Εικόνα από τον Eryk Fudala. Δωρεάν χρήση υπό την άδεια Unsplash.

Αυτό το άρθρο βασίζεται σε μια σειρά άρθρων, που δημοσιεύτηκε αρχικά από το Chaikhana Media. Μια επιμελημένη έκδοση έχει αναδημοσιευτεί εδώ στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας περιεχομένου.

Οι νέοι και οι επαγγελματίες από τον Νότιο Καύκασο αναζητούν ολοένα και περισσότερο ευκαιρίες στο εξωτερικό, επικαλούμενοι την τοπική ανεργία, την έλλειψη εφικτών ευκαιριών εργασίας και τις περιορισμένες προοπτικές για το μέλλον στις χώρες καταγωγής τους. Το γενικό παρακμιακό περιβάλλον για τον αστικό χώρο επιδεινώνει την κατάσταση. Το CIVICUS Monitor, που παρακολουθεί τις ελευθερίες του πολιτικού χώρου, κατατάσσει το Αζερμπαϊτζάν στην κατηγορία “κλειστό”, την Αρμενία ως “φραγμένη” και τη Γεωργία ως “περιορισμένη”. Εν τω μεταξύ, η Έκθεση Προόδου για τη Νεολαία για το 2021, που εκπονήθηκε από το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας, κατέταξε την Αρμενία στην 43η θέση, τη Γεωργία στην 53η και το Αζερμπαϊτζάν στην 83η στον Δείκτη Προόδου για τη Νεολαία από 150 χώρες.

Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη παγκόσμιου δείκτη από την Global Economy, η Αρμενία κατατάσσεται πρώτη όσον αφορά την “φυγή και μαζική μετανάστευση εξειδικευμένων ατόμων”, ακολουθούμενη από τη Γεωργία και μετά το Αζερμπαϊτζάν.

Αρμενία

Η κυβέρνηση της Αρμενίας έχει υιοθετήσει διάφορα μέτρα για να ανακόψει τη μαζική μετανάστευση εξειδικευμένων ατόμων, αν και ο αντίκτυπος έχει μειωθεί. Τον Μάιο του 2021, η κυβέρνηση ενέκρινε ένα σχέδιο δράσης, που στοχεύει στην “αποτροπή της μαζικής μετανάστευσης εξειδικευμένων, στη μείωση των ανεπιθύμητων μεταναστευτικών ροών από την άποψη της βιώσιμης ανθρώπινης ανάπτυξης της Αρμενίας”. Το “Στρατηγικό Σχέδιο για την Προοπτική Ανάπτυξη της ΔΑ 2014–2025″ σημειώνει ότι η επιστημονική κοινότητα της Αρμενίας έχει υποφέρει ιδιαίτερα από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και μετά.

Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η απασχόληση είναι μια σημαντική κινητήρια δύναμη για όσα άτομα εγκαταλείπουν τη χώρα. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη του 2022 “Αποτύπωση της μετανάστευσης σε αρμενικά και περιφερειακά πλαίσια”, που διεξήχθη από το Κέντρο Ερευνητικών Πόρων Καυκάσου στην Αρμενία (CRRC-Armenia) ανέφεραν ανησυχίες για την ασφάλεια και την απασχόληση ως τα κύρια κίνητρα για τη μετανάστευση. Ωστόσο, σε μια μελέτη του 2021 από το CRRC Αρμενίας διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των κατοίκων στην Αρμενία ενδιαφέρεται περισσότερο για την προσωρινή μετανάστευση (57% των ερωτηθέντων) παρά για τη μόνιμη μετεγκατάσταση (33% των ερωτηθέντων).

Μια μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού για τη Μετανάστευση συνέστησε πολλά βήματα για τη μείωση της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της εκπαίδευσης, των μεγαλύτερων ευκαιριών απασχόλησης, των προσπαθειών για την αντιμετώπιση της ανισότητας και της συνεργασίας με τη διασπορά.

Ωστόσο, αυτές οι πρωτοβουλίες δεν εμπόδισαν νέους Αρμένιους να φύγουν, όπως η 27χρονη Nora Galstyan, η οποία είπε στο Chaikhana Media σε συνέντευξή της ότι “έφυγε από τη ζωή και την πραγματικότητα της Αρμενίας”. Η Galstyan διαμένει στη Γερμανία και εργάζεται ως ειδικός στη διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού. Στην Αρμενία, αγωνιζόταν καθημερινά για βασικούς κανόνες όπως η ελευθερία να παίρνει τις δικές της αποφάσεις, είπε στο Chaikhana Media. “Η απαίτηση για συνεχείς εξηγήσεις, δικαιολογίες και αιτιολογίες ήταν εξαντλητική και κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι δεν μπορώ πια να ζω έτσι”, είπε σε συνέντευξή της.

