Στιγμιότυπο στο Youtube μιας από φωτογραφίες, που εμφανίζονται στην έκθεση του Μουσείου Fort Jesus, και δείχνουν τους Kamoya Kimeu και John Onyango Abuje, δύο εξέχοντες Κενυάτες αρχαιολόγους, να ανασκάπτουν έναν νεολιθικό χώρο ταφής. Φωτογραφία: Εθνικά Μουσεία της Κένυας

«Ο Χριστόφορος Κολόμβος είναι ένας καταραμένος ψεύτης — Ναι. Λέει ότι είναι ο πρώτος που ανακάλυψε την Τζαμάικα. Και εγώ λέω: – και οι Ινδιάνοι Αραουάκ…Και οι λίγοι μαύροι που ήταν εκεί τριγύρω πριν από αυτόν;»

Εάν είσαι ένθερμος λάτρης της μουσικής ρέγκε, τότε αυτή η μελωδική ιστορική μελωδία ρέγκε Burning Spear δεν σου ακούγεται περίεργη. Σε αυτό το τραγούδι με τίτλο “Christopher Columbus”, ο διάσημος Τζαμαϊκανός τραγουδιστής και τραγουδοποιός της ρέγκε που ακούει στο καλλιτεχνικό όνομα Burning Spear επικρίνει απλώς αυτή τη διαβόητη ιστορία ενός λευκού πλοιάρχου της αποικιοκρατίας, μια ιστορία που όχι μόνο διαστρεβλώνει τα γεγονότα, αλλά είναι μια από τις μεγαλύτερες αδικίες στην πορεία της ιστορίας, που αναιρούν την ιθαγένεια και την κοινότητα, και αυτό που πρέπει να διορθωθεί.

Στις 17 Δεκεμβρίου 2022, το Μουσείο Fort Jesus, μια πορτογαλική στρατιωτική οχύρωση του 16ου αιώνα που βρίσκεται στην Κένυα , στην παράκτια πόλη της Μομπάσα (πλέον Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO), φιλοξένησε μια έκθεση, η οποία, μέσω μιας φωτογραφικής έκθεσης με χαλαρωτική μουσική, τιμούσε τη συνεισφορά των μαύρων στην αρχαιολογία και τη διάσωση μνημείων στην Κένυα, στην προσπάθεια να αποτινάξει μια ιστορία, «που μοιάζει με παραμύθι του Κολόμβου», διαγραφής της συνεισφοράς της μαύρης κοινότητας στην αρχαιολογία στην Κένυα.

Η εκδήλωση με τίτλο: Ode To The Ancestors οργανώθηκε από τον Arafat Mukasa, Αναπληρωτή Επικεφαλής Τεχνολογίας στο Ίδρυμα Swahilipot Hub, και τον Raphael Igombo, Επικεφαλής Εκπαίδευσης στο Μουσείο Fort Jesus, που υπάγεται στο Εθνικό Μουσείο της Κένυας. Συνδιοργανώθηκε από το Swahili Pot Hub, έναν χώρο τεχνολογίας, δημιουργικών και πολιτιστικής κληρονομιάς με βάση τη Μομπάσα, που εστιάζει στην έμπνευση και την καλλιέργεια επερχόμενων καινοτόμων ιδεών τεχνολογίας και τέχνης μέσω δικτύωσης, τεχνικής εκπαίδευσης, υποστήριξης και επαγγελματικής καθοδήγησης.

Αυτή η έκθεση τίμησε τους Αφρικανούς Κενυάτες επαγγελματίες της πολιτιστικής κληρονομιάς, των οποίων οι συνεισφορές, σύμφωνα με τους διοργανωτές, έχουν σε μεγάλο βαθμό αγνοηθεί και πιστώνονται σε Ευρωπαίους ομολόγους ή αφεντικά τους. Μιλώντας κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ο Igombo μίλησε για μια ξεκάθαρη επίδειξη της πιθανώς χαρακτηριζόμενης «αρχαιολογικής λευκότητας» λόγω του πώς οι προσπάθειες των Αφρικανών ανασκαφών είναι ασήμαντες, ενώ αυτές των λευκών ομολόγων τους έχουν υπερτονιστεί και τεκμηριωθεί καλά.

