- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Η κύρια προσπάθεια της ρωσικής προπαγανδιστικής γλώσσας είναι να δώσει την εντύπωση ότι δεν υφίσταται πόλεμος

Κατηγορίες: Ουκρανία, Ρωσία, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Γλώσσα, Διακυβέρνηση, Ελευθερία του Λόγου, Επιστήμη, Λογοκρισία, Μέσα των πολιτών, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Γέφυρα, Η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία: Ένας χρόνος μετά

Alexandra Arkhipova, φωτογραφία: Teplitsa [1]. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Η ανθρωπολόγος Aleksandra Arkhipova [2] μελετά τη σύγχρονη ρωσική λαογραφία, όπως τους φόβους και τις φήμες που συνδέονται με τον πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς και τη γλώσσα των μέσων, που χρησιμοποιείται από την κρατική προπαγάνδα στη Ρωσία για να χειραγωγήσει τους πολίτες. Με την άδεια της Teplitsa [3], ενός ανεξάρτητου μέσου ενημέρωσης για τον ακτιβισμό, δημοσιεύουμε μια συνοπτική απομαγνητοφώνηση της παρουσίασής της [1] στο συνέδριο “Διαδίκτυο χωρίς σύνορα [4]“.

Μιλάμε πολύ συχνά για το γεγονός ότι τώρα λειτουργεί τρομερή προπαγάνδα στη Ρωσία και αυτή η προπαγάνδα επηρεάζει τους ανθρώπους μέσω της γλώσσας. Εξετάζω πώς λειτουργεί αυτή η γλώσσα προπαγάνδας.

Είναι γενικά αλήθεια ότι μπορείς να αλλάξεις την αντίληψη για το τι συμβαίνει με τη βοήθεια των λέξεων;

Από το 2017–2018, αντί της λέξης “έκρηξη” στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης, άρχισε να χρησιμοποιείται η λέξη “κρότος”. Πολλοί άνθρωποι με ρωτούν: “Και λοιπόν, αν χρησιμοποιείται μια συγκεκριμένη λέξη, επηρεάζει πραγματικά κάτι;”. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα έχει δοθεί εδώ και καιρό από γνωστικούς γλωσσολόγους και γνωστικούς ψυχολόγους.

Για παράδειγμα, το 2005, μια ομάδα ερευνητών μελέτησε πώς οι γιατροί λένε στους ασθενείς μια δυσάρεστη διάγνωση, την οποία ονομάζουμε “καρδιακή ανεπάρκεια” στα αγγλικά. Αυτή είναι προφανώς μια λέξη με κακή χροιά: κάποιου είδους κατάρρευση. Επομένως, οι γιατροί συνήθως προσπαθούν να αντικαταστήσουν μια δυσάρεστη λέξη με ευφημισμούς.

Όταν οι ασθενείς λάμβαναν διάγνωση με τις λέξεις “καρδιακή ανεπάρκεια”, δήλωναν ότι θα έπαιρναν τον εαυτό τους πολύ πιο σοβαρά: ακολουθούσαν δίαιτα, έπιναν φάρμακα, συμφωνούσαν σε μια χειρουργική επέμβαση. Ωστόσο, όταν λάμβαναν έναν πιο ευχάριστο ευφημισμό, όπως “Υπάρχει υγρό στους πνεύμονές σας, επειδή η καρδιά σας δεν δουλεύει καλά”, νοιάζονταν πολύ λιγότερο σοβαρά για την υγεία τους.

Αποδείχθηκε για άλλη μια φορά ότι είναι πραγματικά δυνατό να χειραγωγηθεί η αντίληψη του ανθρώπινου κόσμου μέσω της γλώσσας.

Σχετικά με τους ευφημισμούς στη ρωσική προπαγανδιστική γλώσσα 

Τι κάνει η ρωσική προπαγάνδα; Αλλάζει τις λέξεις με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Αντικαθιστά όχι νοήματα, αλλά υποδηλώσεις. Δηλαδή, αντικαθιστά τους συσχετισμούς των λέξεων, ώστε να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ως καλύτερο και ασφαλέστερο: ως έναν κόσμο, στον οποίο δεν υπάρχει πόλεμος!

Ας επιστρέψουμε στο πώς τα ρωσικά κρατικά μέσα άρχισαν να χρησιμοποιούν την έκφραση “κρότος” αντί για “έκρηξη”. Γιατί το έκαναν; Γιατί η λέξη “έκρηξη” έχει μια πολύ επικίνδυνη χροιά: τρομοκρατία, θάνατος, καταστροφή, πόλεμος. Και η λέξη “κρότος”; Ε, κάποιο είδος ήχου, ίσως ακόμη και αργία, αλλά όχι κάτι σχετικό με τον θάνατο. Ως εκ τούτου, η λέξη “κρότος” άρχισε σταδιακά να αντικαθιστά την “έκρηξη”.

