Στιγμιότυπο από ένα βίντεο του Vox που εξηγεί την ιστορία της σύγκρουσης και του πολέμου του 2020.
Οι εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν έφτασαν σε νέο υψηλό επίπεδο στην τελετή έναρξης του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Άρσης Βαρών στο Ερεβάν της Αρμενίας στις 14 Απριλίου 2023. Ένας άνδρας, ο οποίος αργότερα αναγνωρίστηκε ως υπάλληλος της αρμενικής δημόσιας τηλεόρασης, έτρεξε στη σκηνή και άρπαξε η σημαία του Αζερμπαϊτζάν κατά την τελετή έναρξης, της έβαλε φωτιά και έφυγε τρέχοντας από τη σκηνή με τη σημαία στα χέρια του. Οι αθλητές του Αζερμπαϊτζάν αποσύρθηκαν αμέσως από τον αγώνα, επικαλούμενοι ανησυχίες περί ασφάλειας.
Η Εθνική Ολυμπιακή Επιτροπή του Αζερμπαϊτζάν και το Υπουργείο Νεολαίας και Αθλητισμού καταδίκασαν το κάψιμο της σημαίας και το χαρακτήρισαν ως «βάρβαρη πράξη». Αρκετοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι στην Αρμενία καταδίκασαν επίσης το περιστατικό.
Μετά το κάψιμο της σημαίας ακολούθησαν έντονες συγκρούσεις μεταξύ των δύο χωρών κοντά στον Διάδρομο Λατσίν στις 11 Απριλίου, οι οποίες άφησαν συνολικά επτά στρατιώτες νεκρούς: τέσσερις στρατιώτες της Αρμενίας και τρεις στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν. Υπήρξαν επίσης αναφορές για τουλάχιστον οκτώ στρατιώτες τραυματίες κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη βία από τότε που Πολιτικοί Επιτηρητές της ΕΕ παρατάχθηκαν στην αρμενική πλευρά των συνόρων Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας μετά από βίαιες συγκρούσεις τον Σεπτέμβριο, ανέφερε η Eurasianet.
Τα Υπουργεία Άμυνας και των δύο χωρών κατηγόρησαν αλλήλους ότι προκάλεσε (η άλλη χώρα) την τελευταία αψιμαχία.
Όσο αφορά μια άλλη εξέλιξη, οι αρμενικές δυνάμεις ασφαλείας συνέλαβαν δύο στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν για διέλευση στην Αρμενία. Το Official Baku είπε ότι στρατιώτες χάθηκαν λόγω των κακών καιρικών συνθηκών. Στις 17 Απριλίου και οι δύο στρατιώτες κατηγορήθηκαν για παράνομη διέλευση συνόρων, λαθρεμπόριο και παράνομη διακίνηση όπλων και πυρομαχικών. Τα ΜΜΕ του Αζερμπαϊτζάν ανέφεραν ότι τουλάχιστον ένας από τους συλληφθέντες στρατιώτες βασανίστηκε κατά τη διάρκεια της κράτησής του. Ένα βίντεο κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο, που δείχνει στοιχεία ότι ένας από τους στρατιώτες χτυπήθηκε. Στις 18 Απριλίου, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Αρμενικής Υπηρεσίας για το Radio Liberty, οι κατηγορίες εναντίον ενός από τους στρατιώτες άλλαξαν. Ο στρατιώτης κατηγορείται ότι σκότωσε έναν φύλακα μετά τη διέλευση στην Αρμενία. Οι νέες κατηγορίες επιβεβαιώνουν παλαιότερες φήμες ότι ο στρατιώτης ευθύνεται για τη δολοφονία του φύλακα. Σύμφωνα με το OC Media, σε βίντεο που κοινοποιήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο στρατιώτης ισχυρίστηκε ότι «έχυσε αίμα Αρμενίων». Ο Narek Kahramanyan, μέλος του αρμενικού κοινοβουλίου, μιλώντας στην Αρμενική Υπηρεσία για το Radio Liberty, είπε ότι ο συλληφθείς στρατιώτης ομολόγησε το έγκλημα που διέπραξε.
