνοντας μόλις 1,12 από τους πιθανούς 10 βαθμούς, κερδίζοντας έτσι μια “αποτυχημένη” κατάταξη. Ο πρόεδρος εμπιστεύεται μόνο τους στενότερους συνεργάτες του στο κυβερνών κόμμα – το Λαϊκό Μέτωπο για τη Δημοκρατία και τη Δικαιοσύνη (PFDJ) – και τον Στρατό, και ακόμη και αυτοί αλλάζουν τακτικά, ώστε να μην έχουν σχεδόν καμία εξουσία.
Παρά το γεγονός ότι κυβερνά έναν μικροσκοπικό, φτωχό πληθυσμό περίπου 3,5 εκατομμυρίων (περίπου, δεδομένου ότι δεν έχει γίνει πρόσφατη απογραφή), ο ηγέτης της Ερυθραίας θεωρεί τον εαυτό του ως κατευθυντήρια δύναμη στο Κέρας της Αφρικής. Ως εκ τούτου, έχει παρέμβει σε όλους τους γείτονές του, από τη Σομαλία μέχρι το Σουδάν, καθώς και την Αιθιοπία.
Η σχέση του με τον πρωθυπουργό της Αιθιοπίας Άμπι Αχμέντ χρονολογείται επίσημα από το 2018, όταν οι δυο τους υπέγραψαν ειρηνευτική συμφωνία στη Σαουδική Αραβία. Από τότε, οι δυνάμεις τους πολεμούν δίπλα δίπλα στο Τιγκράι. Ωστόσο, η σχέση δεν είναι χωρίς ένταση. Ο Πρόεδρος της Ερυθραίας αντιστάθηκε στα αιτήματα για τα στρατεύματα της Ερυθραίας να εγκαταλείψουν την Αιθιοπία, κάτι που ζητήθηκε στην πρόσφατη κατάπαυση των εχθροπραξιών στο Ναϊρόμπι, η οποία είπε ότι ο αφοπλισμός θα γινόταν “ταυτόχρονα με την αποχώρηση ξένων δυνάμεων από την περιοχή”.
Αντίθετα, η Ερυθραία έχει αρχίσει να εκπαιδεύει πολιτοφυλακές από την αμχαρική εθνοτική ομάδα σε μια βόρεια περιοχή της Αιθιοπίας που συνορεύει με το Τιγκράι, το Φάνο, που είναι γενικά εχθρική προς τον Αιθίοπα ηγέτη. Ο Πρόεδρος Αφγουέρκι έχει χρησιμοποιήσει και στο παρελθόν ξένες δυνάμεις για να απειλήσει τους γειτονικούς ηγέτες με χρήση βίας. Το 2011, για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Έθνη ανέφεραν ότι η Ερυθραία βρισκόταν πίσω από μια προγραμματισμένη “μαζική” επίθεση σε σύνοδο κορυφής της Αφρικανικής Ένωσης στην Αντίς Αμπέμπα, χρησιμοποιώντας Αιθίοπες αντάρτες. Θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι σχεδιάζεται τώρα μια παρόμοια επίθεση, αλλά το Φάνο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να πιέσει τον πρωθυπουργό Αχμέντ.
Άλλα σενάρια περιλαμβάνουν την εκ νέου ανάφλεξη των συγκρούσεων με το γειτονικό Τζιμπουτί ή την επέμβαση στο Σουδάν. Αυτό αφήνει το Κέρας της Αφρικής σε επισφαλή θέση, με έναν ημιτελή πόλεμο στο Τιγκράι και συγκρούσεις σε πολλές άλλες περιοχές της Αιθιοπίας, ενώ η Σομαλία συνεχίζει να πολεμά τους ισλαμιστές μαχητές και το Σουδάν βρίσκεται σε επισφαλή θέση μετά την πρόσφατη ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ του στρατού και των πολιτών. Η πρόβλεψη του τι μπορεί να κάνει στη συνέχεια ο Πρόεδρος Αφγουέρκι είναι αδύνατο, αλλά με προηγούμενες επιδόσεις μπορεί κανείς να είναι σίγουρος ότι θα επιθυμεί να επεκτείνει την επιρροή του πέρα από τα σύνορά του, θηρεύοντας τις συγκρούσεις που συνεχίζουν να μαστίζουν την περιοχή.