Mvs.gov.ua, CC BY 4.0 [1], via Wikimedia Commons
Στις 9 Μαρτίου 2022, η Marianna Vyshemirskaya στεκόταν μπροστά από το βομβαρδισμένο μαιευτήριο στη Μαριούπολη, όταν οι φωτογράφοι του AP Evgeniy Maloletka [2] και Mstyslav Chernov [3] την φωτογράφισαν. Αργότερα εκείνη την ημέρα, κατάφεραν να στείλουν το υλικό στον συντάκτη τους και οι φωτογραφίες έγιναν viral.
Αμέσως, η ρωσική μηχανή προπαγάνδας αντέδρασε με το συνηθισμένο ψεύδος [4] της, κατηγορώντας την Ουκρανία για τη φωτογράφιση [5]. Σηματοδότησε την αρχή μιας μαζικής και παγκόσμιας εκστρατείας παραπληροφόρησης για να συγκαλυφθούν οι θηριωδίες της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Ένας από τους σκεπτικισμούς που έθεσαν οι προπαγανδιστές ήταν ότι εικονιζόταν μόνο ένας φωτογράφος και μόνο μία έγκυος γυναίκα. Παρότι τα αποδεικτικά στοιχεία προέρχονταν από διάφορες πηγές και παρουσίαζαν περισσότερα άτομα, τα πλάνα εξακολουθούσαν να είναι ελάχιστα. Δεν είναι περίεργο που οι άνθρωποι, που συνήθιζαν να πλημμυρίζονται από απευθείας μεταδόσεις, ένιωσαν καχύποπτοι και επαναλάμβαναν μια ειλικρινή ερώτηση: γιατί δεν υπάρχουν άλλες καταθέσεις μαρτύρων;
Κατοχή
Το περιεχόμενο — «ψευδείς ειδήσεις» — είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, η παραπληροφόρηση, και στη βάση του βρίσκονται οι υποδομές συνδεσιμότητας. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα [6] κυβερνήσεων και εταιρειών που τις χρησιμοποιούν για τη διάδοση ή την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, με μεγαλύτερη επίδραση από την παραδοσιακή συγκράτηση περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Γιατί να διαφωνείς στο Twitter όταν μπορείς να κλείσεις το Twitter ή το Διαδίκτυο εντελώς;
Στα κατεχόμενα – από την Κριμαία μέχρι το Λουχάνσκ – ο ψηφιακός χώρος είναι επίσης κατειλημμένος. Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι Ρώσοι στρατιώτες όταν καταλαμβάνουν μια περιοχή είναι να καταστρέφουν [7] ή να κλέβουν [8] πύργους κυψελών και τηλεόρασης. Το NetBlock δείχνει [9] ξεκάθαρα ότι η συνδεσιμότητα στο Διαδίκτυο πέφτει όπου κι αν πηγαίνει η Ρωσία.
Πολλές τακτικές ελέγχου των υποδομών δοκιμάστηκαν [10] το 2014 κατά την προσάρτηση της Κριμαίας. Οι ζωτικής σημασίας υποδομές, που κατακτήθηκαν και κατασκευάστηκαν εκεί, χρησιμοποιούνται τώρα [11] για να ανακατευθύνουν την κυκλοφορία του Διαδικτύου (με φυσική εναλλαγή των καλωδίων) από τα πρόσφατα κατεχόμενα εδάφη μέσω της Κριμαίας στη Ρωσία.
Η Ρωσία αποκλείει την πρόσβαση σε όλα τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά κανάλια [12] και, πιο πρόσφατα, στην Google και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης [13]. Αντίθετα, οι Ουκρανοί λαμβάνουν μετάδοση [14] από την Κριμαία και τις αυτοαποκαλούμενες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ. Οι κάτοικοι πολλών περιοχών, που καταλήφθηκαν πρόσφατα, ανέφεραν [15] ότι είδαν ειδικά αυτοκίνητα με γιγαντιαίες τηλεοπτικές οθόνες να σταθμεύουν στα κατοικημένα μέρη, φωνάζοντας ρωσική προπαγάνδα.
Μια άλλη τακτική είναι η αρπαγή των μέσων ενημέρωσης [12]. Ο Ρώσος στρατός είτε αναγκάζει διάσημους δημοσιογράφους να εργαστούν για αυτούς είτε χρησιμοποιεί αξιόπιστες ουκρανικές φίρμες ΜΜΕ για να δημοσιεύσουν κάλυψη υπέρ του Κρεμλίνου. Υπάρχει επίσης χώρος για τις δοκιμασμένες κυβερνοεπιθέσεις [16], φυσικά.
