Φούτερ με ταταρικό σχέδιο, σχεδιασμένο από την Tatarcha Casual. Εικόνα από την Elmira Lyapina, που χρησιμοποιείται με άδεια.
Έχουν περάσει σχεδόν τέσσερα χρόνια από τότε που τέθηκε σε ισχύ ένα προεδρικό διάταγμα, [1] που περιόριζε τη μελέτη των αυτόχθονων γλωσσών στις εθνικές δημοκρατίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αυτό συνέβη το 2017, όταν το κοινοβούλιο της Δημοκρατίας του Ταταρστάν [2] κατάργησε την υποχρεωτική μελέτη της ταταρικής γλώσσας στα σχολεία. Τι αντίκτυπο είχε αυτό στην εθνική ταυτότητα των Τατάρων, που ζουν στη Ρωσία;
Τον Ιούλιο του 2017, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης [3] του Συμβουλίου Διαεθνοτικών Σχέσεων σχετικά με την εφαρμογή της εθνικής κρατικής πολιτικής της Ρωσίας, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι τα παιδιά δεν πρέπει να εξαναγκάζονται να μαθαίνουν ιθαγενείς γλώσσες στις εθνικές δημοκρατίες, που αποτελούν μέρος της Ρωσίας. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, το Κοινοβούλιο του Ταταρστάν κατάργησε την υποχρεωτική μελέτη της ταταρικής γλώσσας στα σχολεία και μείωσε τις ώρες διδασκαλίας της στα σχολεία από 20 σε δύο ώρες την εβδομάδα. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η απόφαση παραβίαζε το Σύνταγμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας [4], καθώς και τη ρωσική ομοσπονδιακή νομοθεσία, [5] που παρέχει ίσο νομικό καθεστώς στις ρωσικές και ταταρικές γλώσσες στο Ταταρστάν [6].
Οι Τάταροι στη Ρωσία αισθάνονται από καιρό πίεση [7] σχετικά με την ταυτότητά τους και τη χρήση της μητρικής τους γλώσσας. Αυτή ήταν η κατάσταση, όταν τα πολιτικά κίνητρα υπερίσχυσαν της έννομης τάξης [8], παρά το γεγονός ότι η ρωσική νομοθεσία εγγυάται τη χρήση και τη μελέτη των μειονοτικών αυτόχθονων [9] γλωσσών. Συνολικά, η νέα πολιτική φαινόταν ασυνεπής με τα δικαιώματα των μειονοτήτων, που κατοχυρώνονται από το σύνταγμα. Η απόφαση να περιοριστεί ο χώρος για τις αυτόχθονες μειονοτικές γλώσσες έδειξε την υπεροχή μιας (κυρίαρχης) εθνικής κουλτούρας [7] και εθνότητας και ορισμένοι θεώρησαν [10] ότι οδήγησε σε μείωση της πολυπολιτισμικότητας της χώρας.
Οι Τάταροι, όντας τουρκικό φύλο κυρίως ισλαμικής πίστης, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα στη Ρωσία, όπου ο κυρίαρχος φορέας εθνικής ταυτότητας [8] είναι η ορθόδοξη σλαβική. Είναι επίσης η μεγαλύτερη τουρκική κοινότητα στη Ρωσική Ομοσπονδία. Η κοινότητα περιλαμβάνει Τάταρους που ζουν στη Δημοκρατία του Ταταρστάν (36%), καθώς και Τάταρους του Βόλγα, Τάταρους της Σιβηρίας, Τάταρους του Αστραχάν, Τάταρους της Κριμαίας και άλλες μικρότερες ομάδες. Ο αριθμός των Τατάρων στη Ρωσία σύμφωνα με την κρατική απογραφή του 2010 [11] είναι περίπου έξι εκατομμύρια. Δεδομένου ότι είναι επίσης ευρέως διαδεδομένοι εκτός της Ρωσίας, οι Τάταροι εκτός Ταταρστάν και εκτός Ρωσίας αισθάνονται μια ιδιαίτερη σχέση με το Ταταρστάν, το οποίο αντιπροσωπεύει το έθνος, την ταυτότητα και τις ανάγκες τους.