Ο Karisa Ndurya ήταν ένας από τους πρώτους Αφρικανούς που ανέσκαψαν αρχαία μνημεία στην Ανατολική Αφρική. Φωτογραφία: Bonface Witaba

Η Sherry Davis, υπεύθυνη και επιμελήτρια του έργου  της εκδήλωσης, αφηγήθηκε το κίνητρό της για την πρωτοβουλία. Το 2018, επισκέφτηκε την Κένυα από το Λονδίνο σε μια προσπάθεια να μάθει για το έργο του αείμνηστου παππού της, Karisa Ndurya. Ο Ndurya ήταν εργοδηγός και ένας από τους πρώτους Αφρικανούς, που ανέσκαψαν στην ιστορική πόλη Γκέντε και τα μνημεία του Fort Jesus κατά την εποχή της αποικιοκρατίας τη δεκαετία του '50, μαζί με τον James Kirkman, Βρετανό αρχαιολόγο. Συμμετείχε επίσης σε ανασκαφές στην Κίλουα, ένα νησί στα ανοικτά των ακτών της Ανατολικής Αφρικής στη σύγχρονη νότια Τανζανία, και στη λεκάνη Τάνα στο κεντρικό τμήμα της Κένυας.

Η Davis μίλησε για το πώς, κατά την περιοδεία της στο μουσείο Fort Jesus στη Μομπάσα, παρατήρησε ότι ο Kirkman, το αφεντικό του παππού της, είχε αναγνωριστεί σε όλο το Φρούριο. Ωστόσο, τα ονόματα του παππού της και άλλων Αφρικανών έλειπαν εμφανώς, παρά το γεγονός ότι υπήρχε προφορική αναφορά των ανασκαφικών τους εργασιών στις δεκαετίες του '50 και του '60. 

Μετά από αυτή την αποκάλυψη, θεώρησε ότι η έλλειψη αναγνώρισης αυτών των Αφρικανών επαγγελματιών της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κένυας ήταν καθαρή αδικία, που αρνούνταν την αφρικανική ανάμειξη στην κατασκευή αρχαίων μνημείων σε όλη την ανατολική αφρικανική ακτή, κάτι που σκεφτόταν ότι έπρεπε να αναθεωρηθεί. Σύντομα η Sherry επικοινώνησε με τον Ashikoye Okoko, έναν ερευνητή από τα Εθνικά Μουσεία της Κένυας, με τον οποίο θα συνεργαζόταν στην αναζήτηση των ιστορικών αρχείων Βρετανίας και Κένυας. Εκεί αποκάλυψαν αρκετές φωτογραφίες, που δεν είχαν δει στο παρελθόν, υπογραμμίζοντας τις προσπάθειες Αφρικανών Κενυατών, των οποίων τα ονόματα δεν είχαν αναγνωριστεί στα αρχαιολογικά αρχεία. Αυτές ακριβώς οι φωτογραφίες ψηφιοποιήθηκαν και παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην έκθεση του μουσείου Fort Jesus τον Δεκέμβριο.

Απευθυνόμενος στους προσκεκλημένους της εκδήλωσης, ο Igombo αφηγήθηκε στο κοινό μια σύντομη ιστορία του έργου, αναφέροντας ότι ήταν αποτέλεσμα μακράς έρευνας και συζητήσεων με μια ομάδα ερευνητών οπτικοακουστικών μέσων, σε προσπάθειες αναγνώρισης των Αφρικανών, που είχαν συνεργαστεί με λευκούς αρχαιολόγους . Η Fatma Twahir, επιμελήτρια στο Μουσείο Fort Jesus, επανέλαβε τα συναισθήματα του Igombo, επαναλαμβάνοντας ότι ήταν ζωτικής σημασίας να τεκμηριωθούν οι προσπάθειες των Αφρικανών, που έπαιξαν ζωτικό ρόλο στην ιστορία της αρχαιολογίας.