Όλα αυτά δημιουργούν ένα τέλειο περιβάλλον για την άνθηση της παραπληροφόρησης. Όσοι κατάφεραν να ξεφύγουν από τη Μαριούπολη λένε [14] ότι, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, υπήρχε μόνο ένα διαθέσιμο μέσο ενημέρωσης: ένας ραδιοφωνικός σταθμός, ο οποίος παρουσιαζόταν ως ειδησεογραφικός. Ανέγγελλε ότι τα ρωσικά στρατεύματα είχαν καταλάβει το Κίεβο και ο Ζελένσκι είχε εγκαταλείψει τη χώρα και αποκήρυξε [17] τους κατοίκους της Μαριούπολης. Ο ραδιοφωνικός σταθμός είπε ότι ο ουκρανικός στρατός κρατούσε την πόλη όμηρο: σε αποκλεισμό, αποσυνδεδεμένη και βομβαρδισμένη.
Ωστόσο, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν ελέγχει μόνο η Ρωσία τις ψηφιακές υποδομές στις αμφισβητούμενες περιοχές. Βλέποντας πώς η κάποτε ουκρανική υποδομή στην Κριμαία επαναπροσδιορίζεται για να διευκολύνει την εισβολή, οι Ουκρανοί πάροχοι [18] και οι ειδικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες πληροφοριών [10] συχνά σαμποτάρουν τα δίκτυά τους.
Ακόμη και ιδιωτικοί παράγοντες μπορούν να παρέμβουν σοβαρά στις επικοινωνίες σε αυτόν τον πόλεμο. Η SpaceX και η κυβέρνηση των ΗΠΑ δώρησαν [19] χιλιάδες δορυφορικά τερματικά Starlink στην Ουκρανία, τα οποία λέγεται ότι είναι εξαιρετικά χρήσιμα για στρατιωτικές επιχειρήσεις. Αλλά, σύμφωνα με πληροφορίες [20], υπήρξαν διακοπές, όταν ουκρανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην πρώτη γραμμή σε έδαφος, που ελέγχεται από τη Ρωσία. Αν και δεν προήλθε καμία επίσημη εξήγηση από τη SpaceX, ορισμένοι ειδικοί υποθέτουν ότι η εταιρεία θα μπορούσε σκόπιμα να απενεργοποιήσει τους τερματικούς σταθμούς για να εμποδίσει τους Ρώσους στρατιώτες να τους χρησιμοποιήσουν.
Η πολιορκία
Η πόλη της Μαριούπολης ήταν υπό πολιορκία για 80 ημέρες. Η συνδεσιμότητα μειώθηκε [21] σημαντικά στις 24 Φεβρουαρίου και μειώθηκε εντελώς [22] στις 3 Μαρτίου. Στις 2 Μαρτίου, η Μαριούπολη έχασε [23] επίσης ρεύμα και τρεχούμενο νερό.
Σε τέτοιες ακραίες συνθήκες, όλα έρχονται ένα βήμα κάτω στην πυραμίδα του Μάσλοου [24], όπως και η έννοια των βασικών υποδομών συνδεσιμότητας. Όχι μόνο δεν μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει ζωντανή ροή συμβάντων, αλλά δεν μπορεί καν να τα καταγράψει για μελλοντική χρήση, επειδή το τηλέφωνό του έχει εξαντληθεί. Άλλο ένα βήμα κάτω στην πυραμίδα: στην πόλη όπου έχουν εξαφανιστεί δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, οι άνθρωποι γίνονται οι ίδιοι τα στοιχεία της υποδομής. Αυτοί καταγράφουν και μοιράζονται τα στοιχεία και οδηγούν έξω από την πόλη με τηλέφωνα και φλασάκια. Αυτοί, τελικά, αποφασίζουν αν θα δημοσιοποιήσουν τις πληροφορίες. Ως συνέχεια των ρωσικών στρατιωτικών προσπαθειών να κλείσουν την επικοινωνιακή υποδομή, οι στρατιώτες στόχευσαν τον βασικότερο σύνδεσμό της: τον λαό.
Σχεδόν όλοι οι μηχανικοί [25] που κράτησαν την πόλη online έχουν εξαφανιστεί ή έχουν πεθάνει. Στη Μαριούπολη, ο τελευταίος πύργος κυψέλης λειτούργησε μέχρι τις 21 Μαρτίου. Δύο μηχανικοί τον συντήρησαν [25] με μια εφεδρική γεννήτρια ρεύματος, διακινδυνεύοντας τη ζωή τους. Εθελοντές γέμιζαν ξανά [26] τις γεννήτριες σε άλλους πύργους και επισκεύαζαν τα [27]καλώδια [28] του Διαδικτύου .
Τουλάχιστον 12 δημοσιογράφοι φέρεται να σκοτώθηκαν [29] στην Ουκρανία το 2022. Ο Mstyslav Chernov, ο συγγραφέας ενός από τα viral πλάνα της Marianna Vyshemrskaya, δημοσίευσε μια συγκλονιστική μαρτυρία [30] της παραμονής του στη Μαριούπολη. Τονίζει τις επιβλαβείς συνέπειες του τερματισμού του διαδικτύου και περιγράφει πόσο επικίνδυνο ήταν για αυτούς να μοιραστούν πληροφορίες.
