Radka Denemarková από τη Soňa Pokorná, φωτογραφία που χρησιμοποιείται με άδεια.

Μετά το έγκλημα μίσους της 12ης Οκτωβρίου που οδήγησε στο θάνατο δύο κουήρ ατόμων στη Σλοβακία, το Global Voices μίλησε με την καταξιωμένη Τσέχα συγγραφέα Radka Denemarková για να αποκαλύψει τις αντιγυναικείες και αντι-ΛΟΑΤΚ+ συζητήσεις, που εξακολουθούν να επικρατούν στην Κεντρική Ευρώπη και να οδηγούν σε διακρίσεις, στιγματισμό και τελικά δολοφονία.

Η Radka Denemarková είναι μια από τις πιο βραβευμένες συγγραφείς της Τσεχίας και είναι γνωστή για τα κοινωνικά ζητήματα στα μυθιστορήματά της. Το 2014, δημοσίευσε ένα μυθιστόρημα με τίτλο “Příspěvek k dějinám radosti” (“Συμβολή στην ιστορία της χαράς“), στο οποίο καταπιάνεται με το ζήτημα της αντικειμενοποίησης της γυναίκας, πολύ πριν το κίνημα #metoo φτάσει στην Ευρώπη.

Το Global Voices της ζήτησε να εξηγήσει γιατί στις τέσσερις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, που εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πριν από 18 χρόνια το 2004 — Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία και Σλοβακία — ο σεξισμός, η ομοφοβία και η τρανσφοβία παραμένουν βαθιά ριζωμένες στις οικογένειες, στην δουλειά, στο σχολείο, στην πολιτική, στη θρησκεία και στον πολιτισμό. Η Denemarková απάντησε:

Časový mezník neznamená automaticky změnu mentality. Je nutná změna ve vědomí lidé. To bude trvat generace. V satelitních státech Sovětského svazu přece homosexualita neexistovala a ženy znaly svůj vymezený prostor. Východní Evropa po roce 1989 převzala konzumní způsob života a neoliberalismus. Ale demokracie potřebuje jiné hodnoty. Země východní Evropy berou plnými hrstmi finanční podporu EU, ale odmítají zásady právního státu, solidaritu, důstojný život pro každého, důslednou demokratizaci institucí. Právnictví je spojeno s jazykem, takže tady bohužel pořád hraje roli nacionalismus a tlak EU nepomáhá.  Žijeme v nezralé demokracii. Bílí heterosexuální muži moci jsou stále přesvědčeni, že svět je hračka jenom pro ně. Já vidím zásadní chybu v tom, že je podceněn nejen význam práva, ale i neformálních pravidel lidského chování. Lidé totiž dodržují právní pravidla nikoli četbou právních předpisů, ale skrze morální principy. To ve východní Evropě neplatí.

Ένα ορόσημο δεν σημαίνει αυτόματα αλλαγή νοοτροπίας. Απαραίτητη είναι μια αλλαγή στη συνείδηση ​​των ανθρώπων. Αυτό θα χρειαστεί γενιές. Άλλωστε, η ομοφυλοφιλία δεν υπήρχε επίσημα στα δορυφορικά κράτη της Σοβιετικής Ένωσης και οι γυναίκες γνώριζαν τον περιορισμένο χώρο τους. Μετά το 1989, η Ανατολική Ευρώπη υιοθέτησε έναν καταναλωτικό τρόπο ζωής, καθώς και τον νεοφιλελευθερισμό. Όμως η δημοκρατία χρειάζεται άλλες αξίες. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης λαμβάνουν οικονομική υποστήριξη από την ΕΕ, ωστόσο απορρίπτουν τις αρχές του κράτους δικαίου, της αλληλεγγύης, της αξιοπρέπειας για όλους και του συνεπούς εκδημοκρατισμού των θεσμών. Η νομολογία συνδέεται με τη γλώσσα, αλλά δυστυχώς ο εθνικισμός εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του εδώ, ενώ η πίεση της ΕΕ δεν μπορεί να βοηθήσει. Ζούμε σε μια ανώριμη δημοκρατία. Οι λευκοί ετεροφυλόφιλοι άνδρες με δύναμη εξακολουθούν να είναι πεπεισμένοι ότι ο κόσμος είναι ένα παιχνίδι αποκλειστικά σχεδιασμένο για αυτούς. Βλέπω ένα θεμελιώδες λάθος στο γεγονός ότι, όχι μόνο υποτιμάται η σημασία του νόμου, αλλά και ο κανόνας της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Οι άνθρωποι σέβονται το νόμο, όχι επειδή διαβάζουν τη νομοθεσία, αλλά επειδή τηρούν τις ηθικές αρχές. Ωστόσο, στην Ανατολική Ευρώπη δεν συμβαίνει αυτό.

