- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Λευκορώσοι Δυτικιστές: Η πανωλεθρία και η διαρκής σύγχυσή τους

Κατηγορίες: Λευκορωσία, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Διαδηλώσεις, Διακυβέρνηση, Εκλογές, Ελευθερία του Λόγου, Λογοκρισία, Μέσα των πολιτών, Μετανάστευση, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Πολιτική, Γέφυρα, Η Ρωσία εισβάλλει στην Ουκρανία: Ένας χρόνος μετά

Πνευματικά δικαιώματα εικόνας: RussiaPost. [1] Δημοσιεύτηκε με άδεια.

Ο Grigory Ioffe γράφει για την αυξανόμενη ρήξη μεταξύ της νέας λευκορωσικής διασποράς και όσων παραμένουν στη χώρα, καθώς και για την απελπιστική κατάσταση των Λευκορώσων πολιτικών κρατουμένων.

Η απελευθέρωση του 2014–20 στη Λευκορωσία, που ενισχύθηκε από την προσέγγιση με τη Δύση και μια σταδιακή, αλλά συνεπή προσπάθεια αποσύνδεσης της λευκορωσικής ταυτότητας και ιστορικής μνήμης από εκείνες του ανατολικού γείτονα της χώρας, έδωσε τη θέση της σε ένα μοναδικό κίνημα διαμαρτυρίας. Αν και πυροδοτήθηκε από το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του Αυγούστου 2020, ένα κίνημα τόσο έντονο και δημοφιλές θα μπορούσε να προκύψει μόνο λόγω της πολιτικής τήξης, κατά την οποία οι Λευκορώσοι συνήθισαν την άνευ προηγουμένου ελευθερία του λόγου και επωφελήθηκαν από περισσότερες βίζες Σένγκεν ανά 1.000 άτομα από κάθε [2] άλλη εθνική κοινότητα στον κόσμο.

Σήμερα, μόλις δυόμισι χρόνια μετά, η Λευκορωσία βρίσκεται πιο σταθερά στην αγκαλιά της Ρωσίας από οποιαδήποτε άλλη στιγμή από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και μετά. Οι επίσημες επαφές της με τη Δύση είναι στο ναδίρ, καθώς διπλωματικό προσωπικό να περιορίζεται και από τις δύο πλευρές. Ομοίως, οι εξαγωγές της Λευκορωσίας στη Δύση έχουν μειωθεί λόγω των τομεακών κυρώσεων, που επιβλήθηκαν στη Λευκορωσία από την ΕΕ. Εν τω μεταξύ, οι εξαγωγές στη Ρωσία έχουν αυξηθεί και το μερίδιο της Ρωσίας στις συνολικές εμπορικές ροές της Λευκορωσίας ανέρχεται πλέον στο 60%.

Πολιτικοί κρατούμενοι

Σήμερα, σχεδόν 1.450 πολιτικοί κρατούμενοι [3] βρίσκονται έγκλειστοι στη Λευκορωσία. Στις 5 Ιανουαρίου, ο Πρόεδρος Λουκασένκο υπέγραψε νόμο [4], που θα του επέτρεπε να στερήσει την ιθαγένεια από πολίτες, που διαμένουν εκτός της χώρας, εάν επιβεβαιωθεί ερήμην από δικαστήριο “εξτρεμιστική” δραστηριότητα. Τον Δεκέμβριο, η Γενική Εισαγγελία άσκησε ποινικές διώξεις κατά των ηγετών της εξόριστης αντιπολίτευσης. Η Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια [5] με έδρα το Βίλνιους κατηγορείται για προδοσία, ενώ ο Πάβελ Λατούσκο για κατάχρηση εξουσίας και δωροδοκία. Από τις 5 Ιανουαρίου, ο Ales Bialiatsky, βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης 2022, ο οποίος προεδρεύει της οργάνωσης παρακολούθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Viasna, μαζί με δύο από τους συνεργάτες του, δικάζεται σε δικαστήριο του Μινσκ [6].

Η κατάσταση είναι ζοφερή. Η καταθλιπτική εικόνα σκοτεινιάζει από το γεγονός ότι η οργανωμένη αντιπολίτευση στην εξορία, συμπεριλαμβανομένου του λεγόμενου προσωρινού υπουργικού συμβουλίου με επικεφαλής την Τιχανόφσκαγια, επικρίνεται για ανεπαρκή υποστήριξη των οικογενειών των πολιτικών κρατουμένων, παρά τα εκατομμύρια δολάρια και ευρώ που τους έχουν διατεθεί από Δυτικούς χορηγούς για την υποστήριξη της λευκορωσικής δημοκρατίας. “Θεωρώ ότι η απουσία ενός καθιερωμένου συστήματος τακτικής οικονομικής στήριξης για τις οικογένειες όλων των πολιτικών κρατουμένων… αποτελεί απόλυτη αποτυχία της διετούς εργασίας του Γραφείου της Τιχανόφσκαγια”, παρατήρησε ο πολιτικός σχολιαστής Artyom Shraibman [7].

