Λίμνη Ισίκ Κουλ στο Κιργιστάν [1]. Η Κεντρική Ασία έχει κατακλυστεί από οικονομικές καταστροφές, που επιδεινώνονται λόγω της κλιματικής κρίσης. Φωτογραφία με άδεια CC BY-NC-SA 2.0. [2]
Τα κράτη της Κεντρικής Ασίας – Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν – αντιμετωπίζουν σοβαρές περιβαλλοντικές προκλήσεις, οι οποίες επιδεινώνονται περαιτέρω από την κλιματική αλλαγή. Αυτά τα ζητήματα είναι πολύπλοκα, αλληλένδετα και συχνά έχουν τις ρίζες τους στην κοινή σοβιετική κληρονομιά των χωρών.
Στις 2 Δεκεμβρίου, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας συναντήθηκαν στην Τασκένδη, πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν, για τον υψηλού επιπέδου διάλογο της Κεντρικής Ασίας για την κλιματική αλλαγή και την ανθεκτικότητα [3]. Κυβερνητικοί εκπρόσωποι από όλες τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, μαζί με τη διπλωματική κοινότητα και διεθνείς οργανισμούς, την κοινωνία των πολιτών και εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα, συναντήθηκαν για να καθιερώσουν έναν πολυμερή διάλογο και “να αναπτύξουν ένα [4]μακροπρόθεσμο όραμα [4] για την οικοδόμηση ανθεκτικότητας έναντι της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών λαμβάνοντας από κοινού ολιστικές δράσεις για το κλίμα”. Ήταν μια σπάνια πολυμερής συνάντηση μεταξύ των περιφερειακών κρατών και πραγματοποιήθηκε σε επείγουσα στιγμή.
Ο κατάλογος των θεμάτων περιλαμβάνει τον τρόπο αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης της Κεντρικής Ασίας και των κληρονομικών οικολογικών καταστροφών της: έντονη ατμοσφαιρική ρύπανση, αποψίλωση των δασών, πυρηνική μόλυνση και την οικολογική καταστροφή της εξαφανισμένης Θάλασσας της Αράλης [5]. Σύμφωνα με στοιχεία [6] της ελβετικής εταιρείας τεχνολογίας ποιότητας αέρα IQAir, οι πόλεις της Κεντρικής Ασίας κατατάσσονται μεταξύ των χειρότερων στον κόσμο, όσον αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση. Η έρευνα δείχνει ότι η κύρια πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι οι παλαιοί σοβιετικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα, [7] που θερμαίνουν τις πόλεις κατά τους δύσκολους χειμώνες. Πρόσθετο σοβαρό πρόβλημα είναι η αποψίλωση των δασών: η IUCN, μια παγκόσμια ένωση κυβερνήσεων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών καταλήγει [8]ότι αιτία αποψίλωσης των δασών στην Κεντρική Ασία ήταν η οικονομική παρακμή τη δεκαετία του '90, η οποία οδήγησε τους ανθρώπους να βασίζονται περισσότερο στις καλλιέργειες και τα ζώα οδηγώντας τους έτσι στην κοπή των τοπικών δασών.
Αεροφωτογραφία της Θάλασσας της Αράλης το 1989 αριστερά και το 2014 δεξιά, που δείχνει το ακραίο επίπεδο απώλειας νερού. Σύνθετη φωτογραφία [9]: NASA [10], δημόσια χρήση.
Η πυρηνική μόλυνση είναι άλλος ένας παράγοντας, που συνεχίζει να απειλεί τις ζωές των ντόπιων στην περιοχή. Στο Καζακστάν, το Semipalatinsk Polygon [11] ήταν μια πρώην σοβιετική τοποθεσία πυρηνικών δοκιμών στα βορειοανατολικά της χώρας. Σύμφωνα με Καζάκους επιστήμονες [12], ο πληθυσμός κοντά στο Σεμιπαλατίνσκ και στις παρακείμενες περιοχές εξακολουθεί να υποφέρει από γενετικά προβλήματα και καρκίνους, παρόλο που η περιοχή δοκιμών είναι κλειστή για περισσότερα από 30 χρόνια. Στο Κιργιστάν, η εξόρυξη ουρανίου προκαλεί επίσης σοβαρή βλάβη [13] στην υγεία των κατοίκων των κοντινών χωριών. Και τέλος, σε αυτόν τον “μαύρο” κατάλογο, η εξαφάνιση της Θάλασσας της Αράλης είναι ίσως η πιο γνωστή περιβαλλοντική καταστροφή στην περιοχή: η έντονη άρδευση για την παραγωγή βαμβακιού στη σοβιετική εποχή στράγγιξε μια από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως θάλασσες της ενδοχώρας. Μια απογοητευτική δημοσίευση [14] της NASA καταγράφει τη συγκλονιστική πτώση της στάθμης του νερού, ακόμη και τα τελευταία χρόνια.
