Η διαβόητη μισθοφορική ομάδα Βάγκνερ ιδρύθηκε το 2014 για να στοχεύσει άτομα ανεπιθύμητα για το Κρεμλίνο. Τώρα, κάποιο άτομο με την ίδια προσέγγιση στοχεύει την ίδια την ομάδα Βάγκνερ.
Το περιστατικό ταιριάζει σε χολιγουντιανή δραματική ταινία. Δημόσια εκδήλωση σε καφετέρια. Ένας ομιλητής παίρνει ένα δώρο από μια νεαρή γυναίκα στο κοινό. Είναι ευχαριστημένος: το δώρο ήταν αποκλειστικά για αυτόν. Είναι μια προτομή βαμμένη χρυσή, ένας άντρας με το πρόσωπο του ομιλητή με κράνος ανθρακωρύχου: μια περήφανη αναφορά στην καταγωγή του. Ο ομιλητής χαμογελάει, γελάει και αστειεύεται, ώσπου η προτομή, γεμάτη με περίπου διακόσια γραμμάρια τριτόλ, εκρήγνυται στα χέρια του.
Η έκρηξη , που σημειώθηκε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας στις 2 Απριλίου 2023, σκότωσε τον οικοδεσπότη, τον φιλοπολεμικό στρατιωτικό blogger Maxim Fomin, γνωστό με το ψευδώνυμο Vladlen Tatarsky, και τραυμάτισε 40 άτομα.
Την ημέρα της έκρηξης, μάρτυρες και η αστυνομία ισχυρίστηκαν ότι ταυτοποίησαν τη γυναίκα, που έφερε το φονικό δώρο. Η 26χρονη Daria Trepova συνελήφθη την επόμενη μέρα. Αν και ήταν αντίθετη με τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, ισχυρίστηκε ότι δεν ήξερε ότι η προτομή ήταν γεμάτη με εκρηκτικά. Είπε ότι ξεγελάστηκε για να την φέρει στην καφετέρια και να την παραδώσει στον Fomin.
Maxim Fomin: Από ανθρακωρύχος, κλέφτης, μετά μαχητής κι έπειτα influencer
Ο 40χρονος Maxim Fomin ήταν από τη Μακιγίβσκα της Ουκρανίας, μια πόλη εξόρυξης άνθρακα περίπου 400.000 κατοίκων κοντά στο Ντόνετσκ της Ουκρανίας. Κάποτε ήταν ανθρακωρύχος, αν και αργότερα προσπάθησε να ανοίξει μερικές επιχειρήσεις, οι οποίες τελικά απέτυχαν. Είχε ένα τραπεζικό δάνειο, που δυσκολευόταν να αποπληρώσει. Έτσι, στα τέλη του 2011, με δύο φίλους, λήστεψε μια τράπεζα στην πόλη του. Συνελήφθη και του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης οκτώ ετών.
Το 2014, όταν ξεκίνησε μια αρχική, μυστική ρωσική εισβολή στην ανατολική Ουκρανία και το Ντόνετσκ ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της αποσχισθείσας “λαϊκής δημοκρατίας“, ο Fomin έφυγε από τη φυλακή και ενώθηκε με τους τοπικούς φιλορώσους μαχητές κατά του ουκρανικού κράτους. Μετά από αρκετά χρόνια, μετακόμισε στη Μόσχα και πήρε ρωσική υπηκοότητα. Εκείνη την εποχή, άρχισε να αναπτύσσει ένα κανάλι Telegram.
Από το 2014, στις ουκρανικές περιοχές υπό ρωσικό έλεγχο, η ελευθερία του λόγου έχει κατασταλεί πλήρως. Τα ουκρανικά ΜΜΕ ήταν τα πρώτα που εκδιώχθηκαν, στη συνέχεια έκλεισαν και τοπικά μέσα, πιστά στη Μόσχα. Παρέμειναν μόνο οργανισμοί, που ιδρύθηκαν και ελέγχονταν από τις τοπικές “κυβερνήσεις”.
Από το 2018, το Telegram έχει γίνει εξέχον στη “δημοκρατία”. Η πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων υποσχέθηκε ανωνυμία και προστασία από την παρακολούθηση. Μα, καθώς η δημοτικότητά του αυξήθηκε, έχει προσελκύσει επίσης πολλούς “κυβερνητικούς” και “φιλοκυβερνητικούς” συγγραφείς και χρήστες. Μέχρι τη στιγμή που σκοτώθηκε ο Fomin, το προσωπικό του κανάλι στο Telegram είχε πάνω από 500.000 συνδρομητές.
