Αναπαράσταση της εκτέλεσης του Matija Gubec στις 15 Φεβρουαρίου 1573 μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Μάρκου στο Ζάγκρεμπ, από τον Oton Iveković. Φωτογραφία δημόσιου τομέα από τη Wikipedia.

Ακριβώς πριν από 450 χρόνια, έληξε η μεγάλη Κροατο-Σλοβενική Αγροτική Εξέγερση. Στις 15 Φεβρουαρίου 1573, ο ηγέτης της εξέγερσης Matija Gubec εκτελέστηκε στην κεντρική πλατεία του Ζάγκρεμπ, της πρωτεύουσας του Βασιλείου της Κροατίας, που εκείνη την εποχή ήταν μέρος της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων.

Ο κύριος στόχος αυτής της εξέγερσης ήταν η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων μέσω της κατάργησης της φεουδαρχίας και του τερματισμού της θεσμοθετημένης διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένης της αδικαιολόγητης φορολογίας και της κακοποίησης των γυναικών. Απρόθυμοι πλέον να υφίστανται καταπίεση από τοπικούς ευγενείς, συμπεριλαμβανομένου του σκληρού βαρώνου Ferenc Tahy, ο αγροτικός πληθυσμός της περιοχής του κροατικού Ζαγκόριε και περιοχών της Σλοβενίας σχημάτισαν μια αδελφότητα, που οργάνωσε ένοπλη αντίσταση. Προσπάθησαν επίσης ανεπιτυχώς να προσεγγίσουν τον Αυτοκράτορα για να απαιτήσουν προστασία από τους υφιστάμενούς του. Οι επαναστάτες ζητούσαν την κατάργηση της δουλοπαροικίας και την παραχώρηση του καθεστώτος της συνοριακής πολιτοφυλακής, καθώς, μολαταύτα, χρησίμευαν ως πρώτη γραμμή άμυνας κατά των επεκτεινόμενων Οθωμανών.

Η αδελφότητα ύψωσε μια σημαία με έναν κόκκινο κόκορα και, χωρίς μέσα για γρήγορο συντονισμό, συμφώνησε εκ των προτέρων να επιτεθεί κατά την πρώτη χιονόπτωση. Μετά από κάποιες αρχικές επιτυχίες ενάντια στους έκπληκτους ευγενείς, σε μόλις 12 ημέρες ο φτωχά οπλισμένος εθελοντικός στρατός τους συντρίφθηκε στη μάχη της Στούβιτσα. Ακολούθησαν αιματηρά αντίποινα, παρόμοια με τη σφαγή μετά από άλλες αγροτικές εξεγέρσεις κατά τον Μεσαίωνα και την πρώιμη σύγχρονη περίοδο.

Παρά το γεγονός ότι η εξέγερση ήταν βραχύβια, ήταν και εξακολουθεί να είναι σημαντικό μέρος της ιστορίας της περιοχής, μια κληρονομιά. Η ιστορική δραματική ταινία Γιουγκοσλαβίας/Κροατίας του 1975 «Anno Domini 1573» παρέχει μια εξαιρετική καλλιτεχνική απεικόνιση αυτών των γεγονότων. Σε σκηνοθεσία Βάτροσλαβ Μίμικα, συμμετείχε ένα ονειρικό καστ από όλη τη Γιουγκοσλαβία και απέσπασε διεθνή αναγνώριση από τους κριτικούς, συμπεριλαμβανομένης της προβολής της στο Φεστιβάλ των Καννών το 1976.

Τέτοιες εγχώριες ιστορικές ταινίες προβάλλονταν συχνά ως επαναλήψεις στη δημόσια τηλεόραση σε όλη τη Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80. Ενώ θυμάμαι ότι την έβλεπα ως παιδί, είχα διατηρήσει μόνο ασαφείς εντυπώσεις από τα οπτικά στοιχεία, παρόμοιες με τους πίνακες του Μπρίγκελ. Χάρηκα που είδα αρκετές κόπιες διαθέσιμες στο διαδίκτυο, ώστε να μπορέσω να την ξαναδώ με τα μάτια ενός ενήλικα. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτή η ταινία έχει «γεράσει» καλά και η διαθεσιμότητα μιας έκδοσης με αγγλικούς υπότιτλους στο YouTube είναι καλά νέα τόσο για τους λάτρεις του κινηματογράφου όσο και για την παγκόσμια κοινότητα των λατρών της ιστορίας.

