Εικονογράφηση από το Russia Post, που χρησιμοποιείται με άδεια

Ο Alexander Kynev, πολιτικός επιστήμονας, γράφει για τη Russia Post σχετικά με τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί στο ρωσικό πολιτικό τοπίο από τότε που ξεκίνησε η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» πριν από ένα χρόνο: η τοπική πολιτική έχει τεθεί σε δεύτερη μοίρα, η κοινωνία των πολιτών είναι σε χαλασμό και τα ΜΜΕ της αντιπολίτευσης προσπαθούν να προσεγγίσουν Ρώσους όσο βρίσκονται στην εξορία. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices σε συνεργασία με τη Russia Post. 

Κατά τον πρώτο χρόνο της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» (ΕΣΕ), τα νέα από τη Ρωσία αποτελούνταν κυρίως από ρεπορτάζ για την πορεία της σύγκρουσης και την επιβολή κυρώσεων. Με βάση αυτή τη ροή ειδήσεων, ήταν αδύνατο να καταλάβουμε τι συνέβαινε στη Ρωσία εκτός από την ΕΣΕ.

Η αλήθεια είναι ότι όλοι σοκαρίστηκαν από την 24η Φεβρουαρίου και η σκληρή αντίδραση της πολιτείας στις απόπειρες αντίστασης δημιούργησε στη συνέχεια ακόμη μεγαλύτερη επείγουσα ανάγκη για χαμηλό προφίλ ή φυγή.

Στον δημόσιο χώρο ακούγονταν μόνο οι φωνές των πιστών, που δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση ότι δεν υπήρχε κανένας άλλος στη Ρωσία εκτός από αυτούς. Φυσικά, αυτό δεν ισχύει. Οι άνθρωποι είναι λογικοί και έχουν επιλέξει μια πιο ασφαλή στρατηγική: φυγή, σιωπή, ήσυχο σαμποτάζ. Από το 2000 έως το 2010, η Ρωσία έζησε καλύτερα από ποτέ στην ιστορία της και πολλοί άνθρωποι, ειδικά οι γραφειοκράτες (από άποψη εισοδήματος και κοινωνικής θέσης, η ρωσική μεσαία τάξη αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από αξιωματούχους), φοβούνται μήπως χάσουν ό,τι έχει απομείνει από την προηγούμενη ζωή τους.

Όλοι οι πιθανοί διοργανωτές ή συντονιστές μαζικών διαδηλώσεων (ελίτ, δημόσιοι οργανισμοί, κόμματα, ΜΜΕ) είτε έχουν συντριφθεί είτε βρίσκονται σε κατάσταση απογοήτευσης. Ωστόσο, κατά το 2022 και τις αρχές του 2023, καθώς η σκόνη της νέας πραγματικότητας κατακάθεται, μια ποικιλία απόψεων και θέσεων έχει γίνει ορατή στο κενό που προκύπτει. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτήν την ποικιλομορφία, ακόμη κι αν, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν αποτελεί απειλή για το καθεστώς. 

Οι περισσότεροι περιφερειακοί ηγέτες δεν δείχνουν επιδεικτικό ενθουσιασμό για την «Ειδική Επιχείρηση»

Η εθνική πολιτική έχει τεθεί σε δεύτερη μοίρα. Οι δημαρχιακές εκλογές στο Τομσκ και στο Νοβοσιμπίρσκ, πόλεις γνωστές για την πολιτική τους δραστηριότητα και ακόμη και την ανεξαρτησία τους, ακυρώθηκαν σχεδόν επιπόλαια.

Ο αριθμός των μεγάλων ανακατατάξεων προσωπικού έχει μειωθεί απότομα. Το σύστημα λειτουργεί για να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους: καλύτερα να έχεις έναν έμπειρο άνδρα, ακόμα κι αν είναι κακός. Κατά το παρελθόν έτος, αντικαταστάθηκαν μόνο πέντε διοικητές. Για σύγκριση: 20 διοικητές αντικαταστάθηκαν το 2017 και 18  το 2018.

Αν και οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2022 πήγαν όπως είχαν προγραμματιστεί, αυτό δεν άλλαξε τη συνολική κατάσταση και η εθνική πολιτική παραμένει στο περιθώριο. Είναι λάθος να θεωρούμε τη μαζική σιωπή της πολιτικής ελίτ ως άνευ όρων υποστήριξη. Η βάση της ρωσικής γραφειοκρατικής ελίτ είναι ο καριερισμός και η τεχνοκρατία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συμπεριφορά των κυβερνητών άλλαξε ελάχιστα τον τελευταίο χρόνο. 