Πριν από την επίσημη έναρξη της έκθεσης, ο καθηγητής George Abungu, επίτιμος γενικός διευθυντής των Εθνικών Μουσείων της Κένυας, εξιστόρησε στην παρουσίασή του περιστατικά ανασκαφών με συναδέλφους του Αφρικανούς αρχαιολόγους κατά μήκος της Ανατολικής Αφρικανικής Ακτής, μιας ακτογραμμής, όπως είπε, που μπορεί να υπερηφανεύεται για περισσότερες από 300 θέσεις ανασκαφών και εκτείνεται από τη Σομαλία έως τη Μοζαμβίκη. Ο Abungu αναγνώρισε διάφορους επαγγελματίες της αφρικανικής κληρονομιάς της Κένυας, που συνέβαλαν στην αρχαιολογική ιστορία, πολλοί από τους οποίους τιμήθηκαν στην έκθεση φωτογραφίας και τιμήθηκαν με πιστοποιητικά αναγνώρισης από τον διευθυντή του μουσείου Fort Jesus.

Μερικά από αυτά τα ονόματα στις ακάλυπτες φωτογραφίες που τιμήθηκαν στην εκδήλωση περιελάμβαναν τον Karisa Ndurya, που εργάστηκε σε τοποθεσίες όπως το Fort Jesus και το Γκέντε, και του οποίου οι ανασκαφές περιλαμβάνουν τα ερείπια του Γκέντε κοντά στην ακτή του Ινδικού Ωκεανού στην ανατολική Κένυα. Επίσης, τον Wazwa Mwadime, έναν ασκούμενο συντηρητή, ο οποίος επικεντρώθηκε στο Πορτογαλικό Ναυάγιο του 1697 στα ανοιχτά της Μομπάσα, το Santo Antonio de Tanna. Επίσης, τον Omar Bwana, επιμελητή του Μουσείου Lamu στη δεκαετία του '70, τον Kadenge Mwayele, προσωπικό του μουσείου Fort Jesus στη δεκαετία του '60, τον Abdulrahman Mwinzangu, ανώτερο υπάλληλο εκπαίδευσης, και τον Ali Abubakar, επιμελητή του μουσείου Fort Jesus τη δεκαετία του '70, μεταξύ άλλων. Η Davis μίλησε για το πόσο αισιόδοξη ήταν στην επιτυχημένη έκθεση. Ανέφερε ότι η χαμένη μνήμη των Αφρικανών αποκαθίσταται τώρα μέσω αυτής της σκόπιμης προσπάθειας. Είπε: 

Αυτή η έκθεση στο Fort Jesus θα λειτουργεί μέχρι τον Απρίλιο του 2023. Είναι πραγματικά τιμή να τιμούμε τους αφανείς ήρωές μας της κενυατικής κληρονομιάς.

Όπως είπε κάποτε ο Παναφρικανιστής Μάρκους Γκάρβεϊ: “Πρέπει να αγιοποιήσουμε τους δικούς μας μάρτυρες και να υψωθούμε σε θέσεις φήμης και να τιμήσουμε τους μαύρους άνδρες και γυναίκες που έχουν κάνει τη ξεχωριστή συνεισφορά τους στη φυλετική ιστορία μας”. Αυτή η εναρκτήρια έκθεση θα μπορούσε ίσως να είναι το πρώτο βήμα για την αποαποικιοποίηση των ανασκαφικών αφηγήσεων, επισημαίνοντας τις προσπάθειες του πολυάριθμου αφρικανικού προσωπικού πολιτιστικής κληρονομιάς της Κένυας, που έκανε τη διακριτή συνεισφορά του στην αρχαιολογία, αλλά τα ονόματα των οποίων παραμένουν σε μεγάλο βαθμό στην περιφέρεια της αρχαιολογικής ιστορίας για το απλό γεγονός ότι είναι Αφρικανοί.

Η Davis μίλησε επίσης για το σημαντικό χρέος ευγνωμοσύνης, που όφειλε στους συνεργάτες και τους υποστηρικτές του Ode to the Ancestors, συμπεριλαμβανομένων των Εθνικών Μουσείων της Κένυας, του Μουσείου Χόρνιμαν, του Βρετανικού Συμβουλίου, του Συμβουλίου Τεχνών Αγγλίας, των Help Musicians και Nala Money.

Παραμένοντας πιστό στο θέμα της εκδήλωσης, το κοινό δέχτηκε δελεαστικές παραστάσεις με παραδοσιακή μουσική και λαϊκούς χορούς, σκετς, καθώς και επίδειξη μόδας από το Swahili Pot Hub. Μια παρόμοια έκθεση με τις ίδιες εικόνες πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Χόρνιμαν στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 2022 και θα διαρκέσει για έναν ολόκληρο χρόνο.