Είναι μια στρατηγική για τα κρατικά ΜΜΕ να υποβιβάζουν την σημασία των ρεπορτάζ για κάθε είδους ζημιά για να μην “τρομάζουν” το κοινό.

Μετά την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία, ήδη από τις 4 Μαρτίου 2022, στη Ρωσία απαγορεύτηκε η αναφορά της λέξης “πόλεμος”. Αντίθετα, επιβλήθηκε ο όρος “ειδική στρατιωτική επιχείρηση”. Εισήχθη στρατιωτική λογοκρισία. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή 400 δικαστικές αποφάσεις σε υποθέσεις “απαξίωσης του ρωσικού στρατού”. Ο κόσμος φέρεται να απαξίωσε τον ρωσικό στρατό αποκαλώντας τον πόλεμο “πόλεμο”.

Αποστέλλονται οδηγίες από την προεδρική διοίκηση στα ΜΜΕ, στις οποίες εξηγούν στους δημοσιογράφους λεπτομερώς πώς να χειραγωγούν τους συνειρμούς: “ειδικές επιχειρήσεις” και άλλοι όροι.

Σχετικά με τις οδηγίες της προεδρικής διοίκησης 

Έχω ένα υπέροχο άτομο πληροφοριοδότη. Τους πρώτους μήνες του πολέμου, εργαζόταν για ένα μεγάλο ρωσικό ομοσπονδιακό έντυπο. Και αυτό το άτομο μου διέρρευσε τις οδηγίες, που ήρθαν από την προεδρική διοίκηση.

Στις 28 Φεβρουαρίου, τέσσερις μέρες μετά την έναρξη του πολέμου, το μέσο ενημέρωσής του έλαβε γραπτή οδηγία:

 Μην χρησιμοποιείτε τη λέξη “πόλεμος”, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις “απελευθέρωση”, “αποστολή απελευθέρωσης”, “ειδική επιχείρηση”. Δεν σπέρνετε πανικό. Επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω για άλλη μια φορά ότι στα άρθρα σας είναι αδύνατο να γράψετε τη λέξη “πόλεμος”, “στρατιωτική επιχείρηση”, “σύλληψη από τον ρωσικό στρατό”. Τώρα είναι απλώς “ειδική επιχείρηση”.

Αυτό συνέβη τέσσερις ημέρες πριν από την εισαγωγή της στρατιωτικής λογοκρισίας, αλλά τα ΜΜΕ είχαν ήδη δεχθεί πιέσεις.

Ξεκίνησε η αναπλαισίωση της γλώσσας, κάτι που έχει σχέση με τους συσχετισμούς.

Πληροφορίες για νεκρά άτομα κατά τη διάρκεια της ειδικής επιχείρησης πρέπει να λαμβάνονται μόνο από επίσημα στοιχεία. Κατά την κάλυψη της ειδικής επιχείρησης, παρακαλούμε μην γράφετε “καταλήφθηκε” για οικισμούς. Αντικαταστήστε το με τη λέξη “απελευθερώθηκε”.

Δηλαδή, πρώτα “καταλήφθηκε”, μετά “πέρασε υπό έλεγχο” και μετά “απελευθερώθηκε”. Επειδή οι λέξεις “καταλήφθηκε” και “απελευθερώθηκε” έχουν διαφορετική σημασία. Η λέξη “απελευθερώθηκε” έχει σαφώς θετικούς συσχετισμούς.

Ή, για παράδειγμα, η “υποχώρηση” είναι μια “χειρονομία καλής θέλησης”. Η “αντεπίθεση των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας” γίνεται “απελπισμένες επιθέσεις”.

Έτσι, προκύπτουν τρεις στρατηγικές:

Η σημασία της αναπλαισίωσης ισχύει και για το πώς παρουσιάζεται ο πόλεμος. Για τι παλεύουμε; Από τη σκοπιά της ρωσικής προπαγάνδας, για χάρη της αποναζιστικοποίησης, της αναζήτησης εθνικιστών, της απελευθέρωσης του ρωσόφωνου πληθυσμού κ.λπ.

Ένα άλλο παράδειγμα: “γραμμή επαφής”. Αυτό είναι, φυσικά, μια αντικατάσταση της λέξης “μέτωπο”. Χρησιμοποιείται από τον Φεβρουάριο του 2022, αρκετά συχνά. Δεν έχουμε μέτωπο πολέμου, έχουμε “γραμμή επαφής”. Τον Σεπτέμβριο έγινε επιστράτευση. Όταν επιστρατεύτηκαν οι πολίτες, τους είπαν ότι “θα βοηθούσαν στην υπεράσπιση της γραμμής επαφής”. Δεν τους είπαν: “Θα σταλθείτε στο μέτωπο”, όχι. “Θα πάτε να υπερασπιστείτε την γραμμή επαφής”.