Το Global Voices της ζήτησε να ξεσκεπάσει τις ρίζες του σεξισμού:

Je to důsledek staletého přesvědčení, že žena je člověk druhé kategorie. Patriarchální vzorce vězí ve východní Evropě v kostech mužů i žen. Mnozí dodnes nechápou význam slova emancipace a feminismus. Je nutné opakovat, že jde o lidská práva pro všechny. A boj o lidská práva začíná v kuchyni. Je nutné radikálně měnit zákony. Například znásilnění nemá nic společného se sexem. Je to zločin na úrovni vraždy. V době válek se ženské tělo stává součástí boje a je válečnou zbraní, což vidíme nyní na Ukrajině. U východoevropských mužů emancipace vyvolává úzkost, jako u nich vyvolávali Židé, přistěhovalci… Po roce 1989 jsme převzali civilizační vzorce tržního hospodářství, ale zapomněli jsme rozbít tu zaostalou, tmářskou východoevropskou patriarchální strukturu společnosti. Změny vyvolávají všeobecnou úzkost, která se obrací proti ženám a menšinám. Jde o silný odpor mužů proti nárokům žen i na stejná práva v zaměstnání a v soutěži o společensky významná místa. Požadavky rovnosti ničí věčné předsudky. Jsou maskované narážkami na „přirozený“ stav věcí. Dají se shrnout do tvrzení, že ženy by měly znát své místo v řádu společenských vztahů, v němž přednost mají heterosexuální muži.

Είναι το αποτέλεσμα μιας μακραίωνης πεποίθησης ότι οι γυναίκες είναι άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας. Τα πατριαρχικά μοτίβα κωδικοποιούνται “μες στις φλέβες” τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών στην Ανατολική Ευρώπη. Πολλοί ακόμα δεν καταλαβαίνουν την έννοια λέξεων όπως η χειραφέτηση ή ο φεμινισμός. Πρέπει ακόμα να επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι για όλους. Και ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα ξεκινά από την κουζίνα. Είναι απαραίτητο να αλλάξει ριζικά ο νόμος. Για παράδειγμα, ο βιασμός δεν έχει καμία σχέση με το σεξ: είναι έγκλημα σε επίπεδο φόνου. Σε περιόδους πολέμου, το γυναικείο σώμα γίνεται μέρος του αγώνα, ένα όπλο πολέμου, όπως βλέπουμε τώρα στην Ουκρανία. Για τους άνδρες της Ανατολικής Ευρώπης, η χειραφέτηση προκαλεί άγχος, όπως και οι Εβραίοι, οι μετανάστες… Μετά το 1989 [το τέλος του κομουνισμού στην Κεντρική Ευρώπη], υιοθετήσαμε τα εκπολιτιστικά πρότυπα της οικονομίας της αγοράς, αλλά ξεχάσαμε να εξαλείψουμε την καθυστερημένν, σκοτεινή, ανατολικοευρωπαϊκή πατριαρχική δομή της κοινωνίας. Συνολικά, οι αλλαγές δημιουργούν άγχος, το οποίο στρέφεται εναντίον των γυναικών και των μειονοτήτων. Υπάρχει έντονη αντίσταση μεταξύ των ανδρών ενάντια στα αιτήματα των γυναικών για ίσα δικαιώματα στην απασχόληση, ενάντια στις γυναίκες που τους ανταγωνίζονται για θέσεις-κλειδιά στην κοινωνία. Μόνο οι απαιτήσεις για ισότητα μπορούν να καταστρέψουν αυτές τις αιώνιες προκαταλήψεις, που συγκαλύπτονται από αναφορές στη “φυσική” κατάσταση των πραγμάτων. Μπορούν να συνοψιστούν στην ακόλουθη δήλωση: οι γυναίκες πρέπει να γνωρίζουν τη θέση τους στη σειρά των κοινωνικών σχέσεων, στην οποία προτεραιότητα έχουν οι ετεροφυλόφιλοι άνδρες.

