Εικονογράφηση από το Global Voices

Ιστορικά, όταν η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αντίκτυπο, η Ρωσία ήθελε να έρθει πιο κοντά με τους γείτονες των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική. Και ενώ η Ρωσία δεν έχει τη σημαντική οικονομική μόχλευση για να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή αυτή, τα κανάλια πληροφόρησής της στη Λατινική Αμερική επεκτείνονται γρήγορα και αποτελεσματικά. 

Το ισπανικό Russia Today (RT), το Sputnik Mundo, το δίκτυο διπλωματικών αποστολών της Ρωσίας και συμμάχων πολιτικών, ακαδημαϊκών, επιρροών και ψεύτικων χρηστών του διαδικτύου συμβάλλουν σημαντικά στον τρόπο, με τον οποίο οι κάτοικοι της Λατινικής Αμερικής βλέπουν την παγκόσμια πολιτική σύμφωνα με την έρευνά μας, η οποία διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο του Βίλνιους στη Λιθουανία κατά το πρώτο εξάμηνο του 2022.

Το RT Español, που ιδρύθηκε το 2009 από το ρωσικό κράτος, είναι απαγορευμένο στην Ευρώπη, αλλά είναι μια από τις πιο δημοφιλείς πηγές ειδήσεων για την Ουκρανία στη Λατινική Αμερική. Η σελίδα του στο Facebook έχει περισσότερους από 18 εκατομμύρια ακόλουθους, σχεδόν πέντε φορές περισσότερους από την αγγλόφωνη έκδοση. Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης στα ισπανικά υστερούν σε σχέση με το RT Español: το CNN έχει περίπου 15 εκατομμύρια ακόλουθους, το BBC έχει περίπου επτά εκατομμύρια και η Deutche Welle τρία εκατομμύρια. 

Οι λογαριασμοί RT και Sputnik στο Twitter, που έχουν ανασταλεί επί του παρόντος, δεν έχουν τόσους πολλούς ακόλουθους, αλλά οι χρήστες του Διαδικτύου και οι υπάλληλοι των “εργοστασίων τρολ”, μοιράστηκαν το περιεχόμενό τους. Άλλοι λογαριασμοί, όπως ο ισπανόφωνος λογαριασμός Twitter Donbass Media, που δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2022, που διευθύνεται από την Ισπανική Επιτροπή Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Υποστήριξης στο Ντονμπάς και είναι αφιερωμένος στην “κάλυψη της κατάστασης στο Ντονμπάς”, έχουν δραστηριοποιηθεί σε ρεπορτάζ για φερόμενα ουκρανικά εγκλήματα κατά αμάχων και για ανθρωπιστικές δραστηριότητες των στρατευμάτων της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η Donbass Media, η οποία φέρεται να διευθύνεται από εθελοντές, έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 800 τουίτ και έχει περισσότερους από 33.000 ακόλουθους. Ωστόσο, δεν είναι σαφές πόσα από αυτά είναι αληθινά, καθώς ο αριθμός των likes, των σχολίων και των κοινοποιήσεων είναι χαμηλός.

Καθώς οι δυτικές χώρες αποφάσισαν να μπλοκάρουν τα ρωσικά ΜΜΕ, το δίκτυο των ρωσικών γραφείων αντιπροσώπευσης έχει γίνει ιδιαίτερα σημαντικό σε αυτόν τον πόλεμο πληροφοριών. Οι πρεσβείες μοιράζονται πληροφορίες από το Russia Today, παρέχουν πρωτότυπο υλικό ή κοινοποιούν δημοσιεύσεις από άλλες πρεσβείες. Έχουν ένα πολύ μεγάλο δίκτυο οπαδών. Για παράδειγμα, η Πρεσβεία της Ρωσίας στο Μεξικό έχει σχεδόν 62.000 ακόλουθους. Οι πληροφορίες, που παράγονται από διπλωματικές αποστολές, κοινοποιούνται ευρέως. Για παράδειγμα, η είδηση ​​ότι η κρίση στην Ουκρανία ξεκίνησε πολύ νωρίτερα από τις 24 Φεβρουαρίου, υπονοώντας έτσι ότι η Ρωσία δεν είχε ξεκινήσει τον πόλεμο και ότι 48 άνθρωποι κάηκαν μέχρι θανάτου από Ουκρανούς εθνικιστές στην Οδησσό το 2014, χωρίς τιμωρία, έχει κοινοποιηθεί περισσότερο από 4.000 φορές και έχει λάβει σχεδόν 7.000 likes.