Το Ταταρστάν [12] είναι μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας και, μαζί με τις άλλες 21 εθνικές δημοκρατίες, είναι ισότιμο υποκείμενο του ομοσπονδιακού κράτους. Οι εθνικές δημοκρατίες, σε αντίθεση με άλλα ομοσπονδιακά υποκείμενα - κράι, [13] περιφέρειες (περιοχές), πόλεις – έχουν ειδικό νομικό καθεστώς, με το δικαίωμα να έχουν το δικό τους σύνταγμα, νομοθετικά όργανα, ακόμη και τον δικό τους πρόεδρο (στο Ταταρστάν). Είναι σημαντικό ότι το ειδικό καθεστώς τους τους δίνει επίσης το δικαίωμα να καθορίζουν τις εθνικές τους γλώσσες σε επίσημο επίπεδο στη δημοκρατία μαζί με την κρατική γλώσσα, τη ρωσική.
Ωστόσο, μετά την προεδρική πρωτοβουλία το 2017 και την εφαρμογή της στο Ταταρστάν, η ταταρική γλώσσα και, μαζί της, το καθεστώς του ταταρικού έθνους και το ίδιο το Ταταρστάν, φαινόταν να χάνει τη θέση τους, μια εθνική τραγωδία [9] για ορισμένους. [9] Ωστόσο, ο Πρόεδρος Πούτιν θεώρησε ότι η μελέτη των μητρικών γλωσσών πρέπει να είναι εθελοντική. Σύμφωνα με τον ίδιο [14], “το να αναγκάζεις ένα άτομο να μάθει μια γλώσσα που δεν είναι εγγενής σε αυτόν είναι τόσο απαράδεκτο όσο και η μείωση του επιπέδου και του χρόνου διδασκαλίας των ρωσικών”. Ο Πούτιν έχει επίσης αναφερθεί στη ρωσική γλώσσα [14] ως “το φυσικό πνευματικό πλαίσιο ολόκληρης της πολυεθνικής μας χώρας”.
Παρά το γεγονός ότι ακτιβιστές και μέλη του κοινού εξέφρασαν διαφωνία, διοργανώνουν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας [15], ενώ κατέθεσαν ακόμα και μήνυση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων [16] σχετικά με τη νέα γλωσσική πολιτική, πολλοί δάσκαλοι ταταρικών έχασαν τη δουλειά τους [17] αμέσως μετά την εφαρμογή της και το καθεστώς της γλώσσας συνεχίζει να είναι επισφαλές.
Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, το κλείσιμο του Πανταταρικού Δημόσιου Κέντρου (Vsetatarskiy Obshestvenniy Centr) [18] απογοήτευσε πολλούς ανθρώπους. Αυτό συνέβη, αφού η Εισαγγελία ζήτησε να αναγνωριστεί η παλαιότερη εθνική οργάνωση των Τατάρων ως εξτρεμιστική.
Αναβίωση της μαχόμενης ταταρικής κουλτούρας
Παραδόξως, η αναταραχή γύρω από τη γλωσσική πολιτική οδήγησε σε αναβίωση του ταταρικού πολιτισμού στη Ρωσία. Η νεότερη γενιά έχει βρει μια νέα κατεύθυνση για προσωπική ταυτότητα, που οδηγεί σε νέες εξελίξεις και πολιτιστική δραστηριότητα στο Ταταρστάν και όχι μόνο. Μαζί με την εθνική εορτή Σαμπαντούι [19], η οποία γιορτάζεται σε πόλεις σε όλη τη Ρωσία και στοχεύει να παρουσιάσει τον πολιτισμό τους, οι Τάταροι ανακάλυψαν εκ νέου και μάλιστα εκσυγχρονίστηκαν άλλες κάποτε ξεχασμένες παραδόσεις και έθιμα.
Για παράδειγμα, στοιχεία παραδοσιακού κεντήματος έχουν γίνει μέρος των σύγχρονων κομψών ρούχων και πολλές μάρκες προσθέτουν πλέον παραδοσιακά μοτίβα σε πουλόβερ [20] ή κάζουαλ φορέματα [21]. Το καπέλο τουμπετέικα [22] έχει γίνει ένα κομψό αξεσουάρ στη σύγχρονη γυναικεία γκαρνταρόμπα. Τα ταταρικά παζάρια και οι αγορές αναγεννιούνται επίσης σε πρωτοβουλίες όπως το Pechen Bazary [23] (Peçän bazarı), αγορά σανού στο Καζάν, την πρωτεύουσα του Ταταρστάν.