Στο κανάλι του στο Telegram, ο Fomin επιτίθετο τακτικά στην Ουκρανία, στη Δύση και στα άτομα ΛΟΑΤΚ+. Ήταν κατά των αμβλώσεων, προωθούσε την εκδοχή του ορθόδοξου χριστιανισμού του ρωσικού κράτους και επικροτούσε την πολεμική προσπάθεια του Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία. Καθώς η προσπάθεια σταμάτησε, ο Fomin έγινε ένας από τους “πατριωτικούς” πολεμικούς bloggers, που γίνονταν ολοένα και πιο επικριτικοί προς το Κρεμλίνο, λέγοντας ότι οι κινήσεις του δεν ήταν αρκετά αποφασιστικές ή ριζοσπαστικές.
Ο “σεφ του Πούτιν”, τα τρολ του και οι “μουσικοί”
Τη στιγμή που όλα τα MME κατά του Κρεμλίνου φιμώθηκαν στη Ρωσία, το Κρεμλίνο ανακάλυψε ξαφνικά μια ισχυρή αντιπολίτευση στα πολιτικά του μετόπισθεν. Και κάπως έτσι βγήκε ξαφνικά στο φως ο Yevgeny Prigozhin, γνωστός και ως “σεφ του Πούτιν”, μια από τις πιο σημαίνουσες αλλά και σκιώδεις φιγούρες στη ρωσική πολιτική. Ο Prigozhin έλαβε το παρατσούκλι αυτό, επειδή είχε ένα εστιατόριο στην Αγία Πετρούπολη, που προτιμούσε ο Πούτιν, καθώς και μια εταιρεία τροφοδοσίας, που εξυπηρετούσε το Κρεμλίνο και άλλους ρωσικούς κυβερνητικούς φορείς.
Αργότερα, ο Prigozhin υποτίθεται ότι ίδρυσε το εξέχον “εργοστάσιο τρολ” στην Αγία Πετρούπολη προωθώντας τον Πούτιν, παρενοχλώντας αντιπάλους και πλημμυρίζοντας με παραπληροφόρηση τα φόρουμ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Αργότερα, παραδέχτηκε επίσης ότι ίδρυσε την μισθοφορική ομάδα Βάγκνερ.
Ο Prigozhin παραδέχτηκε τη σύνδεσή του με την ομάδα Βάγκνερ μόλις το φθινόπωρο του 2022, τουλάχιστον οκτώ χρόνια μετά την ίδρυσή του. Οι ρωσικές απώλειες στα πεδία των μαχών στην Ουκρανία τον ώθησαν να εντείνεται δημόσια. Ισχυρίζεται ότι ταξίδευε συχνά στην πρώτη γραμμή και στην πόλη Μπαχμούτ της ανατολικής Ουκρανίας , την οποία οι ρωσικές δυνάμεις και οι μισθοφόροι Βάγκνερ προσπαθούσαν να καταλάβουν για περίπου επτά μήνες. Είχε επίσης πιαστεί να στρατολογεί προσωπικά κρατούμενους σε ρωσικές φυλακές για να ενταχθούν στην ομάδα Βάγκνερ στο Μπαχμούτ με αντάλλαγμα μειωμένες ποινές.
Η ομάδα Βάγκνερ προσέλκυσε τη διεθνή προσοχή για τις στρατιωτικές, οικονομικές και εγκληματικές δραστηριότητές της σε αρκετές αφρικανικές χώρες. Ωστόσο, πρωτοκυκλοφόρησε και δοκιμάστηκε στην ανατολική Ουκρανία το 2014–2015.
Τα πρώτα βήματα των Βάγκνερ, ο πόλεμος στην Ουκρανία
Ο πόλεμος στην ανατολική Ουκρανία ξεκίνησε ως λαϊκή εξέγερση μετά την επανάσταση Μαϊντάν , η οποία ανέτρεψε τον φιλορώσο πρόεδρο και ντόπιο του Ντόνετσκ, Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Η Ρωσία προσάρτησε με επιτυχία την ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας. Οδηγούμενη εν μέρει από τον πανικό και εν μέρει από το φιλορωσικό αίσθημα, τη ρωσική κρατική προπαγάνδα και τους στρατιωτικούς, η σύγκρουση γινόταν όλο και πιο βίαιη. Προστέθηκαν σε αυτήν διαφορετικές ομάδες και άτομα: από πολιτικούς ιδεαλιστές μέχρι απροκάλυπτους εγκληματίες, που περιστασιακά είτε συνεργάζονταν είτε πολεμούσαν μεταξύ τους.