Υπάρχει επίσης σημαντικός όγκος ψευδούς δραστηριότητας λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για παράδειγμα, ένας λογαριασμός YouTube με το όνομα Ricardo Meruano , χρησιμοποιώντας μια φωτογραφία του διάσημου Χιλιανού κωμικού Ricardo Meruane και έχοντας κοινοποιήσει μόνο μουσικά βίντεο περιστασιακά, εμφανίστηκε τον Απρίλιο του 2022 με μια ασταμάτητη ροή φιλορωσικών πληροφοριών για την Ουκρανία. 

«Κατηγορείτε τους πάντες εκτός από τη Ρωσία»

Όλες οι προαναφερθείσες πηγές πληροφοριών μοιράζονται δημοσιεύσεις, που δημιουργούνται μεταξύ τους, ή αναδημοσιεύουν επίσημες δηλώσεις Ρώσων πολιτικών. Αν και τα επιδιωκόμενα μηνύματα είναι πολυάριθμα, είναι δυνατό να εντοπιστούν μερικές ευρείες αφηγήσεις, που η Ρωσία επιδιώκει να ενσταλάξει στις κοινωνίες της Λατινικής Αμερικής: δυτική ενοχή, ενοχή Ουκρανίας, ισχυρισμοί ρωσοφοβίας και δυτική υποκρισία. Είναι συμπληρωματικά, δημιουργώντας δυσπιστία προς την Ουκρανία και τους εταίρους της και παρουσιάζοντας τη Ρωσία ως το πραγματικό θύμα της Δύσης.

Μία από τις πρώτες εξηγήσεις, που χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν την «ειδική επιχείρηση» της Ρωσίας στην Ουκρανία, ήταν η αφήγηση της «δυτικής ενοχής», δηλαδή τα μηνύματα μιας «επιθετικής επέκτασης του ΝΑΤΟ», του αέναου «δυτικού ιμπεριαλισμού» και της Ουκρανίας ως «μαριονέτας της Δύσης». Η επέκταση του ΝΑΤΟ ήταν μια από τις πρώτες δικαιολογίες για στρατιωτική επέμβαση. Ένα από τα πιο δημοφιλή ισπανόφωνα προγράμματα πολιτικής σάτιρας του Russia Today εξηγούσε ενεργά τις «κόκκινες γραμμές» της Ρωσίας για ένα μήνα πριν από την εισβολή. 

Στην αρχή του πολέμου, η πρεσβεία της Ρωσίας στο Μεξικό κοινοποίησε μήνυμα από τον Σεργκέι Λαβρόφ, τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, ότι η Ρωσία προσπάθησε να διαπραγματευτεί με τη Δύση, αλλά αντιμετωπίστηκε μόνο με «ψέματα και δόλο». Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, διάφορες ρωσικές πρεσβείες στη Λατινική Αμερική μοιράζονταν περιοδικά σύντομα μηνύματα, κυρίως από τον Λαβρόφ, δηλώνοντας ότι ο στόχος του πολέμου ήταν να αποτρέψει τη Δύση (ή τις ΗΠΑ) από τη δημιουργία ενός μονοπολικού κόσμου ή να σταματήσει την κυριαρχία των ΗΠΑ. 

Ένα άλλο ιστορικό στοιχείο, που εκμεταλλεύονται συχνά τα ρωσικά ΜΜΕ, είναι η ναζιστική εικόνα. Η Δύση κατηγορείται συχνά – τόσο σε επίσημους διπλωματικούς λογαριασμούς όσο και σε εξειδικευμένα βίντεο του Tiktok – ότι υποστηρίζει Ναζί και υπερεθνικιστές, που έχουν διεισδύσει στην πολιτική και τον στρατό της Ουκρανίας, ότι χρηματοδοτεί εργαστήρια στρατιωτικών ή χημικών όπλων και ότι συνεργάζεται με Ουκρανούς εθνικιστές για να γίνει η χώρα πλατφόρμα να πολεμήσει εναντίον της Ρωσίας. Η αφήγηση της «ένοχης Δύσης» συνυφαίνεται με μια άλλη, που κατηγορεί την Ουκρανία για τον πόλεμο.