Περί αντίστασης και δημιουργίας αντιμηνύματος

Πώς αντιστέκονται οι άνθρωποι σε αυτή τη νέα γλώσσα; Ένας τρόπος είναι να χακάρεις το ίδιο το σύστημα. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, εισήχθη η λογοκρισία και απαγορεύτηκε η λέξη “πόλεμος”, εμφανίστηκε στα γκραφίτι το υπέροχο θέμα “Πες το δυνατά, πόλεμος”. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί τώρα υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στη Ρωσία, που αντιστέκονται στη γλώσσα της προπαγάνδας με κάθε δυνατό τρόπο.

Πολλοί άνθρωποι εκτός Ρωσίας μου γράφουν ότι είναι σκουπίδι, αντίσταση σαν αυτή δεν βοηθάει. Δεν συμφωνώ μαζί τους. Η τιμωρία για αυτή τη γλωσσική αντίσταση κυμαίνεται από πρόστιμο έως επτά χρόνια φυλάκιση. Αυτές είναι σοβαρές ενέργειες, που στοχεύουν στο να βγει κανείς από το περιβάλλον ασφάλειάς του, να βγει ένα άτομο από το σπίτι για ψωμί και, έχοντας περπατήσει 300 μέτρα, να διαβάσει για τον πόλεμο και να καταλάβει ότι ζει σε κατάσταση πολέμου και να μην προσπαθήσει να αποφύγει αυτό το θέμα.

Το κύριο καθήκον, που θέτουν οι άνθρωποι που αποκαλούνται σημειωτικοί αντάρτες, είναι να σπάσουν τον αποκλεισμό της πληροφοριακής προπαγάνδας. Ο καλύτερος τρόπος είναι η δημιουργία αυτού που αποκαλώ “αντιμήνυμα”.

Ακολουθεί ένα απλό παράδειγμα: η πινακίδα “Ζώνη κινδύνου, απομακρυνθείτε από το κτίριο, όταν πέφτουν παγοκρύσταλλοι”. Κάποιος πρόσθεσε τη λέξη “Ρωσία” και κατέληξε ως “Επικίνδυνη ζώνη, Ρωσία”. Αυτό είναι ένα απλό αντιμήνυμα.

Αλλά το αντιμήνυμα είναι πιο περίπλοκο: πρώτον, το γνωστό σύμβολο της υποστήριξης στον πόλεμο, το γράμμα Ζ, γράφτηκε στον φράχτη και τη νύχτα ο σημειωτικός παρτιζάνος πρόσθεσε δύο γράμματα P και C και έτσι δημιούργησε ένα αντιμήνυμα, μια πολύ άσεμνη αγενή λέξη: “pizdets” ή “γάμησέ τα”.

Σημειωτικοί αντάρτες διεισδύουν σε ήδη υπάρχουσες πράξεις προπαγάνδας και τις καταστρέφουν εκ των έσω. Η δημοσιογράφος Maria Antyusheva, που ήρθε στην ενημέρωση του Υπουργείου Εσωτερικών στο Κρασνογιάρσκ, έβγαλε το παλτό της και αποκάλυψε κίτρινα και μπλε ρούχα [6], τα χρώματα της ουκρανικής σημαίας. Τέθηκε υπό κράτηση, μα, ωστόσο, δημιούργησε ένα οπτικό, φωτεινό αντιμήνυμα.

Τουλάχιστον μέχρι τώρα, η κύρια προσπάθεια της προπαγανδιστικής γλώσσας είναι να δώσει την εντύπωση ότι δεν υπάρχει πόλεμος. Υπάρχουν κάποιες τοπικές εκδηλώσεις, αλλά δεν υπάρχει πόλεμος, δεν υπάρχει μέτωπο και η επιστράτευση είναι μερική. Πριν από την επιστράτευση, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που πήρα συνέντευξη πίστευαν ότι τίποτα τρομερό δεν συνέβαινε και όλα θα τελείωναν πολύ σύντομα.

Και ο αριθμός όσων πιστεύουν ότι τίποτα δεν συνέβαινε και, το πιο σημαντικό, ότι πρόκειται για κάποιου είδους φευγαλέο μπελά που θα τελειώσει, συσχετίζεται [7] με τα άτομα, που παρακολουθούν τις ειδήσεις των ρωσικών κρατικών ΜΜΕ.

Προφανώς, η κατάσταση θα αλλάξει σύντομα.