Αυτή η αδράνεια από μόνη της δύσκολα θα δικαιολογούσε τον ισχυρισμό ότι, στην “αναζήτησή τους προς τη Δύση”, οι Λευκορώσοι Δυτικιστές (δηλαδή η αντιπολίτευση) έχουν διευκολύνει την έντονη στροφή της χώρας προς τα ανατολικά. Υπάρχουν, όμως, περισσότερα που υποστηρίζουν αυτόν τον ισχυρισμό. Όπως και πολλές φορές προηγουμένως, οι Λευκορώσοι Δυτικιστές έχουν υπερβεί εαυτόν και συνεχίζουν να θεωρούν τους Λευκορώσους, που δεν συμμερίζονται τις απόψεις τους, ως ένα είδος παρεκτροπής.

Αυτό που καταδεικνύουν σταθερά “μυρίζει” αλαζονεία του θύματος, φαινόμενο πολύ γνωστό στην κοινωνική ψυχολογία. Αυτή η δυσφορία επιδεινώνει σημαντικά μια κατάσταση, που δημιουργήθηκε σε μεγάλο βαθμό από εξωτερικούς παράγοντες – Ρωσία και Δύση – θέτοντας σε περαιτέρω κίνδυνο την κρατική υπόσταση της Λευκορωσίας.

Μόλις πρόσφατα, έλαβε χώρα μια περίεργη συζήτηση μεταξύ δύο βετεράνων της Λευκορωσικής Υπηρεσίας του Radio Liberty. Ο Valer Karbalevich [8] θλιβόταν που η Λευκορωσία στην εξορία και η Λευκορωσία του Λουκασένκο στην πατρίδα είναι σαν δύο διαφορετικοί πολιτισμοί. Η αφρόκρεμα του λευκορωσικού έθνους έχει εγκαταλείψει τη χώρα, επομένως η διασπορά έχει γίνει ο κεντρικός παράγοντας για τη διατήρηση της λευκορωσικής ταυτότητας και του “πολιτιστικού κώδικα του έθνους”. Όσο για τη Λευκορωσία του Λουκασένκο, μετατρέπεται γρήγορα σε ρωσική επαρχία. Αυτό το μήνυμα δεν άρεσε στον συνάδελφο του Karbalevich,  Siarhei Navumchik [9]. Απάντησε ότι, αν και οι Λευκορώσοι είναι πράγματι διχασμένοι, δεν τους χωρίζουν τα κρατικά σύνορα. Πρώτον, πολλοί “συγγραφείς, καλλιτέχνες, ηθοποιοί, μουσικοί, για να μην αναφέρουμε επιστήμονες” παραμένουν στη Λευκορωσία. “Πολλοί από αυτούς είναι αφοσιωμένοι στις εθνικές αξίες της Λευκορωσίας και δεν θα συμφωνήσουν ποτέ να “ρουφηχθούν” από τον “ρωσικό κόσμο” συνειδητά…Το διακριτικό στοιχείο ανάμεσα στη λευκορωσική διασπορά από την ουκρανική ή την πολωνική…είναι ότι η απόλυτη πλειοψηφία (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μου — έως και 90%) των Λευκορώσων του εξωτερικού αδιαφορούν για την πραγματική λευκορωσική εθνική ζωή, για τις πολιτιστικές αξίες που καλλιεργούνται είτε στη διασπορά ή στην ίδια τη Λευκορωσία”.

Ας το σκεφτούμε λίγο: ο Navumchik θεωρεί το 90% των Λευκορώσων εθνικά ακατάλληλους, καθώς δεν έχουν τη σωστή προοπτική.