Ο περιορισμός στα ρωσικά κανάλια είναι «ρωσοφοβία»

Η «Ιστορική Ρωσοφοβία» είναι μια άλλη αφήγηση, που έχει γίνει κρίσιμη από τότε που οι δυτικές κυβερνήσεις αποφάσισαν να απαγορεύσουν τα ρωσικά ΜΜΕ για να περιορίσουν την παραπληροφόρηση. Οι ρωσικές διπλωματικές αποστολές και τα ρωσικά χρηματοδοτούμενα ειδησεογραφικά πρακτορεία και τα τρολ ήταν πολύ ενεργά στο να μοιράζονται μηνύματα σχετικά με τους ρωσόφωνους πολίτες, που διώκονται εκτός Ρωσίας, και τον ρωσικό πολιτισμό, που καταστρέφεται. Τονίζουν ότι η απαγόρευση των ρωσικών ΜΜΕ στερεί από τους Δυτικούς την ευκαιρία να ακούσουν τη ρωσική εκδοχή των γεγονότων.

Η Inna Afinogenova, πρώην αναπληρώτρια συντάκτρια του RT Español και παρουσιάστρια δημοφιλούς εκπομπής πολιτικής σάτιρας στη Λατινική Αμερική, είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον παράδειγμα της διάδοσης αυτής της αφήγησης. Μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος, καταδίκασε έντονα τους περιορισμούς στο RT και σε άλλα ρωσικά ΜΜΕ. Αργότερα, εξαφανίστηκε από τα φώτα της δημοσιότητας και εμφανίστηκε ξανά μετά από ένα μήνα σιωπής με το δικό της κανάλι στο YouTube . Μιλώντας από την Ισπανία, είπε ότι δεν ήθελε να υποστηρίξει κανέναν πόλεμο με απώλειες αμάχων, έτσι άφησε το RT και τη Ρωσία. Ταυτόχρονα, προέτρεψε τον κόσμο να μην πιστεύει ότι η Ουκρανία είναι ένα αθώο θύμα, δηλώνοντας ότι δεν μπορεί να πει αν το RT δημοσίευσε προπαγάνδα ή όχι, αλλά υποστήριξε ότι η προπαγάνδα είναι κάτι που διαδίδεται από όλα τα δυτικά ΜΜΕ. 

Η τελευταία εξέχουσα αφήγηση είναι η «δυτική υποκρισία», στενά συνδεδεμένη με την ρητορική «ναι, αλλά γι’ αυτό δεν λέτε τίποτα». Η αναφορά της Ουκρανίας φέρνει αμέσως στο μυαλό άλλες δυτικές παρεμβάσεις, κυρίως τους πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, και την ευρωπαϊκή απάντηση στην προσφυγική κρίση. Ωστόσο, αυτά τα επιχειρήματα δεν προβάλλονται για να βοηθήσουν στην κατανόηση των συγκρούσεων, αλλά για να παρουσιάσουν τις ΗΠΑ ως τον πραγματικό κατακτητή του κόσμου και τις ενέργειες της Ρωσίας ως αντίσταση στην ηγεμονία τους. 

Συχνό ήταν επίσης το παράδειγμα του βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ, που έγινε γνωστό από τον Σέρβο σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα. Ο Κουστουρίτσα υποστήριξε ότι η τρέχουσα σύγκρουση για την Ουκρανία είναι ουσιαστικά συνέπεια του βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ το 1999. Η ιδέα για αυτόν έχει τις ρίζες του στη θέση του Κρεμλίνου, ότι ο βομβαρδισμός της Σερβίας από το ΝΑΤΟ είναι το προπατορικό αμάρτημα και η ταπείνωση της Δύσης, για τα οποία πρέπει να εκδικηθεί η Ρωσία. Αυτή η ιστορία κλιμακώθηκε περαιτέρω, όταν οι πρεσβείες της Ρωσίας στη Λατινική Αμερική μοιράστηκαν την ιστορία μιας δημοσιογράφου που επέζησε των βομβαρδισμών, συγκρίνοντας την εμπειρία της με αυτή των κατοίκων του Ντονμπάς.

Οι αφηγήσεις της Ρωσίας απηχούν τους πόνους της Λατινικής Αμερικής. Οι τεταμένες σχέσεις με τις ΗΠΑ, η προσπάθεια να ξεφύγουμε από τη σκιά τους και η επιθυμία να οικοδομηθεί ένα διεθνές σύστημα στο οποίο ο ρόλος των ΗΠΑ και άλλων πρώην αποικιακών δυνάμεων είναι περιορισμένος, οδηγούν στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Όσον αφορά τη Λατινική Αμερική, η Ρωσία τείνει να αμβλύνει τον ιμπεριαλιστικό της τόνο, να υπογραμμίζει την υποκρισία των δυτικών δυνάμεων και να θυμάται τα πιο σκοτεινά επεισόδια των σχέσεών της με τις ΗΠΑ Με αυτόν τον τρόπο, η Ρωσία χειραγωγεί την κοινή γνώμη της Λατινικής Αμερικής υπέρ της .