Γεωργία

Στη γειτονική Γεωργία, η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη λόγω της έλλειψης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και των ανεπαρκών κινήτρων για απασχόληση.

Τέσσερις μήνες μετά την πανδημία, ο 21χρονος Nika Gogitidze εγκατέλειψε την αναζήτηση εργασίας στη Γεωργία και συνέχισε τις σπουδές του στην πληροφορική στο Κατάρ. Είχε επιστρέψει στην πατρίδα, όταν ξεκίνησαν τα λοκντάουν για τον COVID-19, αλλά, μετά από μήνες άκαρπης αναζήτησης, συνειδητοποίησε ότι οι δεξιότητές του δεν χρειάζονταν στην πατρίδα του.

Η εκροή πνευματικών πόρων είναι ένα σύνθετο πρόβλημα στη Γεωργία, η οποία έχει περιορισμένους δημογραφικούς και πνευματικούς πόρους, σημείωσε η Natia Gorgadze, ερευνήτρια με ειδίκευση στην εκπαίδευση και υπεύθυνη προγράμματος στο Κέντρο Πολιτικής Ένταξης και Διακρατικών Σχέσεων. Είπε στο Chaikhana Media:

Δυστυχώς, σήμερα η αγορά εργασίας της χώρας μας είναι περιορισμένης εμβέλειας. Υπάρχουν τομείς, όπου είναι πρακτικά αδύνατο να βρεθεί εργασία ή είναι αδύνατο να ληφθεί ένας αξιοπρεπής μισθός, επομένως, οι ειδικοί, που βρίσκονται σε άλλες χώρες και βλέπουν τη δική τους επαγγελματική επιτυχία εκεί, μακροπρόθεσμα, προφανώς, εγκαταλείπουν την πατρίδα τους.

Άλλοι αναφέρουν αποτυχίες εντός του εκπαιδευτικού συστήματος, όπως η οικονομολόγος και επιχειρηματίας Marina Pkhovelishvili. Σύμφωνα με την Pkhovelishvili, τους νέους ωθεί να παραμείνουν στο εξωτερικό μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους η έλλειψη υποδομής για την ανάπτυξη δεξιοτήτων. “Δυστυχώς, η Γεωργία δεν χαρακτηρίζεται από πολλές τεχνολογικές υποδομές, οι οποίες δημιουργούν τους πιο σχετικούς “πόλους έλξης” στη διαδικασία της μαζικής μετανάστευσης εξειδικευμένων ατόμων”, δήλωσε η Pkhovelishvili στο Chaikhana Media.

Η 25χρονη Teona Dolidze είναι μόνο μία εκ των πολλών νεαρών Γεωργιανών, που έφυγαν εξαιτίας αυτών των ελλείψεων. Σε μια συνέντευξη στο Chaikhana Media, η Dolidze είπε ότι δεν μπόρεσε να βρει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα στη Γεωργία, που θα μπορούσε να προσφέρει την εκπαίδευσή της στην αμπελουργία. Ως αποτέλεσμα, βρήκε καλύτερες ευκαιρίες στην Ιταλία, όπου διαμένει τώρα.

Αζερμπαϊτζάν

Στο Αζερμπαϊτζάν, η μαζική μετανάστευση εξειδικευμένων ατόμων δεν είναι επίσης κάτι νέο. Σε αντίθεση, όμως, με την Αρμενία και τη Γεωργία, εδώ το κράτος ανέπτυξε σκόπιμα προγράμματα υποτροφιών για να στείλει φοιτητές από το Αζερμπαϊτζάν στο εξωτερικό, σε μια προσπάθεια να αναπτύξει ανθρώπινο κεφάλαιο, που στη συνέχεια θα επέστρεφε στην πατρίδα και θα μοιραζόταν τη νέα γνώση. Πιο πρόσφατα, η κυβέρνηση ξεκίνησε ένα πρόγραμμα για να ενθαρρύνει τους νέους να σπουδάσουν σε επαγγέλματα υψηλής ζήτησης στο εξωτερικό για να βοηθήσει στην ανάπτυξη των τομέων στο εσωτερικό. Αυτό το πρόγραμμα υπόσχεται να χρηματοδοτήσει την εκπαίδευση έως και 400 φοιτητών ετησίως, που έχουν γίνει δεκτοί για να επιλέξουν προγράμματα πτυχίου και μεταπτυχιακού στο εξωτερικό. Μέχρι σήμερα, από τους 673 υποψηφίους, μόνο 80 επιλέχθηκαν για πτυχίο και 149 για μεταπτυχιακό. Παρόμοια με τα προηγούμενα προγράμματα υποτροφιών, που χρηματοδοτήθηκαν από την κυβέρνηση, μόλις αποφοιτήσουν οι φοιτητές, αναμένεται να επιστρέψουν στο Αζερμπαϊτζάν και να εργαστούν για πέντε χρόνια.