Μια αποτελεσματική και κοινή απάντηση κινδυνεύει να παρεμποδιστεί από εγγενή προβλήματα στην ευρύτερη περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των αυταρχικών κυβερνήσεων, της διαφθοράς, των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της παρεμπόδισης των θεμελιωδών ελευθεριών της έκφρασης, του συνεταιρίζεσθαι και του συνέρχεσθαι, καθώς και της ανισότητας των φύλων. Μέχρι σήμερα, το ιστορικό των κρατών της Κεντρικής Ασίας στην παρεμπόδιση της κοινωνίας των πολιτών και των ακτιβιστ(ρι)ών δεν προάγει την αισιοδοξία. Οι ενημερώσεις του IPHR για το CIVICUS Monitor [15] παρακολουθούν την κατάσταση για τις ελευθερίες του πολίτη και κατατάσσουν το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν ως “κλειστά”, το Καζακστάν και το Τατζικιστάν ως “καταπιεσμένα” (το Καζακστάν υποβαθμίστηκε μετά [16] τη βία τον Ιανουάριο [17]) και το Κιργιστάν ως “εμποδιζόμενο”. Το Freedom House [18] κατατάσσει επίσης όλες τις χώρες της Κεντρικής Ασίας ως “μη ελεύθερες” εκτός από το Κιργιστάν, το οποίο είναι “εν μέρει ελεύθερο”. Με άλλα λόγια, οι ακτιβιστές και ακτιβίστριες της κοινωνίας των πολιτών στην Κεντρική Ασία βρίσκονται υπό συνεχή πίεση και μαζί με τις ΜΚΟ σπάνια μπορούν να εργαστούν αποτελεσματικά σε ευαίσθητες υποθέσεις για το περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονται για τα περιβαλλοντικά προβλήματα και την κλιματική αλλαγή, αντιμετωπίζει συχνά σοβαρές δυσκολίες στις συνθήκες εργασίας τους.
Σε μια έκθεση [19] του 2022 για το IPHR, ο καθηγητής Sebastien Peyrouse στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσινγκτον διερεύνησε πώς η έλλειψη ασφαλούς χώρου της κοινωνίας των πολιτών, στον οποίο θέτει και αντιμετωπίζει περιβαλλοντικά προβλήματα, εμποδίζει σημαντικά την αποτελεσματικότητα των μέτρων για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος.
Τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, όπως και άλλες αυταρχικές χώρες, ξεχωρίζουν για την συγκεντρωτική, από πάνω προς τα κάτω, διαχείριση της περιβαλλοντικής πολιτικής, η οποία υπονομεύει τη λογοδοσία της κυβέρνησης και εμποδίζει τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, που είναι απαραίτητη για την αύξηση της περιβαλλοντικής συνείδησης και την πρόταση προσεγγίσεων σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Η αυταρχική παρεμπόδιση της ανεξάρτητης περιβαλλοντικής έρευνας των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και η σοβαρή έλλειψη διαλόγου μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των πολιτικών Αρχών, συνιστά σοβαρή απειλή για το περιβαλλοντικό μέλλον της περιοχής και, κατά συνέπεια, το οικονομικό και κοινωνικό μέλλον του πληθυσμού της.