Η πολιτική αποστολή παρακολούθησης της ΕΕ
Τον Ιανουάριο του 2023, η Διεθνής Ομάδα Κρίσεων δημοσίευσε μια έκθεση, στην οποία μοιράζονται συστάσεις για το πώς να αποφευχθεί ένας τρίτος πόλεμος μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Οι συντάκτες της έκθεσης προέτρεψαν τις Βρυξέλλες “να εφοδιάσουν τη νέα διετής αποστολή αστικής παρακολούθησης με επαρκείς πόρους, καθώς και ευέλικτη εντολή για την προώθηση της επικοινωνίας και της συνεργασίας μεταξύ των πλευρών. [Η αποστολή] θα πρέπει να επιδιώξει τη συνεργασία του Μπακού για την αποστολή, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης στα σύνορα και (ει δυνατόν) της άφεσης του προσωπικού της αποστολής να έρθει σε επαφή με Ρώσους συνοριοφύλακες». Οι συγκρούσεις του Απριλίου σηματοδοτούν την έλλειψη προόδου μέχρι στιγμής. Η Μόσχα, ένα από τα ενδιαφερόμενα μέλη για τις προσπάθειες συμφιλίωσης, έσπευσε να κατηγορήσει Δυτικούς συνομιλητές, υποστηρίζοντας ότι η εμπλοκή τους εμποδίζει την ειρηνική επίλυση και αποσταθεροποιεί τη διαδικασία.
Ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, εξέφρασε παρόμοιες ανησυχίες τον Μάρτιο κατά τη διάρκεια δήλωσης για τον εορτασμό του Νοβρούζ. Ο Αλίγιεφ επιτέθηκε στους μεσολαβητές κατηγορώντας τους ότι παρατείνουν τη σύγκρουση αντί να βοηθούν στην επίλυσή της.
Σε συνέντευξή του στο Politico, ένας ανώτερος αξιωματούχος της διπλωματικής υπηρεσίας της ΕΕ είπε, υπό τον όρο της ανωνυμίας, ότι τα πράγματα δεν πήγαν όπως είχαν προγραμματιστεί για την μη-στρατιωτική αποστολή παρακολούθησης. «Ελπίζαμε σε ένα διαφορετικό σενάριο με το Μπακού», είπε ο αξιωματούχος. Αντίθετα, η αποστολή, η οποία αναπτύχθηκε στα σύνορα της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν τον Φεβρουάριο του 2023, έχει απαξιωθεί ως μυστική «στρατιωτική επιχείρηση πληροφοριών» και, σύμφωνα με μια ειδησεογραφική πλατφόρμα, που συνδέεται με το κράτος του Αζερμπαϊτζάν, στόχος της αποστολής ήταν να «προκαλέσει το Αζερμπαϊτζάν σε νέο πόλεμο».
Όμως, με βάση τις πρόσφατες εξελίξεις μεταξύ των δύο χωρών, είναι απίθανο να ευθύνεται η ΕΕ ή κάποιο εξωτερικό μέρος για τις προκλήσεις.
Στις 5 Μαρτίου, τρεις αστυνομικοί του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και δύο στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν σκοτώθηκαν ως αποτέλεσμα συμπλοκών. Στις 16 Μαρτίου, δύο άμαχοι έχασαν τη ζωή τους σε έκρηξη νάρκης στο Αγκντάμ, μια περιοχή που στο παρελθόν βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Αρμενίας, αλλά τέθηκε υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν μετά τον δεύτερο πόλεμο του Καραμπάχ. Στις 22 Μαρτίου, το αρμενικό υπουργείο Άμυνας είπε ότι ένας στρατιώτης σκοτώθηκε στα σύνορα με το Ναχτσιβάν, ακριβώς νότια του Ερεβάν. Το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν έσπευσε να αρνηθεί οποιαδήποτε ανάμειξη στον θάνατο του στρατιώτη. Ωστόσο, κατέστησε υπεύθυνη την Αρμενία για τον τραυματισμό ενός από τους στρατιώτες της στις 20 Μαρτίου.
Από την άλλη μεριά, τον Δεκέμβριο του 2022, πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, που ισχυρίζονται ότι είναι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, άρχισαν να μπλοκάρουν τον διάδρομο του Λατσίν, τη μοναδική χερσαία οδό, που συνδέει την Αρμενία με την περιοχή του Καραμπάχ. Ο διάδρομος παραμένει αποκλεισμένος τη στιγμή της συγγραφής αυτού του άρθρου. Στις 5 Απριλίου, οι λεγόμενοι οικολογικοί ακτιβιστές εμπόδισαν μια ομάδα ντόπιων να εισέλθει στο Στεπανακέρτ (Χανκέντι στα αζέρικα). Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη στον αποκλεισμό, παρά τις ενδείξεις ότι οι λεγόμενοι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζονται πράγματι από την κυβέρνηση. Ωστόσο, ο Αλίγιεφ επαίνεσε τους διαδηλωτές.