Ωστόσο, οι ειδικοί στην εκπαίδευση και τη μετανάστευση προειδοποιούν ότι η πρωτοβουλία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τους μυριάδες λόγους, που προκαλούν μαζική μετανάστευση εξειδικευμένων. Κυριότερο μεταξύ αυτών είναι η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης για πρόσφατους αποφοίτους, καθώς και η έλλειψη ποιοτικής εκπαίδευσης, που παρέχεται στο σπίτι. Μια μελέτη από τον Οκτώβριο του 2022 από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Προστασίας του Πληθυσμού διαπίστωσε ότι ένα στα 25 άτομα μεταξύ 20-25 ετών δεν μπορεί να βρει δουλειά στο Αζερμπαϊτζάν. Ως εκ τούτου, αν και υπάρχουν λίγα επίσημα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τη μετανάστευση από το Αζερμπαϊτζάν, διεθνείς μελέτες δείχνουν ότι υπήρξε μια σταθερή αύξηση τα τελευταία χρόνια, μετά από μια περίοδο μείωσης του αριθμού μετανάστευσης.

Η έλλειψη καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας – ή οι προοπτικές εργασίας συνολικά – καθώς και οι παλιομοδίτικοι κοινωνικοί κανόνες, κρατούν ορισμένους από τους μαθητές αδιάφορους να επιστρέψουν.

Η 29χρονη Ulkar Mammadzada έλαβε κυβερνητική υποτροφία στο πλαίσιο μιας προηγούμενης επανάληψης του προγράμματος, το οποίο διήρκεσε 8 χρόνια, από το 2007 έως το 2015. Τώρα εργάζεται στο Ντουμπάι ως υπεύθυνη αύξησης εσόδων στο Hilton Worldwide.

Παρόλο που η κυβέρνηση φροντίζει καλά τους σπουδαστές, που παρακολουθούν αυτό το πρόγραμμα, η Ulkar είπε ότι δεν εργάστηκε ποτέ στο Αζερμπαϊτζάν και μετακόμισε στο Ντουμπάι για μια προσφορά εργασίας αμέσως μετά την αποφοίτησή της. “Θυμάμαι ότι υπήρξε μια συνέντευξη με τον πρόεδρο [Ιλχάμ Αλίγιεφ]. Είπε: “Δεν μας πειράζει αν οι απόφοιτοί μας παραμείνουν στο εξωτερικό, γιατί εκπροσωπούν επίσης τη χώρα στο εξωτερικό. Δεν υπάρχουν πάρα πολλοί Αζέροι στο εξωτερικό, επομένως είναι μια καλή εκπροσώπηση”. Οπότε έμεινα κάπως σε αυτά τα λόγια”, είπε στο Chaikhana Media.

“Θα ήθελα πολύ να δουλέψω στο Αζερμπαϊτζάν, αν μπορούσα να κάνω τη διαφορά…Ένας από τους λόγους που ήθελα να φύγω από το Αζερμπαϊτζάν ήταν επειδή υπήρχε πολλή αδικία και μεροληψία για πάρα πολλά πράγματα. Είναι πολύ αποθαρρυντικό και δεν θέλω να μου συμβεί αυτή η [αδικία]… Δεν θέλω να μείνω κολλημένη εκεί ψάχνοντας για δουλειά”.

Άλλοι, όπως ο Osman Gunduz, ο οποίος ηγείται του Φόρουμ Διαδικτύου του Αζερμπαϊτζάν, είναι αισιόδοξοι. Μιλώντας στο Chaikhana Media, ο Gunduz ανέφερε το άνοιγμα τεχνοπάρκων, βιομηχανικών πάρκων και την έναρξη νέων υποδομών πράσινης ενέργειας ως κίνητρα για τους φοιτητές, που είναι εγγεγραμμένοι σε εκπαιδευτικά προγράμματα στο εξωτερικό να επιστρέψουν στο Αζερμπαϊτζάν και να βρουν τις κατάλληλες θέσεις κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών με πέντε χρόνων.

Ωστόσο, μένει να φανεί αν και τα τρία έθνη του Νοτίου Καυκάσου θα καταφέρουν να αναστρέψουν τη συνεχιζόμενη μαζική μετανάστευση των εξειδικευμένων ατόμων τους.