Ο Ζαΐρ Μπολσονάρου συναντά υποστηρικτές μπροστά από το Palácio do Planalto της Βραζιλίας | Φωτογραφία: Marcos Corrêa/Brazil Presidency/CC 2.0 [1]
Ο πρώην ακροδεξιός πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρου άφησε επίσημα το αξίωμα στη Βραζιλία, αλλά η κληρονομιά του θα συνεχίσει να επηρεάζει τη χώρα για τα επόμενα χρόνια. Ένα βασικό στοιχείο που διατήρησε μέχρι τις τελευταίες του μέρες ήταν η παρουσία της θρησκείας στις ομιλίες και τις δημόσιες εμφανίσεις του.
Πριν από τα εγκαίνια της κυβέρνησης του Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα την 1η Ιανουαρίου, ο Μπολσονάρου ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να αποφύγει τον όλο ντόρο. Σε ένα live του στο Facebook στις 30 Δεκεμβρίου [2], επανέλαβε το σύνθημά του: Θεός, γη, οικογένεια και ελευθερία.
Λίγες εβδομάδες πριν, την ίδια μέρα που ο αριστερός Λούλα πιστοποιήθηκε ως εκλεγμένος πρόεδρος στη Βραζιλία στις 12 Δεκεμβρίου, ο Μπολσονάρου εμφανίστηκε σε υποστηρικτές [3], που συγκεντρώθηκαν μπροστά από το παλάτι Alvorada, την επίσημη προεδρική κατοικία στη Μπραζίλια, έχοντας στο πλευρό του έναν καθολικό ιερέα.
Την ίδια μέρα, μπολσοναρίστας προσπάθησαν να εισβάλουν [4] στο κτίριο της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας στην ομοσπονδιακή πρωτεύουσα και έσπασαν και έκαψαν αυτοκίνητα και λεωφορεία, συγκρουόμενοι με την Αστυνομία. Από τις εκλογές κι έπειτα, προωθούν διαμαρτυρίες και βανδαλισμούς [5] σε όλη τη χώρα αμφισβητώντας τα αποτελέσματα και ζητώντας στρατιωτική επέμβαση.
Ο Μπολσονάρου είχε “σπάσει” πάνω από έναν μήνα σιωπής [6] μόλις τρεις μέρες πριν, με μια ομιλία που τους ενθάρρυνε [7] να συνεχίσουν. Αλλά στις 12 Δεκεμβρίου, άκουγε, ενώ ο ιερέας τον συνέκρινε με τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και οι υποστηρικτές του επαναλάμβαναν σαν σε προσευχή, σύμφωνα με το ειδησεογραφικό πρακτορείο Metropoles [8].
Η θρησκεία είναι ένα στοιχείο, που διερευνήθηκε από τον Μπολσονάρου σε ομιλίες και συμμαχίες εδώ και λίγο καιρό, κάτι που έγινε ισχυρότερο αφού έγινε πρόεδρος. Και το βάρος της θρησκευτικής ψήφου [9] ήταν ένα ισχυρό στοιχείο στις εκλογές, με τις δύο εκστρατείες να προσπαθούν να το αξιοποιήσουν ακόμη πιο σκληρά στον δεύτερο γύρο.
Τότε ήταν που η βία και η πολιτική παρενόχληση μέσα στις εκκλησίες απέκτησαν εξέχουσα θέση, καταγράφοντας σκηνές συζητήσεων [10] μεταξύ θρησκευτικών οπαδών και ιερέων, επιθέσεις κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εκδηλώσεων [11] και καταγγελίες θρησκευτικών ηγετών, που πίεζαν την ψήφο [12] ορισμένων υποψηφίων.
Τις εβδομάδες πιο κοντά στην ημέρα των εκλογών, οι αναρτήσεις που κοινοποιήθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αφορούσαν προεκλογικές εκστρατείες εντός των εκκλησιών της Βραζιλίας εντάθηκαν [13] , οδηγώντας σε ενέργειες εκλογικής δικαιοσύνης. Τα γεγονότα συχνά περιλαμβάνουν Ευαγγελικές εκκλησίες [14] και υποστηρικτές του Μπολσονάρο, κλιμακώνοντας την πόλωση της ιδεολογικής διαμάχης και σηματοδοτώντας τη διαμάχη του 2022.
“Μαζικός εκλογικός ελιγμός”
“Είδα θρησκευτικούς ηγέτες στον άμβωνα να προσφέρουν υλικό προεκλογικής εκστρατείας και να κάνουν ομιλίες υπέρ του Μπολσονάρου χωρίς φόβο. Ήταν πολύ ξεκάθαρο για μένα ότι η εκκλησία μου, αντί να είναι εκκλησία, ήταν αντ’ αυτού ένα σημείο μαζικών εκλογικών ελιγμών”, είπε ο 18χρονος Luiz Otávio, ένας Ευαγγελικός από το Ζενεράλ Καρνέιρο του Παρανά στη νότια Βραζιλία.