Το Global Voices τη ρώτησε γιατί η κοινότητα ΛΟΑΤΚ+ χρησιμοποιείται τόσο συχνά στον πολιτικό λόγο στην περιοχή. Κατά την ίδια:

Protože je to pohodlné odvrátit zrak od skutečných problémů a zabývat se pseudoproblémy. V historii lidstva se opakuje jeden model. Kdykoliv společnost inklinuje k autoritářským režimům nebo totalitám, okamžitě nejprve oseká práva žen a homosexuálů. Tak sjednotí konzervativní, maloměšťáckou tlupu. Která se najednou ohání náboženstvím. Jsem přesvědčená, že v civilizovaném světě má být  víra  soukromá věc. Pokud se zpolitizuje a stane se součástí politiky a státního uvažování, nastává “peklo”. Drtivá většina náboženství vždy některou skupinu lidí předem vyloučí a většina se odreaguje na ženách a na sexuálních menšinách, na takzvaně druhořadých tělech. Je to zrůdnost, která nepatří do civilizovaného světa. Vždy je snadné vystavět nenávist vůči zranitelným. Rasismus, homofobie, transfobie, ponižování žen je součástí patriarchálního myšlení. Patriarchát tomuto světu nic dobrého nikdy nepřinesl a v tomto století se ho těžce zbavujeme. Zbavit se ho musíme, protože jinak jako lidstvo nepřežijeme. Lidé nepochopili, že demokracie znamená vrátit všem lidem opravdovou nezávislost, nepopiratelnou a nezadatelnou důstojnost.

Γιατί είναι βολικό να παραβλέπεις πραγματικά προβλήματα και, αντ’ αυτού, αντιμετωπίζεις ψευδοπροβλήματα. Υπάρχει ένα μοτίβο επαναλαμβανόμενο σε όλη την ανθρώπινη ιστορία: κάθε φορά που μια κοινωνία κλίνει προς τον αυταρχισμό ή τον ολοκληρωτισμό, περιορίζει αμέσως πρώτα τα δικαιώματα των γυναικών και των ομοφυλόφιλων. Έτσι μπορεί να ενώσει τις συντηρητικές και μικροαστικές δυνάμεις, που κραδαίνουν αμέσως τη θρησκεία. Είμαι πεπεισμένη ότι, στον πολιτισμένο κόσμο, η πίστη πρέπει να είναι ιδιωτική υπόθεση. Αν πολιτικοποιηθεί και γίνει μέρος της πολιτικής και του κρατικού λόγου, ακολουθεί η “κόλαση”. Η συντριπτική πλειονότητα των θρησκειών αποκλείει πάντα ομάδες ανθρώπων από προεπιλογή και η πλειονότητα στη συνέχεια μετατρέπει τις γυναίκες και τις σεξουαλικές μειονότητες, τα λεγόμενα σώματα δεύτερης διαλογής, σε αποδιοπομπαίους τράγους. Είναι ένα τέρας, που δεν ανήκει στον πολιτισμένο κόσμο. Είναι πάντα εύκολο να οικοδομήσουμε μίσος προς τα ευάλωτα άτομα. Ο ρατσισμός, η ομοφοβία, η τρανσφοβία, ο εξευτελισμός των γυναικών είναι όλα κομμάτια αυτής της πατριαρχικής σκέψης. Η πατριαρχία δεν έφερε ποτέ τίποτα καλό σε αυτόν τον κόσμο και δυσκολευόμαστε να απαλλαγούμε από αυτό κατά αυτόν τον αιώνα. Πρέπει να το ξεφορτωθούμε όμως, γιατί αλλιώς δεν θα επιβιώσουμε ως ανθρωπότητα. Ο κόσμος δεν έχει καταλάβει ότι δημοκρατία σημαίνει να δίνεις πίσω αληθινή ανεξαρτησία, αναμφισβήτητη και αναφαίρετη αξιοπρέπεια σε όλους.

Έχει επίσης τις δικές της απόψεις σχετικά με το εάν η ύπαρξη περισσότερων γυναικών σε ηγετικούς πολιτικούς ρόλους μπορεί πράγματι να κάνει τη διαφορά σε αυτήν την περιοχή:

Není to otázka mužů nebo žen, je to otázka osobností s morální integritou bez ohledu na pohlaví. Takoví lidé v politice absolutně chybí. Stačilo by, kdyby se řídili Listinou lidských práv a svobod. Listinu lidských práv a svobod by měli všichni znát nazpaměť. Místo toho se opakují středověké pověry, dezinformace, náboženské bludy. Problém jsou sociální sítě, kde se taková nenávist snadno šíří. Problém jsou i veřejné osoby, jako jeden z našich kandidátů na prezidenta, které očerňují skupiny na základě sexuální orientace. Takové projevy by měly být trestné.  Každý musí odpovídat za to, co řekne nebo napíše. Slovo má v dnešním světě velkou a nebezpečnou moc, protože dokáže stvořit z nezralých fanatiků vrahy. Lež nebyla nikdy tak nebezpečná jako dnes! Slovo ubližuje a může zabíjet. Když se objeví na zdi hákový kříž, zahájí se vyšetřování. A tak to musí být s jakoukoliv nenávistí vůči lidem na základě sexuální orientace, pohlaví, barvy kůže. Jazyk je nástrojem koexistence lidí. Pravidla práva a morálky se vyjadřují v jazyce. Lež by měla být trestná, to by mělo být součástí budoucí globální morálky.