Το να μιλάς ταταρικά, να φοράς παραδοσιακά ρούχα [24], να παίζεις ταταρική μουσική, να οργανώνεις διαφορετικά φεστιβάλ [25] θεωρείται πλέον ένδειξη κύρους. Τα ταταρικά τραγούδια προβάλλονται συχνότερα σε ομοσπονδιακά κανάλια μέσων ενημέρωσης: νέοι καλλιτέχνες όπως η Dina Garipova [26], η Saida Mukhametzyanova [27] κι η Elmira Kalimullina [28] συμμετείχαν στην εκπομπή “The Voice” [29] στη ρωσική τηλεόραση.
Επιπλέον, τα φεστιβάλ ταταρικού κινηματογράφου [30] και ταινιών [31] έχουν επίσης μια νέα στροφή στο προσκήνιο. Ο ταλαντούχος, νεαρός Τατάρος σκηνοθέτης Ilshat Rakhimbay [32] είπε στο Global Voices για την αντίληψή του για αυτήν την αναβίωση και την άνοδο της ταταρικής εθνικής ταυτότητας ως απάντηση στους πολιτικούς περιορισμούς.
Είναι αρκετά εκπληκτικό. Και όμως, ταυτόχρονα, δεν προκαλεί έκπληξη. Πράγματι, έχουμε δει την ανάπτυξη διαφόρων ταταρικών πολιτιστικών φεστιβάλ, περισσότερων ερμηνευτών ταταρικής μουσικής ή μουσικής στην ταταρική γλώσσα, και το πιο σημαντικό: περισσότερη αναγνώριση και αναγνώριση όχι μόνο από το κοινό, αλλά και από τις Αρχές με βαθύτερο επίπεδο συνείδησης. Δείχνεται βαθύτερος σεβασμός για τη γλώσσα και τον πολιτισμό, και δεν υπάρχει τέτοια απόρριψη όπως πριν. Δεν είναι μόνο η σκηνική κουλτούρα, αλλά υποστηρίζεται κιόλας.
Στιγμιότυπο από τη μικρού μήκους ταινία ‘Imagine’ [33] (2017), σκηνοθέτη Ilshat Rakhimbay.
Έτσι, οι ταινίες του Ilshat Rakhimbay γίνονται μέσα από το πρίσμα της “ταταρικότητας” Όταν ρωτήθηκε γιατί η εθνική ταυτότητα έχει σημασία για αυτόν ως σκηνοθέτη, εξήγησε:
Είναι απλώς ένας κώδικας αρχικά ενσωματωμένος μέσα σου και μέσα από τη γλώσσα και τον πολιτισμό, μέσα στον οποίο μεγαλώσες και βλέπεις ολόκληρο τον κόσμο. Μέσα από τις λέξεις, τη μητρική γλώσσα, διαμορφώνεται μια ιδιαίτερη σχέση με τον κόσμο, τη γη, τον ουρανό, τους ανθρώπους και τον Παντοδύναμο.
Τον 19ο αιώνα, ο Γερμανός φιλόσοφος Γκέοργκ Βίλχελμ Χέγκελ [34], στη «Φιλοσοφία του Δικαίου» πρότεινε τον δρόμο προς μια οργανική κοινότητα: “Να είσαι άνθρωπος και να σέβεσαι τους άλλους ως πρόσωπα”. Τόνισε ότι η γλώσσα ήταν βασικό στοιχείο της ταυτότητας ή του αυτοπροσδιορισμού. Εάν ένα έθνος στερούνταν το βασικό στοιχείο της ταυτότητάς του, μια πολυεθνική κοινότητα θα μπορούσε να χάσει τη μοναδική πολιτιστική κληρονομιά που αντιπροσωπεύει. Ένας καλλιτέχνης μπορεί να λάβει εθνική αγάπη, όταν το έθνος αναγνωρίζει τον εαυτό του στα έργα του, αλλά η αναγνώριση της εθνικής ταυτότητας μιας μειονότητας απαιτεί ευρύτερη δημόσια αποδοχή;