Είπε στο Global Voices σε μια συνομιλία στο WhatsApp ότι πηγαίνει σε Ευαγγελικές εκκλησίες από τότε που ήταν παιδί. Έχοντας ήδη πάει σε διαφορετικούς ναούς στην πόλη, ο τελευταίος ήταν ο πεντηκοστιανός Τετράγωνος Ναός. Ωστόσο, πρόσφατα εγκατέλειψε αυτή τη συνήθεια καταγγέλλοντας παρενόχληση, επειδή δεν συμφωνούσε και δεν αποδέχτηκε τις πολιτικές θέσεις της Εκκλησίας.
“Πάντα έλεγαν ότι η “αριστερά” είναι ο εχθρός, ότι θα κλείσουν τις εκκλησίες. Αλλά το να ακούς έναν πάστορα στην κορυφή του βωμού να προσεύχεται για τον Θεό να ελευθερώσει τη Βραζιλία από τον κομμουνισμό ήταν η σταγόνα, που ξεχείλισε το ποτήρι”, είπε.
Παρόμοια κατάσταση συνέβη με τον Guilherme Sampaio, ο οποίος ισχυρίζεται ότι είναι επιμελής πιστός της Ευαγγελικής Εκκλησίας “Vinde a mim” (Ελάτε σε Εμένα) από το 2020. Η εκστρατεία μεταξύ των ποιμένων της εκκλησίας εντάθηκε κατά τη διάρκεια των εκλογών και η λατρεία έγινε σταθερή πλατφόρμα της προεκλογικής εκστρατείας για τον Μπολσονάρου.
“Άρχισαν επίσης να δημοσιεύουν στη σελίδα της Εκκλησίας στο Facebook [15] ότι ένας Χριστιανός δεν ψηφίζει Λούλα. Ότι υπερασπίζεται πράγματα αντίθετα με τη χριστιανική σκέψη, όπως η άμβλωση”, είπε στο Global Voices μέσω WhatsApp. Οι αναρτήσεις, ωστόσο, φαίνεται να διαγράφονται από τη σελίδα τους στο Facebook μετά από αρκετό καιρό.
Οι επιθέσεις στο ιδιωτικό προφίλ του Sampaioστα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν επίσης συνεχείς, γεγονός που τον οδήγησε να εγκαταλείψει την Εκκλησία.
“Την ημέρα του πρώτου γύρου των εκλογών, έκανα μια (πολιτική) ανάρτηση στο Facebook μου και τα μέλη της εκκλησίας σχολίασαν και μου επιτέθηκαν με διάφορους τρόπους. Λέγοντας ακόμη και ότι δεν είχα δικαίωμα να μπω στο Ισραήλ (ένα ταξίδι που θα έκανα με την εκκλησία τον Νοέμβριο). Έπρεπε να φύγω από την εκκλησία εξαιτίας αυτού, αλλά συνεχίζουν να δημοσιεύουν πράγματα για να μου επιτεθούν”.
Οι ιδεολογικές και συντηρητικές συζητήσεις εξαπλώθηκαν εύκολα μεταξύ των Ευαγγελικών, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο [16] του πληθυσμού της Βραζιλίας και προτιμούν [17] στη συντριπτική τους πλειοψηφία τον ακροδεξιό Μπολσονάρου από τον Λούλα.
Βραζιλία, ένα κοσμικό κράτος
Ο Λούλα δημοσίευσε μια ανοιχτή επιστολή [18] προς τους Ευαγγελικούς κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για να αντικρούσει ισχυρισμούς όπως αυτός ότι θα έκλεινε εκκλησίες. [19]Η επιστολή ήταν επίσης μια προσπάθεια να μειωθεί η απόρριψή του σε αυτό το εκλογικό σώμα.
Σε πάνω από είκοσι παραγράφους, τονίζει την ανάπτυξη των Ευαγγελικών εκκλησιών κατά τη διάρκεια των προηγούμενων κυβερνήσεων του Εργατικού Κόμματος (PT) και τις πολιτικές, που θεσπίστηκαν από το κόμμα για την υποστήριξη των θρησκευόμενων ανθρώπων. Υπογραμμίζει επίσης την κοσμικότητα του κράτους, όπως αναφέρεται στο σύνταγμα της Βραζιλίας [20].
Το πιο πρόσφατο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα [21] της χώρας του 1988, που γράφτηκε μετά από 21 χρόνια υπό τη στρατιωτική δικτατορία [22], διατηρεί την ιδέα ότι το κράτος δεν μπορεί να εκδηλωθεί θρησκευτικά και εγγυάται τη θρησκευτική ελευθερία. Έτσι, σύμφωνα με τη βραζιλιάνικη νομοθεσία, οι πάστορες ή οι ιερείς δεν μπορούν να ζητήσουν ψήφο [23] στην εκκλησία.