Μια προφανής εξαίρεση είναι η ηγεσία της Τσετσενίας, καθώς και οι επικεφαλής των περιοχών που συνορεύουν με την Ουκρανία (Mikhail Razvozzhaev της Σεβαστούπολης, Roman Starovoit της περιοχής Κουρσκ, Vyacheslav Gladkov της περιοχής Μπέλγκοροντ), όπου η ΕΣΕ έχει επηρεάσει άμεσα την καθημερινότητα.

Μια δεύτερη ομάδα «ενθουσιαστών» αποτελείται από κυβερνήτες πολύ ανασφαλείς για την πολιτική τους θέση, που προφανώς προσπαθούν να αποκρούσουν τη γενική δυσαρέσκεια με την ηγεσία τους επιδεικνύοντας υπερβολική πίστη. Δείτε τον Vladimir Uyba, τον επικεφαλής των Κόμι, ο οποίος ανέβηκε σε μια σκηνή στην περιοχή Λουχάνσκ με στολή με ραμμένο ένα Z και τραγούδησε ένα τραγούδι για τα παιδιά της περιοχής μαζί με μουσικούς. Ο κυβερνήτης του Μπέλγκοροντ Vyacheslav Gladkov αγόρασε εμπορεύματα με το γράμμα Z και προσφέρθηκε να ανοίξει το “Z-Radio”. Ο επικεφαλής της περιφέρειας Κεμέροβο Sergey Tsivilev μετονόμασε την περιοχή σε KuZbass. Η στρατηγική που επέλεξαν φαίνεται να είναι να αποφύγουν τη συζήτηση για την ΕΣΕ και να αποδείξουν ότι η κανονική ζωή συνεχίζεται. Οι ρωσικές περιφέρειες πρόκειται να χρηματοδοτήσουν την ανοικοδόμηση τμημάτων πόλεων και περιοχών της Ανατολικής Ουκρανίας, ένα «ομοσπονδιακό βάρος» που βαρύνει τις περιφέρειες από το Κρεμλίνο.

Οι ηγέτες των πιο επιρρεπών σε διαδηλώσεις πόλεων της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης, Sergei Sobyanin και Alexander Beglov, προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από την ΕΣΕ. Δεν υπήρξαν σχεδόν καθόλου μαζικές εκστρατείες Z σε καμία από τις δύο πόλεις. Στα τέλη Ιουνίου, ο Beglov προειδοποίησε τους αξιωματούχους να μην ανταγωνίζονται τον φιλελεύθερο πληθυσμό της Αγίας Πετρούπολης με σύμβολα ΕΣΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι το έμβλημα Z απουσίαζε ουσιαστικά στη γιορτή των Κόκκινων Πανιών της Αγίας Πετρούπολης. 

Περίπου την ίδια τακτική επέλεξαν οι περιφερειακοί αρχηγοί που ήταν υποψήφιοι για επανεκλογή τον Σεπτέμβριο του 2022 (Pavel Malkov στο Ριαζάν, Yevgeny Kuyvashev στο Σβερντλόβσκ, Alexander Brechalov στην Ουντμουρτία, Vladimir Mazur στο Τομσκ, Alexander Sokolov στο Κίροφ, Artur Parfenchikov στην Καρελία).

Δημοσιογράφοι από το ανεξάρτητο ΜΜΕ 7×7, έχοντας μελετήσει τους λογαριασμούς των περιφερειακών αρχηγών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαπίστωσαν ότι τουλάχιστον 11 κυβερνήτες επέλεξαν να μην μιλήσουν ενεργά για την ΕΣΕ. Το ίδιο ισχύει και για τη «μερική κινητοποίηση»: ανατρέποντας τη γενική τάση, 10 περιφερειακοί επικεφαλής δεν δήλωσαν δημόσια την υποστήριξή τους στην ΕΣΕ στα μέσα ενημέρωσης, στα κανάλια Telegram, στις σελίδες VK ή ακόμα και στις περιφερειακές διαδικτυακές κοινότητες. Τεχνικά, ήταν επικεφαλής των επιτροπών κινητοποίησης στις περιφέρειές τους, αλλά οι υπηρεσίες Τύπου παρείχαν σχόλια για την κινητοποίηση για αυτούς.