Στην αρχή, οι εγχώριοι αντάρτες και οι Ρώσοι μαχητές στην περιοχή ήταν απασχολημένοι με την απέλαση και την εξόντωση τοπικών ομάδων και ατόμων πιστών στο ουκρανικό κράτος, το οποίο ικανοποιούσε τα συμφέροντα της Μόσχας. Σύντομα όμως, όσοι ήταν πιστοί στο ουκρανικό κράτος καταπιέστηκαν και μετακινήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά σε μια αναδυόμενη πρώτη γραμμή και η Μόσχα χρειάστηκε να δημιουργήσει και να σταθεροποιήσει τοπικές “κρατικές” δομές, κάτι που οδήγησε σε μια περίοδο πολιτικής χειραγώγησης. Οι διάφοροι “διοικητές πεδίου” και οι απομείνασες πολιτικές φατρίες έγιναν πρόβλημα για το Κρεμλίνο.
Το 2015, αρκετοί δημοφιλείς τοπικοί “διοικητές” στην κατεχόμενη ανατολική Ουκρανία σκοτώθηκαν ο ένας μετά τον άλλο (προειδοποίηση: το βίντεο περιέχει σκηνές βίας), κυρίως από εκρηκτικά που είχαν τοποθετηθεί στα αυτοκίνητά τους. Ορισμένες από τις δολοφονίες ήταν τέλεια οργανωμένες, όπως αυτή του Pavel Dryomov, του οποίου το αυτοκίνητο εξερράγη, όταν οδηγούσε προς τον γάμο του. Αυτά φαινομενικά είχαν σκοπό να στείλουν μηνύματα εκφοβισμού στους εναπομείναντες πράκτορες στις “δημοκρατίες”.
Μεταξύ 2015 και 2018, περίπου δώδεκα επιδεικτικές δολοφονίες αυτού του είδους σημειώθηκαν στις περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας, που κατέλαβε η Ρωσία το 2014 και το 2015, αλλά και στην ίδια τη Ρωσία, όπου οι “διοικητές πεδίου” ταξίδευαν ή μετακόμιζαν μετά την απώλεια εσωτερικών πολιτικών αγώνων εξουσίας στις “δημοκρατίες”. Αυτή η περίοδος βίας κορυφώθηκε με μια έκρηξη σε εστιατόριο στο κέντρο του Ντόνετσκ στις 31 Αυγούστου 2018, η οποία σκότωσε τον αρχηγό των “δημοκρατιών”, Alexander Zakharchenko, ο οποίος ήταν φαινομενικά πολύ ανεξάρτητος – και πολύ διεφθαρμένος – για να ανεχθεί το Κρεμλίνο.
Έκτοτε, η Μόσχα απέκτησε σχεδόν απόλυτο έλεγχο της περιοχής, που προσάρτησε μετά την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία το 2022. Τουλάχιστον μερικές από αυτές τις δολοφονίες προφανώς διαπράχθηκαν από τους μισθοφόρους Βάγκνερ.
Ριζική στροφή στη Ρωσία
Παραδόξως, τώρα, ο αρχηγός της ομάδας Βάγκνερ σπέρνει διχόνοια προς το Κρεμλίνο στον ίδιο χώρο. Ο Prigozin έχει εκδώσει πολυάριθμες δηλώσεις ενάντια στις ρωσικές κυβερνητικές ελίτ. Αυτός, και όχι ο Πούτιν, επαινείται πλέον από τους ολοένα και πιο ριζοσπαστικοποιούντες Ρώσους δεξιούς, όπως ο εξέχων ακροδεξιός ιδεολόγος Αλεξάντρ Ντούγκιν, ο ίδιος προφανώς στόχος έκρηξης αυτοκινήτου στις 20 Αυγούστου 2022 κοντά στη Μόσχα, η οποία σκότωσε την κόρη και σύμμαχο Ντάρια Ντούγκινα.
Και ο Prigozin, όχι ο Πούτιν, είναι τώρα το είδωλο των Ρώσων και φιλορώσων bloggers όπως ο Fomin, ο οποίος, στο τελευταίο του βίντεο κλιπ, που δημοσιεύτηκε τρεις ημέρες πριν από το θάνατό του, επαίνεσε για άλλη μια φορά “το χαλύβδινο πεζικό του Βάγκνερ”.
Στο απόσπασμα, ο Fomin ισχυρίστηκε επίσης ότι υπάρχουν “αποβράσματα, που δεν τους αρέσουν αυτά που λέω”, που έγραφαν καταγγελίες για αυτόν στον ρωσικό στρατό και τις υπηρεσίες ασφαλείας. “Πιστεύω στη νίκη μας […], και μετά, μετά από όλα, θα ξεκαθαρίσουμε μαζί τους”, κατέληξε. “Τώρα, απλά δεν υπάρχει χρόνος [για αυτό]”.