Κατά τους επόμενους αιώνες, η Αγροτική Εξέγερση του 1573 συνέχισε να χρησιμεύει ως φάρος ελπίδας για αλλαγή προς το καλύτερο εμπνέοντας πολυάριθμες δράσεις υπέρ της ελευθερίας στην περιοχή των Βαλκανίων και όχι μόνο.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 15 ετών, μια αναπαράσταση της τελικής αναμέτρησης της εξέγερσης, της Μάχης της Στούβιτσα, διεξάγεται κάθε χρόνο κοντά στο Ζάγκρεμπ, την πρωτεύουσα της Κροατίας. Φέτος έγινε στις 11 Φεβρουαρίου.

Τα ταραχώδη γεγονότα του χειμώνα του 1573 ενέπνευσαν πολλούς καλλιτέχνες, όπως τους κορυφαίους Κροάτες συγγραφείς August Šenoa, του οποίου το μυθιστόρημα του 1877 Seljačka buna («Εξέγερση των αγροτών») ήταν απαραίτητο ανάγνωσμα όλων των μαθητ(ρι)ών της ΣΟΔ της Γιουγκοσλαβίας και ο Miroslav Krleža απαθανάτισε την αγωνία των ηττημένων χωρικών στις Μπαλάντες του Petrica Kerempuh (1936).

Ο διάσημος Κροάτης ζωγράφος Krsto Hegedušić ζωγράφισε μια εμβληματική απεικόνιση της Μάχης της Στούβιτσα, που αργότερα κόσμησε τη μελέτη του Γιουγκοσλάβου ηγέτη Γιόζιπ Μπροζ Τίτο και αναφέρθηκε συχνά σε εκδόσεις, ενώ απεικονίστηκε και σε ταχυδρομικό γραμματόσημο του 1973.

Γιουγκοσλαβική σφραγίδα από το 1973 που δείχνει ένα τμήμα του πίνακα «Μάχη της Στούβιτσα» του Krsto Hegedušić. Φωτογραφία δημόσιου τομέα στη Wikipedia.

Ένας άλλος εμβληματικός πίνακας του Oton Iveković (1912) έδειξε το βασανιστήριο και την εκτέλεση του ηγέτη των επαναστατών Matija Gubec από «στεφάνι» από πυρωμένο σίδερο στο κεφάλι του ως χλεύη για τη «βασιλεία» του.

Ο ίδιος ο Gubec έχει γίνει σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία στη γενέτειρά του περιοχή του Ζαγκόριε και πολύ πιο πέρα. Κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου (1936–1939), εθελοντές υπό την ηγεσία των κομμουνιστών από την Κροατία στον Ρεπουμπλικανικό Στρατό ίδρυσαν μια μονάδα με το όνομα Gubec. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι επιζώντες μαχητές από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες αποτελούσαν τον πυρήνα των Γιουγκοσλάβων Παρτιζάνων ή του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού, ο οποίος περιελάμβανε δύο ταξιαρχίες με το όνομα Matija Gubec, μία στην Κροατία και μία στη Σλοβενία .

Ένα πιο πρόσφατο έργο τέχνης για την εξέγερση των αγροτών είναι ένα graphic novel του Κροάτη καλλιτέχνη και γελοιογράφου Nik Titanik, ο οποίος μοιράστηκε επίσης την εμπειρία του σχετικά με τη συμμετοχή στην αναπαράσταση. 