Δεν πρόκειται για άνδρες εναντίον γυναικών, είναι θέμα ύπαρξης προσωπικοτήτων με ηθική ακεραιότητα, ανεξάρτητα από το φύλο τους. Μας λείπουν τελείως τέτοιοι άνθρωποι στην πολιτική. Θα ήταν αρκετό αν ακολουθούσαν τον Τσεχικό Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και Ελευθεριών. Όλοι πρέπει να το γνωρίζουν απ’ έξω. Αντίθετα, επιστρέφουμε ξανά και ξανά σε μεσαιωνικές δεισιδαιμονίες, παραπληροφόρηση και θρησκευτικές αυταπάτες. Το πρόβλημα είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου τέτοιο μίσος εξαπλώνεται εύκολα. Δημόσια πρόσωπα, όπως ένας από τους προέδρους υποψηφίους μας, που δυσφημούν ομάδες με βάση τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό, αποτελούν επίσης μέρος του προβλήματος. Τέτοιες δηλώσεις πρέπει να ποινικοποιούνται. Ο καθένας πρέπει να είναι υπεύθυνος για ό,τι λέει ή γράφει. Κάθε λέξη έχει μεγάλη, αλλά επικίνδυνη δύναμη στον σημερινό κόσμο, γιατί μπορεί να μετατρέψει τους ανώριμους φανατικούς σε δολοφόνους. Το ψέμα δεν ήταν ποτέ τόσο επικίνδυνο όσο σήμερα! Οι λέξεις πονάνε και μπορούν να σκοτώσουν. Όταν μια σβάστικα εμφανίζεται σε έναν τοίχο, συνήθως διενεργείται έρευνα. Το ίδιο πρέπει να ισχύει και με το μίσος προς τους ανθρώπους, που βασίζεται στον σεξουαλικό προσανατολισμό, το φύλο ή το χρώμα του δέρματός τους. Η γλώσσα είναι εργαλείο για την ανθρώπινη συνύπαρξη. Οι κανόνες δικαίου και η ηθική εκφράζονται στη γλώσσα. Το ψέμα πρέπει να τιμωρείται, πρέπει να αποτελεί μέρος της μελλοντικής παγκόσμιας ηθικής.

Και φαίνεται ότι ο λογοτεχνικός κόσμος δεν διαφέρει από την κυρίαρχη κοινωνία, όσον αφορά τον μισογυνισμό:

Patriarchální model panuje stoprocentně. Jako spisovatelka musím být x-krát lepší, aby mě vůbec brali na vědomí. Jako by existoval nějaký věčný kánon mužské literatury, odkud se svrchu dívají na těla s vagínou a jsou překvapení, že „to“ je chytré a má “to” talent. O takových posměšcích a mikrosituacích bych mohla napsat knihu. Svět bude v pořádku v momentě, kdy ze slovníku zmizí slova jako rasismus, sexismus, homofobie, transfobie. Moje naděje, že se toho dožiju, bohužel ve světle událostí posledních let ve východní Evropě, zhasla.

Το πατριαρχικό μοντέλο κυριαρχεί εκατό τοις εκατό. Ως συγγραφέας, πρέπει να γίνω πολύ καλύτερη για να με προσέξουν. Σαν να υπήρχε κάποιο είδος αιώνιου κανόνα της ανδρικής λογοτεχνίας, κατά τον οποίο οι άντρες θα κοιτούσαν αφ’ υψηλού τα σώματα με κόλπους και θα εκπλήσσονταν, όταν ανακάλυπταν ότι “αυτά τα σώματα” είναι πραγματικά έξυπνα και έχουν κάποιο ταλέντο. Θα μπορούσα να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο για τέτοιους χλευασμούς και μικροκαταστάσεις. Ο κόσμος θα είναι καλά, τη στιγμή που λέξεις, όπως ρατσισμός, σεξισμός, ομοφοβία και τρανσφοβία, εξαφανιστούν από το λεξικό. Η ελπίδα μου ότι θα ζήσω για να το δω αυτό, δυστυχώς έχει εξατμιστεί υπό το φως των όσων συμβαίνουν στην Ανατολική Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.