Φαίνεται ότι άλλοι [31] δημοσιογράφοι έφυγαν νωρίς από τη Μαριούπολη για να κυνηγήσουν καλύτερες ειδήσεις, ενώ ο Chernov και ο Maloletka οδήγησαν συγκεκριμένα εκεί στις 23 Φεβρουαρίου εν αναμονή μιας σημαντικής μάχης. Έτσι, ήταν οι μόνοι μη φιλορώσοι ανταποκριτές, που έμειναν στην πολιορκία.
Αυτό που ξεχωρίζει στην ιστορία του Chernov είναι πώς αντιμετωπίστηκαν ως περιουσιακά στοιχεία και από τους δύο στρατούς, παρόμοια με τα καλώδια οπτικών ινών. Ο ουκρανικός στρατός τους βοήθησε να ανεβάσουν τα πλάνα από τη βομβιστική επίθεση στο μαιευτήριο. «Αυτό θα αλλάξει την πορεία του πολέμου», είπε η συνοδεία τους. Στη συνέχεια, ο Ρωσικός Στρατός περικύκλωσε το καταφύγιό τους, στοχεύοντας συγκεκριμένα τη διαδρομή προς το αυτοκίνητό τους. Μετά από μια μέρα κρυφτού μεταμφιεσμένοι σε γιατρούς, οι δημοσιογράφοι συνελήφθησαν από τους Ουκρανούς στρατιώτες, που τους ζήτησαν να φύγουν από την πόλη. Ο στρατός είχε εύλογους φόβους ότι, αν οι Ρώσοι αιχμαλώτιζαν τους δημοσιογράφους, θα τους βασάνιζαν, ώστε να δυσφημήσουν δημόσια τη δουλειά τους. Η φήμη του Chernov και του Maloletka φάνηκε να είναι ένας σημαντικός παράγοντας σε αυτόν τον πόλεμο πληροφοριών.
Η πολιορκία έχει τελειώσει, αλλά η Μαριούπολη εξακολουθεί να βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή [32], με το 90% [33] των κτιρίων να έχουν καταστραφεί και ελάχιστη πρόσβαση σε ηλεκτρισμό, τηλέφωνο, διαδίκτυο, νερό ή υγειονομική περίθαλψη. Είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του υλικού, που είχε δημιουργηθεί υπό τον αποκλεισμό, έχει πλέον χαθεί. Για αρχή, με διαφορετικές εκτιμήσεις [32], 22.000–50.000 άνθρωποι εξαφανίστηκαν. Πιθανώς, το ίδιο έπαθαν και οι φωτογραφικές τους μηχανές. Δεδομένου ότι τα ρωσικά στρατεύματα εισήλθαν στην πόλη, όταν σταμάτησαν οι βομβαρδισμοί, μπορούσαν να βρουν και να καταστρέψουν ό,τι είχε απομείνει. Ομοίως, πολλοί εκτοπισμένοι έπρεπε να διαγράψουν όλο το περιεχόμενο από τα τηλέφωνά τους, όταν περνούσαν από ρωσικά σημεία ελέγχου. Όσοι έμειναν στη Μαριούπολη υπόκεινται πλέον σε [18] διαδικτυακή λογοκρισία και παρακολούθηση, η οποία είναι ακόμη πιο αυστηρή από ό,τι στη Ρωσία.
Περισσότερες [34] μαρτυρίες μαρτύρων [35] για την επίθεση στο μαιευτήριο εμφανίστηκαν στο Διαδίκτυο, αλλά δεν απέσπασαν ιδιαίτερη προσοχή. Η Marianna Vyshemirskaya παραμένει το πρόσωπο του περιστατικού. Μόλις επέστρεψε στην πατρίδα της στην περιοχή του Ντόνετσκ, η οποία είχε καταληφθεί εδώ και καιρό, έγινε δημοφιλής πολιτική blogger [36] και καλεσμένη σε τηλεοπτική εκπομπή [37]. Οι ήπιες φιλορωσικές συμπάθειές της είναι χαρακτηριστικές αυτής της περιοχής, αλλά κανείς δεν μπορεί να επαληθεύσει αν μιλά οικειοθελώς. Για παράδειγμα, έδωσε μια συνέντευξη στο BBC [38] (την κάλυψη της οποίας επέκρινε [39] αργότερα) υπό τη σιωπηλή παρουσία ενός δημοσιογράφου υπέρ των αυτονομιστών.
Εκτός από τις προφανείς ανθρωπιστικές συνέπειες που επιφέρει το κλείσιμο του Διαδικτύου σε μια εμπόλεμη ζώνη, ο μετριασμός περιεχομένου υποδομών είναι μια ισχυρή και επικίνδυνη προσέγγιση για τη διάδοση παραπληροφόρησης, η οποία επιδεινώνεται σε ανήκουστα επίπεδα κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας.
Επισκεφτείτε τη σελίδα του εγχειρήματος για περισσότερα κείμενα από το Παρατηρητήριο Ανελευθερίας. [40]