Μέσα στην κοινωνία, η μαζική απογοήτευση είναι ακριβώς στην επιφάνεια

Σχεδόν όλα τα ρωσικά παραρτήματα διεθνών οργανισμών και ιδρυμάτων έχουν σταματήσει τις δραστηριότητές τους, πολλές ΜΚΟ έκλεισαν ή μετέφεραν ορισμένες από τις δραστηριότητές τους στο εξωτερικό και μεγάλος αριθμός ηγετών και ακτιβιστών δημόσιων οργανισμών μετανάστευσαν. Οι ΜΚΟ που εξακολουθούν να λειτουργούν προσπαθούν να μην τραβούν υπερβολική προσοχή. Με σπάνιες εξαιρέσεις, έχει καταστεί αδύνατη η διεξαγωγή ανοιχτών δημόσιων εκδηλώσεων (οι εκδηλώσεις με πατριωτικό θέμα είναι, φυσικά, μια χαρά). Τα υπάρχοντα προβλήματα με τη χρηματοδότηση και τη συμμετοχική χρηματοδότηση επιδεινώθηκαν σοβαρά από την κακώς μελετημένη έξοδο ξένων συστημάτων πληρωμών από τη Ρωσία. Η εξαφάνιση του Civil Forum, που οργανώθηκε από τον Alexei Kudrin και την Επιτροπή Πολιτικών Πρωτοβουλιών για σχεδόν 10 χρόνια, πέρασε σχεδόν απαρατήρητη.

Σχεδόν όλα τα ανεξάρτητα και αντιπολιτευόμενα ΜΜΕ είτε έκλεισαν είτε μετανάστευσαν

Η κατάσταση με τα ΜΜΕ είναι ουσιαστικά η ίδια με την κοινωνία των πολιτών: σχεδόν όλα τα ανεξάρτητα και αντιπολιτευόμενα ΜΜΕ είτε έκλεισαν είτε μετανάστευσαν και μετακινήθηκαν εντελώς διαδικτυακά. Η μετανάστευση των ΜΜΕ έχει μειώσει δραστικά την ενασχόλησή τους με τοπικά ζητήματα, με την αναπόφευκτη απομάκρυνση από την τοπική πραγματικότητα να μεγαλώνει. Τα μπλοκ του Διαδικτύου, σε συνδυασμό με το κλείσιμο των πόρων πληροφοριών (για παράδειγμα, η Echo of Moscow), έχουν μειώσει δραστικά το κοινό τους. Υπάρχει η αίσθηση ότι το κύριο κοινό των ΜΜΕ στην εξορία δεν είναι πλέον ο μέσος Ρώσος, αλλά ο ρωσόφωνος πληθυσμός της Ουκρανίας, των χωρών της Βαλτικής, του Ισραήλ και αλλού.

Συνολικά, η αποχώρηση από τη Ρωσία βοήθησε τα ΜΜΕ της αντιπολίτευσης να επιβιώσουν σωματικά, αλλά η παρουσία τους στον ρωσικό χώρο πληροφοριών έχει μειωθεί.  Αυτό φαίνεται από τη σχεδόν παντελή έλλειψη απήχησης του περιεχομένου τους σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Η ριζοσπαστικοποίηση του περιεχομένου, ιδίως η υπερβολική έμφαση από τα μεταναστευτικά ΜΜΕ στις θέσεις υπέρ της Ουκρανίας και κατά της Ρωσίας, αφήνει σχεδόν εντελώς κενή τη θέση για ανεξάρτητα ΜΜΕ, που μπορούν να μιλήσουν σε απλούς πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι στον χώρο της ενημέρωσης να υπάρχει ο κυρίαρχος επίσημος λόγος, η αναπόφευκτα περιθωριοποιημένη υπεραντιπολίτευση και σχεδόν τίποτα μεταξύ τους. Χωρίς να μιλάμε στον μέσο άνθρωπο με κατανοητό και σεβαστό τρόπο, ένας εναλλακτικός λόγος στη Ρωσία δεν μπορεί να απογειωθεί, είτε πρόκειται για την ΕΣΕ είτε για την κατάσταση στη χώρα συνολικά.