Η Αρμενία κατηγόρησε το Αζερμπαϊτζάν για ενορχήστρωση του αποκλεισμού, ενώ οι αρχές στο Καραμπάχ κατηγορούν το Αζερμπαϊτζάν ότι εξανάγκασε τους εναπομείναντες Αρμένιους του Καραμπάχ σε υποταγή. Ο Διάδρομος Λατσίν υποτίθεται ότι τελεί υπό την προστασία Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων που έχουν αναπτυχθεί στην επικράτεια από τον Νοέμβριο του 2020, μετά τη συμφωνία με τη μεσολάβηση της Ρωσίας, που υπεγράφη μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Είναι επίσης υπεύθυνοι για την ασφάλεια των σημείων εισόδου και εξόδου του διαδρόμου. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ωστόσο, ο ρόλος περίπου 2.000 Ρώσων ειρηνευτών παραμένει ασαφής. Η έλλειψη σαφώς καθορισμένων ρόλων, ευθυνών και δραστηριοτήτων στη συμφωνία του 2020 γίνεται πλέον ζήτημα. Ο αποκλεισμός είναι απόδειξη αυτού.
Το Official Baku επέκρινε επίσης τους Ρώσους ειρηνευτές, αναφέροντάς τους ως «κατακτητές» και κατηγορώντας τους ότι τρέφουν φιλοαρμενικά αισθήματα.
Οριοθέτηση συνόρων
Τον Φεβρουάριο, κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης για την Ασφάλεια του Μονάχου, οι ηγέτες της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν συναντήθηκαν για τριμερείς συνομιλίες με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν. Πριν από τη συνάντηση στο Μόναχο, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν ανήγγειλε ότι προσφέρθηκε ένα ειρηνευτικό σχέδιο στο Αζερμπαϊτζάν. Μιλώντας σε δημοσιογράφους στο Μόναχο, ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ είπε ότι, αν και υπήρξε πρόοδος με βάση τη διατύπωση της συνθήκης ειρήνης, «δεν ήταν αρκετή». Σύμφωνα με ρεπορτάζ του OC Media, «τρία βασικά ζητήματα παραμένουν αναποφάσιστα στη διαδικασία ειρηνευτικής συμφωνίας του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας: η οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών, το άνοιγμα των συγκοινωνιακών συνδέσεων και τα δικαιώματα και η ασφάλεια του αρμενικού πληθυσμού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Πέρυσι, το official Baku πρότεινε το δικό του σχέδιο πέντε σημείων, το οποίο περιελάμβανε δεσμεύσεις για αναγνώριση της εδαφικής ακεραιότητας κάθε χώρας, οριοθέτηση συνόρων, ανοιχτές συγκοινωνιακές συνδέσεις μεταξύ των δύο εδαφών και συμφωνία για αποχή από απειλές.
Τον περασμένο Οκτώβριο, και οι δύο ηγέτες δεσμεύτηκαν να αναγνωρίσουν αμοιβαία την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία του άλλου στη σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, που πραγματοποιήθηκε στην Πράγα. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης στην Πράγα, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν σε μια μη-στρατιωτική αποστολή της ΕΕ παράλληλα με τα κοινά τους σύνορα.
Εν τω μεταξύ, το Αζερμπαϊτζάν είναι αποφασισμένο να κυνηγήσει τον άνδρα, που έκαψε την εθνική σημαία στο πρωτάθλημα, καθώς και όσους εμπλέκονται στα φερόμενα βασανιστήρια του συλληφθέντος στρατιώτη του Αζερμπαϊτζάν. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του ειδησεογραφικού πρακτορείου Turan, η Εισαγγελία στο Μπακού ξεκίνησε ποινική έρευνα ζητώντας την τιμωρία όλων των δραστών, που εμπλέκονται στο περιστατικό της καύσης σημαίας, και σχεδιάζει έκκληση στα αρμόδια όργανα ξένων χωρών και διεθνών οργανισμών για να διασφαλιστεί η λογοδοσία για εγκλήματα κατά του πολίτη του Αζερμπαϊτζάν.
Στις 14 Απριλίου, το γραφείο της Διεθνούς Επιτροπής για τον Ερυθρό Σταυρό στο Μπακού είπε ότι εξετάζουν το ενδεχόμενο να οργανώσουν μια επίσκεψη για τους δύο στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν, που συνελήφθησαν μετά τη διέλευση στην Αρμενία.