Ένας χάρτης που δείχνει τη συρρίκνωση του παγετώνα Φεντσένκο στο Παμίρ του Τατζικιστάν. Flickr [20], δωρεάν χρήση με άδεια CC BY-NC-SA 2.0. [2]
Και η κλιματική αλλαγή είναι μια διαφαινόμενη απειλή για την Κεντρική Ασία. Λιώσιμο των παγετώνων, αυξημένες έντονες βροχοπτώσεις, που προκαλούν θανατηφόρες κατολισθήσεις λάσπης, κίνδυνοι πλημμύρας και ανεπανόρθωτες ζημιές στα οικοσυστήματα σε όλη την περιοχή συμβαίνουν, καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται. Η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης εκτιμά ότι [21] η ευρύτερη περιφερειακή απώλεια παγετώνων είναι 30% τα τελευταία 50-60 χρόνια. Το Καζακστάν, για παράδειγμα, έχει χάσει ένα συγκλονιστικό 45% των ορεινών παγετώνων του [22] τα τελευταία 60 χρόνια. Στο Κιργιστάν, η απώλεια παγετώνων υπολογίζεται [23] σε 16% τα τελευταία 70 χρόνια και στο Τατζικιστάν μειώνονται επίσης οι παγετώνες. Οι επιστήμονες του Τατζικιστάν το αποδίδουν στην αύξηση της θερμοκρασίας κατά 15 [24]% τα τελευταία 70 χρόνια [24]. Οι κατολισθήσεις λάσπης είναι συνέπεια της απώλειας παγετώνων, αλλά προκαλούνται επίσης από αλλαγές βροχοπτώσεων, που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, και το ορεινό ανάγλυφο σε μεγάλα τμήματα της Κεντρικής Ασίας επιδεινώνει αυτόν τον κίνδυνο. [25]Αυτά τα γεγονότα οδηγούν αναπόφευκτα σε ζημιά στην τοπική βιοποικιλότητα [26].
Πιθανή κυβερνητική παρέμβαση;
Αυτά τα ζητήματα, δυστυχώς, δεν αντιμετωπίζονται συστηματικά από τις κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας σήμερα. Στην έκθεση [19] του IPHR για το περιβάλλον για το 2022, ο Sebastien Peyrouse διαπίστωσε ότι οι κυβερνήσεις στην Κεντρική Ασία συχνά στερούνται την πολιτική βούληση να δράσουν για το κλίμα και το περιβάλλον και τέτοιες προσπάθειες, όπως υπάρχουν, αποτελούν συχνά μέρος των κρατικών στρατηγικών δημοσίων σχέσεων. Ο Peyrouse διαπίστωσε ότι, παρόλο που όλες οι κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας έχουν εφαρμόσει νομοθεσία και στρατηγικές για την προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ήταν λιγότερο επιτυχημένες στην ενσωμάτωση αυτών των στρατηγικών στην οικονομική πολιτική. Τα κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν δεσμευτεί [27] να μειώσουν την παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου ως μέρος της Συμφωνίας του Παρισιού [28]. Κοιτάζοντας την πυκνή, καφέ αιθαλομίχλη που καλύπτει το Αλμάτι αυτές τις μέρες, το περιμένουμε με ανυπομονησία εμείς εδώ στην Κεντρική Ασία .
Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) πιστεύει [29] ότι η Κεντρική Ασία έχει τη δυνατότητα να αλλάξει το παιχνίδι σε σχέση με την προσπάθεια του κόσμου κατά της υπερθέρμανσης του πλανήτη:
Αυτή η περιοχή έχει σημαντικές δυνατότητες να συνεισφέρει σημαντικά στις παγκόσμιες προσπάθειες διατήρησης της θερμοκρασίας κάτω από τους δύο βαθμούς Κελσίου, μειώνοντας την παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου, εκσυγχρονίζοντας την παραγωγή σε αγροκτήματα, χτίζοντας έξυπνες για το κλίμα πόλεις και υποδομές, προστατεύοντας ευάλωτα οικοσυστήματα και δημιουργώντας την απαιτούμενη μετασχηματιστική μεταστροφή για τη μετάβαση από μια οικονομία βασισμένη στην παραγωγή, που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από φυσικούς πόρους, σε μια οικονομία, που βασίζεται στις υπηρεσίες, που δίνει μεγαλύτερη αξία στην προστασία των φυσικών πόρων και στην οικονομική βιωσιμότητα.
Αλλά αυτό δεν θα συμβεί, έως ότου οι κυβερνήσεις των χωρών της Κεντρικής Ασίας επιτρέψουν να ακουστούν η κοινωνία των πολιτών και οι ακτιβιστικές κοινότητες, όταν συζητούν αυτά τα θέματα.
Ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί να γίνει αυτό το είδαμε στο Καζακστάν πριν από μερικά χρόνια. Η όμορφη περιοχή του Κοκ Ζαιλάου (“Πράσινος Βοσκότοπος” στα καζάκικα) στα βουνά κοντά στην πόλη του Αλμάτι, επρόκειτο να εκποιηθεί [30] από το προστατευόμενο εθνικό πάρκο και εμφανίστηκαν πληροφορίες ότι επρόκειτο να κατασκευαστεί χιονοδρομικό κέντρο σε αυτό το σημείο, μέρος ενός έργου πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, που συνδέεται με έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους του Καζακστάν, τον Serzhan Zhumashov, ο οποίος ήταν επίσης στο Δημοτικό Συμβούλιο του Αλμάτι. Η εμπλοκή πολλών χρημάτων και ενός πλούσιου τοπικού πολιτικού οδήγησε σε μια αμφιλεγόμενη υπόθεση και διαδηλωτές ακτιβιστές συλλαμβάνονταν περιοδικά [31]. Ωστόσο, εξέχοντες τοπικοί ακτιβιστές, καλλιτέχνες, συγγραφείς και ΜΚΟ [32]οργάνωσαν διαδηλώσεις και συγκέντρωσαν πάνω από 30.000 υπογραφές [33] ενάντια στο έργο. Το 2019, μετά από μια μάχη οκτώ ετών, ο Πρόεδρος Κασίμ-Ζομάρτ Τοκάγιεφ απαγόρευσε την κατασκευή του θέρετρου στο Κοκ Ζαιλάου.
Δυστυχώς, τέτοια παραδείγματα περιβαλλοντικών ακτιβιστ(ρι)ών που ακούγονται είναι σπάνια στην Κεντρική Ασία. Στο Κιργιστάν, για παράδειγμα, η ΜΚΟ τοπικών μέσων ενημέρωσης Kloop προσπάθησε να επιλύσει το πρόβλημα της πρόσβασης σε καθαρό νερό [34] σε χωριά και απομακρυσμένες περιοχές. Σύμφωνα με την Kloop, παρά τα εκατομμύρια διεθνών κονδυλίων που διοχετεύθηκαν στο Κιργιστάν για τη βελτίωση της πρόσβασης σε νερό, μόνο 123 χωριά είχαν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό τα τελευταία δύο χρόνια, αφήνοντας 300 χωριά χωρίς καθόλου πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Στο νέο της εγχείρημα, η Kloop βοηθά τους ανθρώπους στις αγροτικές κοινότητες να παρακολουθούν τα προβλήματα νερού και να ζητά την ευθύνη των τοπικών αξιωματούχων για τη διασφάλιση καθαρού και ασφαλούς πόσιμου νερού στις αγροτικές κοινότητες. Δυστυχώς, η Kloop, μαζί με άλλα ανεξάρτητα ΜΜΕ στο Κιργιστάν, βρίσκεται τώρα υπό πίεση για τις δημοσιογραφικές τους δραστηριότητες [35], που σημαίνει ότι απειλείται επίσης η κοινοτική τους εργασία για το νερό.
Ο Sebastien Peyrouse κατέληξε στην έκθεση του IPHR για το 2022 για το κλίμα:
Η περιβαλλοντική κατάσταση δεν θα βελτιωθεί χωρίς σοβαρή δράση από τις πολιτικές Αρχές στην περιοχή. Η δράση αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει το να επιτρέπεται σε περιβαλλοντικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ακαδημαϊκούς και εμπειρογνώμονες να διεξάγουν ελεύθερα έρευνα, συμπεριλαμβανομένων ευαίσθητων θεμάτων. Εμπειρογνώμονες από ινστιτούτα, δεξαμενές σκέψης και πανεπιστήμια, που εμπλέκονται στον περιβαλλοντικό τομέα, πρέπει να μπορούν να εργάζονται χωρίς πίεση ή φόβο για αντίποινα.
Η κοινωνία των πολιτών είναι ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε υγιούς κράτους. Ως εκ τούτου, ελπίζουμε ότι τα κράτη της Κεντρικής Ασίας θα επιτρέψουν στην τοπική κοινωνία των πολιτών να ακουστεί στο ίδιο επίπεδο με κρατικούς αξιωματούχους, άλλους ειδικούς και τη διεθνή κοινότητα και να συμπεριληφθούν στο έργο για την οικοδόμηση μιας περιοχής πιο ανθεκτικής στην κλιματική αλλαγή.