Μετά την τελετή του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης 2022 στο Όσλο – ένας από τους βραβευθέντες ήταν ο Ales Bialiatsky – ο Dmitri Gurnevich [10] του Radio Liberty αναγνώρισε ότι “οι Λευκορώσοι δεν ενδιαφέρονται για το βραβείο του Bialiatsky”. Πολύ λίγοι Λευκορώσοι παρακολούθησαν την ομιλία της συζύγου του Bialiatsky (στο YouTube), όταν έλαβε το βραβείο για τον φυλακισμένο σύζυγό της. “Ας παραπονιέσαι όσο θες για τον κόσμο γενικότερα, που δεν του προκαλείται περιέργεια για τη μοίρα της Λευκορωσίας, η περιέργεια θα γεννηθεί μέχρις ότου οι ίδιοι οι Λευκορώσοι ενδιαφερθούν για τους Λευκορώσους ήρωες», κατέληξε ο Gurnevich.

Ο Gurnevich και ο Navumchik θα ήταν ακόμη πιο στενοχωρημένοι, αν έβλεπαν την πρόσφατη δημοσκόπηση των λευκορωσικών αστικών περιοχών, που διεξήχθη από το Belarus Change Tracker [11] , μια οντότητα της οποίας τα μέλη είναι αξιόπιστοι αναλυτές με αντιπολίτευση, τώρα όλοι εξόριστοι. Σύμφωνα με μια διαδικτυακή έρευνα, το 61,7% εμπιστεύεται την κυβέρνηση της Λευκορωσίας, από 53,9% και 53,7% τον Μάιο και τον Αύγουστο του 2022, αντίστοιχα. Οι αναλυτές παραδέχονται ότι μια τέτοια ανοδική ταλάντευση μπορεί να αποδοθεί στον “παράγοντα φόβου”, ενώ εξακολουθούν να συμπεραίνουν ότι “είναι δύσκολο να αγνοηθεί η τάση της αυξανόμενης υποστήριξης προς τις Αρχές [12]. Επιπλέον, σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, οι λεγόμενοι “sviadomyya” (οι “συνειδητοποιημένοι”), η παραδοσιακή κωδική ονομασία των Λευκορώσων δυτικιστών, αντιπροσωπεύει μόλις το 14% των ενηλίκων Λευκορώσων. Το 49% των Λευκορώσων πιστεύει ότι είναι μέρος ενός ανατολικού σλαβικού έθνους με τρία σκέλη (Ρώσων, Ουκρανών και Λευκορώσων), ενώ το 47% πιστεύει ότι οι Λευκορώσοι είναι ένας ξεχωριστός λαός. Σχεδόν το 45% υποστηρίζει την ενσωμάτωση [13] με τη Ρωσία, ενώ το 36% όχι.

Τρία σημαντικά προσόντα φαίνεται να είναι εντάξει. Πρώτον, η ίδια η διαθεσιμότητα μιας ρωσοκεντρικής αντίληψης μεταξύ των Λευκορώσων αποδίδεται στη γεωγραφία και την πρόσφατη ιστορία, καθώς και στο γεγονός ότι η λευκορωσική ταυτότητα είναι ακόμη ένα έργο σε εξέλιξη. Δεύτερον, ο ρωσοκεντρισμός μεταξύ των Λευκορώσων έχει βαθιές ρίζες. Τρίτον, η δημοτικότητα της ολοκλήρωσης με τη Ρωσία δεν συνεπάγεται λαϊκή υποστήριξη για την ενοποίηση με τη Ρωσική Ομοσπονδία.

Στην πραγματικότητα, λιγότερο από το 5% των Λευκορώσων [14] υποστηρίζει αυτή την ιδέα και οι περισσότεροι Ρωσοκεντρικοί Λευκορώσοι (συμπεριλαμβανομένων των Αρχών που στρατολογούνται σε μεγάλο βαθμό από αυτό το τμήμα της κοινωνίας) επιμένουν σταθερά στη διατήρηση της λευκορωσικής πολιτείας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η έκφραση δυσαρέσκειας με τους περισσότερους απλούς Λευκορώσους, επειδή δεν έχουν τη σωστή προοπτική, όπως είχε ο Navumchik, είναι και τυπική για την οπτική των Δυτικών και εξαιρετικά αντιπαραγωγική, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι οι Λευκορώσοι έχουν διχαστεί ως προς τις πολιτιστικές τους τάσεις από την έναρξη του εθνικού κινήματος της Λευκορωσίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Συνολικά, πριν από το 2020, οι Λευκορώσοι Δυτικιστές ανέβηκαν σε θέση επιρροής τρεις φορές: το 1921–28, το 1943–44 και το 1992–95. Κάθε μία από αυτές τις περιόδους ήταν σύντομη και χαρακτηρίστηκε από εξωτερική εποπτεία και διαμάχες.