Prije 2 godine, taman pred početak kuge, imadoh čast sudjelovati u uprizorenju završne bitke velike Seljačke bune i časno poginuti za brege i pravicu (ok, i za niže poreze na vino). Taman negdje u to vrijeme izdah i svoj prvi strip album “1573.”: https://t.co/Cg6U6Is3uF pic.twitter.com/8BJ5m1RZeQ

— Nik Titanik (@NikTitanik) February 8, 2022

Πριν από δύο χρόνια, λίγο πριν την έναρξη της πανδημίας, είχα την τιμή να συμμετάσχω στην τελική μάχη της μεγάλης αγροτικής εξέγερσης και να πεθάνω τιμητικά για τους λόφους και τη δικαιοσύνη (εντάξει, και για χαμηλότερους φόρους στο κρασί). Την ίδια περίπου περίοδο δημοσίευσα το πρώτο μου graphic novel «1573».

Αν και σημειώνεται στις ιστοριογραφίες, οι αγροτικές ή λαϊκές εξεγέρσεις δεν έχουν τραβήξει ιδιαίτερη προσοχή στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα. Ακόμη και οι λάτρεις της ιστορίας θα ήταν δύσκολο να θυμηθούν πολλές σημαντικές ταινίες για τέτοια γεγονότα, ειδικά σε σύγκριση με ταινίες για τους πολέμους που διεξάγουν οι ανώτερες τάξεις. Για παράδειγμα, η Μεγάλη Εξέγερση του 1381, γνωστή και ως Εξέγερση του Γουάτ Τάιλερ, μπορεί να έχει επηρεάσει την αγγλική κοινωνία όσο ή και περισσότερο από τις Σταυροφορίες, αλλά η ύπαρξή της απέχει πολύ από την κοινή γνώση.

Άλλα ρομαντικά ιστορικά μυθιστορήματα, όπως τα μυθιστορήματα του Γουόλτερ Σκοτ και οι σχεδόν μεσαιωνικές επικές ιστορίες φαντασίας, από τον κλασικό ρομαντισμό μέχρι τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών του Τόλκιν και τα πολλά παράγωγά του, συνήθως δεν αμφισβητούν το κοινωνικό status quo και χάνουν την ευκαιρία να δίνουν οποιοδήποτε προβολή στους αγρότες. Όπως τόνισε ο επιστήμονας και συγγραφέας Ντέιβιντ Μπριν στο θεμελιώδες δοκίμιό του το 2002 σχετικά με τον Τόλκιν και τη νεωτερικότητα, συνήθως γράφονται από την άποψη της αριστοκρατίας ή των «εκλεκτών».

Μια πρόσφατη εξαίρεση είναι το The Witcher: Blood Origin στο Netflix, το οποίο έχει μια ιστορία, που περιλαμβάνει μια εξέγερση καταπιεσμένων και πεινασμένων «κοινών θνητών». Ωστόσο, ενώ το τραγούδι τίτλων «The Black Rose» παρέχει κάποια αίσθηση των συναισθημάτων που εμπλέκονται, αυτή η εξέγερση παρουσιάζεται με αρκετά ήπιο και γενικό τρόπο, σχεδόν ως υποσημείωση, ενώ η συνολική αφήγηση παραμένει επικεντρωμένη στα κατορθώματα λίγων «ανώτερων όντων» και στις καταγωγές τους.

Επομένως, αν σε ενδιαφέρουν οι εξεγέρσεις των αγροτών, θα σου παροτρύνω να παρακολουθήσεις την ταινία «1573», η οποία έγινε με πολύ λιγότερο προηγμένη τεχνολογία, αλλά με πολύ περισσότερη καρδιά από τη σειρά του Netflix.

Και ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός για τους λάτρεις του κινηματογράφου: ο Sergio Mimica-Gezzan, ο οποίος ως έφηβος το 1975 έπαιξε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του αγρότη “Peter” στο “Anno Domini 1573″ (σε σκηνοθεσία του πατέρα του), μετακόμισε στις ΗΠΑ και εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Τώρα είναι μεγάλος σκηνοθέτης τηλεοπτικών σειρών, έχοντας δουλέψει στα «Battlestar Galactica», «Heroes», «Raised by Wolves» και «The Pillars of the Earth».