Περισσότερο από το 30% [24] των Βραζιλιάνων χαρακτηρίζονται τώρα ως Ευαγγελικοί, παρόλο που η πλειονότητα εξακολουθεί να παραμένει Καθολική. Σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, αυτές οι Ευαγγελικές εκκλησίες και οι πιστοί τους γίνονται ολοένα και πιο σημαντική πολιτική δύναμη [25] σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
Ο Μπολσονάρο επένδυσε σημαντικό χρόνο εκστρατείας σε μια ισχυρή ατζέντα [26] για την εκστρατεία εντός θρησκευτικών χώρων. Στον δεύτερο γύρο, αυτές οι εμφανίσεις εντάθηκαν, προκαλώντας αναταραχή και αντιπαραθέσεις στους χώρους όπου πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις, όπως στον εορτασμό [27] της “Παναγίας Φανερωμένης” [Aparecida], της προστάτιδας της Βραζιλίας στις 12 Οκτωβρίου.
Με περίπου το ήμισυ του [16]πληθυσμού [28] της να αναγνωρίζεται ως Καθολικός, κάθε χρόνο τα αφιερώματα στην Απαρεσίδα, στην πόλη που φέρει το όνομά της στην πολιτεία του Σάο Πάολο, κινητοποιούν χιλιάδες πιστούς επισκέπτες.
Ο Μπολσονάρο πήγε στη Λειτουργία στη Βασιλική της Φανερωμένης και κατηγορήθηκε, επειδή ξεσήκωσε και ενθάρρυνε πολιτικές εκστρατείες εντός του ιερού. Αφού έφυγε, ένας από τους ιερείς, που διεξήγαγε τη λειτουργία, παρατήρησε [29] ότι δεν ήταν “ημέρα για να ζητήσεις ψήφους, είναι μέρα για να ζητήσεις ευλογίες”.
Βίντεο που δημοσιεύτηκαν [30] στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδειχναν μπολσοναρίστας να προκαλούν αναστάτωση και να επιτίθενται [31] φραστικά σε άλλους εντός του χώρου της εκκλησίας.
Λίγες μέρες αργότερα [32] , επίσης στο Σάο Πάολο, μια γυναίκα διέκοψε έναν ιερέα αφού ανέφερε ονόματα υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που δολοφονήθηκαν στη Βραζιλία, όπως η Marielle Franco [33], σύμβουλος του Ρίο που δολοφονήθηκε το 2018, καθώς και ο ιθαγενής ειδικός Bruno Pereira και ο δημοσιογράφος Dom Philips, [34] που σκοτώθηκαν στην περιοχή του Αμαζονίου φέτος.
Ακόμη και ο Αρχιεπίσκοπος του Σάο Πάολο, ο καρδινάλιος Odilo Scherer, χρειάστηκε να εξηγήσει στο Twitter γιατί ντύνεται στα κόκκινα – ένα χρώμα που συχνά συνδέεται με την αριστερά [35] στην πολιτική – μια παραδοσιακή στολή για τη θέση του:
Se alguém estranha minha roupa vermelha (perfil), saiba que a cor dos cardeais é o vermelho (sangue), simbolizando o amor à Igreja e prontidão ao martírio, se preciso for. Deus abençoe a todos. Mas… ninguém machuque ninguém!
— Dom Odilo Scherer (@DomOdiloScherer) 16 Οκτωβρίου 2022 [36]
Αν κάποιος βρίσκει περίεργη την κόκκινη στολή μου (προφίλ), να ξέρει ότι το χρώμα των καρδιναλίων είναι το κόκκινο (αίμα), που συμβολίζει την αγάπη για την Εκκλησία και την ετοιμότητα για μαρτύριο αν χρειαστεί. Ο Θεός να σας ευλογεί όλους. Αλλά…κανείς δεν βλάπτει κανέναν!
Νίκη του Λούλα
Μετά τη νίκη του Λούλα στις 31 Οκτωβρίου, ορισμένοι από τους πιο σημαντικούς Ευαγγελικούς ηγέτες, που υποστήριξαν τον Μπολσονάρου, άρχισαν να αλλάζουν τις αντιπολιτευτικές ομιλίες [37] που έκαναν στον μελλοντικό πρόεδρο.
Ο Silas Malafaia, ένας από τους πιο σκληρούς υποστηρικτές του Μπολσονάρου σε αυτές τις εκλογές, δεν έχει μιλήσει με τον πρόεδρο από την 1η Νοεμβρίου, σύμφωνα [38] με το Metropoles. Ο Edir Macedo, ηγέτης της Οικουμενικής Εκκλησίας του Βασιλείου του Θεού, ο οποίος δήλωσε επίσης την υποστήριξή του στον Μπολσονάρου, είπε ότι τα μέλη της εκκλησίας πρέπει να “συγχωρήσουν” τον Λούλα [39]. Επιβεβαίωσε επίσης ότι ο θρίαμβος του Λούλα αντιπροσωπεύει το “θέλημα του Θεού”.
Ο Λούλα ανέλαβε καθήκοντα την 1η Ιανουαρίου.