Η επιρροή τους έληξε την τελευταία φορά τον Μάιο του 1995, όταν το 83% των Λευκορώσων ψήφισαν να επαναφέρουν τα ρωσικά ως μία από τις επίσημες γλώσσες και το 75% ψήφισαν υπέρ της αλλαγής της λευκοκόκκινης-λευκής σημαίας και του εθνικού εμβλήματος της Λευκορωσίας, επίσημο από το 1992 ως το 1995, σε σημαία και εθνόσημο, που μοιάζουν με αυτά της Σοβιετικής Λευκορωσίας. Οι προοπτικές και τα μηνύματα των Δυτικιστών (σχετικά με την ιστορική μνήμη και τη γλωσσική Λευκορωσία) κέρδισαν ξανά δημοτικότητα κατά τη διάρκεια 2014–2020. Ωστόσο, οι μετεκλογικές διαμαρτυρίες του Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2020 ξεκίνησαν ως γεωπολιτικά ουδέτερες, δηλαδή δεν επικαλέστηκαν κανένα αίτημα για αλλαγή του διεθνούς προσανατολισμού της Λευκορωσίας ή αντικατάσταση των ρωσικών με τα λευκορωσικά στη δημόσια ζωή. Ωστόσο, όταν οι ηγέτες των διαδηλώσεων βρέθηκαν στην εξορία, το παλιό μοτίβο επανεμφανίστηκε. Τώρα, θέλουν αποσύνδεση από την Ρωσία και συσχετισμό με καθετί δυνατόν δυτικής δομής.

Σήμερα, οι πολιτικά συνειδητοποιημένοι Λευκορώσοι χωρίζονται σε δύο ρήγματα: μια ρωσοκεντρική και δυτικοποιητική προοπτική, καθώς και τη στάση τους απέναντι στον Λουκασένκο και το καθεστώς του.

Σε περιόδους πολιτικής ηρεμίας, όπως το 2013–20, αυτές οι διαιρέσεις δεν αλληλοκαλύπτονται, απλώς επειδή δεν υποστηρίζουν τον Λουκασένκο όλοι οι Ρωσοκεντρικοί Λευκορώσοι. Ωστόσο, σε περιόδους κρίσης, αυτά τα πρότυπα τείνουν να συγκλίνουν, κάτι που αποδεικνύεται από την πρόσφατη αύξηση της εμπιστοσύνης προς τις Αρχές. Φαίνεται ότι αρκετοί Λευκορώσοι κατάλαβαν το γεγονός ότι ούτε κινητοποιούνται όπως οι Ρώσοι ούτε βομβαρδίζονται όπως οι Ουκρανοί.

Το σημαντικό συμπέρασμα

Βεβαίως, ως μια εθνική κοινότητα που βρίσκεται ακόμα υπό κατασκευή, που στριμώχνεται ανάμεσα σε κέντρα εξουσίας όπως η Ρωσία και η ΕΕ, οι Λευκορώσοι είναι ακόμη λιγότερο απρόσβλητοι σε εξωτερικές επιρροές από άλλες χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επιδεινώσει την εξάρτηση της Λευκορωσίας από εξωτερικούς παράγοντες. Πολλά θα εξαρτηθούν τώρα από το εάν ο Αλεξάντερ Λουκασένκο, ο οποίος προσπαθούσε σκληρά να αποτρέψει την άμεση συμμετοχή της Λευκορωσίας στην πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας, θα τα καταφέρει τελικά σε αυτό, καθώς και από την τελική έκβαση του πολέμου.

Ωστόσο, εάν η Λευκορωσία αναδυθεί αλώβητη, η περαιτέρω ανάπτυξή της, ακόμη και η ύπαρξή της ως ανεξάρτητης χώρας, θα εξαρτηθεί από την εθνική εδραίωση. Εάν οι εσωτερικές διαιρέσεις του είδους, που περιγράφονται παραπάνω, είναι αμετάκλητες, τότε η προτεραιότητα σε ό,τι φέρνει τους Λευκορώσους κοντά σε αντίθεση με αυτό που τους χωρίζει θα έχει υπαρξιακή σημασία. Οι Λευκορώσοι Δυτικιστές καλύτερα να προετοιμαστούν γι’ αυτό. Θα πρέπει να πάψουν να είναι διαρκώς μπερδεμένοι από το γεγονός ότι δεν μοιράζεται την προοπτική τους κάθε συμπατριώτης τους. Εάν, ωστόσο, επιμείνουν στην αυτοσημασία και την ματαιοδοξία τους, όχι μόνο δεν θα κερδίσουν ποτέ το πάνω χέρι, μα θα θέσουν επίσης σε κίνδυνο την κρατική υπόσταση της Λευκορωσίας.