Η Σακίρα το 2017. Πηγή: Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ/Flickr ( CC BY-NC-SA 2.0 [1] )
Δεν είναι ασυνήθιστο για καλλιτέχνες να αντλούν έμπνευση για τη μουσική τους από ρομαντικές σχέσεις, είτε από καλές είτε από κακές στιγμές. Για τη Σακίρα, την Κολομβιανή τραγουδίστρια και σύμβολο της νέας μαζικής κουλτούρας, είναι μια κάθαρση. Το τελευταίο της τραγούδι, “BZRP Music Sessions, Vol. 53″ [2], το έγραψε μετά τον επίσημο χωρισμό της από τον Ισπανό ποδοσφαιριστή Ζεράρ Πικέ [3] . Είναι πολύ “φορτωμένο” συναισθηματικά. Ένας Αργεντινός δημοσιογράφος το περιέγραψε ως έναν “περιφρονημένο ύμνο χέβι μέταλ [4]” και, από τότε που κυκλοφόρησε στις 11 Ιανουαρίου 2023, το τραγούδι έγινε επιτυχία και viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Οι στίχοι όχι μόνο αποκαλύπτουν άμεσα και ρητά τους λόγους χωρισμού του ζευγαριού, αλλά υπαινίσσονται έναν συμβολισμό κοινών χώρων οικείο στο γυναικείο κοινό. Η Σακίρα, η Λατινοαμερικανίδα σουπερστάρ, σπάει τα πατριαρχικά στερεότυπα.
Η επίδραση [5] που είχε το τελευταίο τραγούδι της Σακίρα στο κοινό είναι ίσως το πιο αμφιλεγόμενο σημείο της καριέρας της. Κάποιοι το βλέπουν ως το εντελώς αντίθετο του φεμινισμού. Ο θυμός που εκδηλώνει είναι περισσότερο ανδρικό συναίσθημα παρά γυναικείο. Οι γυναίκες συχνά συνδέονται με πιο παθητικά συναισθήματα και συναισθήματα, όπως θλίψη ή ενοχές. Η πατριαρχία απαιτεί από τις γυναίκες να καταπιέζουν τα συναισθήματα θυμού ή αγωνίας τους. Επομένως, οι γυναίκες που σπάνε τη σιωπή τους και κατηγορούν είναι μπελάδες. Αυτή η επαναστατική στάση χαιρετίζεται από τον φεμινισμό. Οι γυναίκες δεν χρειάζεται πλέον να σιωπούν και η απάτη εκτίθεται ανοιχτά.
Μακριά από το να απεικονίζει τον εαυτό της ως μια υποτακτική γυναίκα που υποφέρει από την προδοσία του πρώην της, περιγράφει τον εαυτό της ως “λύκαινα”. Έχει πλήρη επίγνωση της ανωτερότητάς της και περιφρονεί τον πρώην της («A ti te quedé grande», τραγουδάει, που μεταφράζεται ως “Σε έχω ξεπεράσει”) και την αντίπαλό της («No es como suena» ή “Δεν είναι αυτό που ακούγεται”). Αντί να κλαίει, τραγουδάει “τις γυναίκες” και ως εκ τούτου αμφισβητεί την ιδέα ότι οι άντρες είναι οι πάροχοι με υψηλότερους μισθούς, ειδικά όταν πρόκειται για τις συζύγους των ποδοσφαιριστών. Η Σακίρα δεν χρειάζεται τίποτα, ούτε φήμη ούτε χρήματα. Η επιτυχημένη καριέρα της προηγείται εκείνης του πρώην της και την ξεπερνά κατά πολύ.
Η ρομαντική αγάπη είναι πολιτική και πατριαρχική. Από μια λατινοαμερικανική φεμινιστική προοπτική, θα λέγαμε ότι είναι ένας μηχανισμός ελέγχου και κοινωνικής οργάνωσης. Τα νεαρά αγόρια και τα κορίτσια μαθαίνουν διαφορετικά μοντέλα ρομαντικών σχέσεων σύμφωνα με ήθη και έθιμα, που ανταποκρίνονται σε ένα μοντέλο ηθικής σε μια δεδομένη κουλτούρα. Αυτή η κουλτούρα επιβάλλει πρότυπα σχέσεων. Τα αγόρια υπερασπίζονται την ανεξαρτησία τους, ενώ τα κορίτσια εγκαταλείπουν τη δική τους ως απόδειξη της αγάπης τους.
Με αυτή την εγκατάλειψη του εαυτού συνδέεται το πατριαρχικό μοντέλο της μητρότητας ως απώτερος στόχος ζωής μιας γυναίκας. Αμέτρητες παιδικές ιστορίες υποστηρίζουν αυτό το μοντέλο ρομαντικής αγάπης [6]. Ο πρίγκιπας εκπληρώνει τους κοινωνικούς του στόχους (στον δημόσιο χώρο) και μετά επιστρέφει στην πριγκίπισσά του, η οποία φροντίζει το σπίτι (στον ιδιωτικό χώρο) έχοντας σωθεί από τη φτώχεια, τη φυλάκιση ή τη γοητεία. Είναι μια αρκετά βασική φόρμουλα, που ευτυχώς έχει και αντί-μοντέλο στην παιδική λογοτεχνία. Στις μέρες μας, πολλές γυναίκες [7] δεν έχουν τη μητρότητα ως κύριο στόχο στη ζωή τους, είναι πιο πιθανό να είναι ανύπαντρες, δεν συμμορφώνονται με προκαθορισμένους ρόλους και διαμαρτύρονται σπάζοντας τα στερεότυπα συμπεριφοράς.
Η Σακίρα είναι η πιο δυνατή φωνή ανάμεσα σε μια ολόκληρη ομάδα γυναικών, που δεν είναι τόσο ορατές όσο εκείνη, αλλά που εντάσσονται σε αυτήν την τάση επιλέγοντας μια πιο ελεύθερη ζωή, χωρίς περιορισμούς και με άλλους στόχους ζωής εκτός από τη μητρότητα και τον γάμο. Όλο και περισσότερες γυναίκες ξανασκέφτονται πώς θέλουν να αγαπούν και τις σχέσεις, που θέλουν να έχουν. Ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία είναι ένα μοντέλο, που μπορεί να αποδομηθεί, προκειμένου να αναλυθούν και να παραχθούν αλλαγές, να επιτευχθούν άλλα επιτεύγματα, διαφορετικά από αυτά που καθιερώνονταν παραδοσιακά.
Το θέμα της οικονομίας είναι πολύ πιο πιεστικό. Όταν η Σακίρα τραγουδά: “Οι γυναίκες δεν κλαίνε, οι γυναίκες “πληρώνονται””, εγείρει ένα ουσιαστικό ανδρικό θέμα. Είναι λάθος οι γυναίκες να κερδίζουν χρήματα; Είναι βλαβερό το άσεμνο χρηματικό ποσό, που κέρδισε η Σακίρα από τα τρία τραγούδια, στα οποία αναφέρεται και μάλιστα αναφέρει τον πρώην της; Δεν επιτρέπεται στις γυναίκες να είναι φιλόδοξες; Οι σχέσεις κάνουν τους άνδρες πλούσιους και τις γυναίκες φτωχές. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ρόλοι είναι άνισα [8] κατανεμημένοι. Ο ρόλος της ανατροφής των παιδιών επαφίεται καλύτερα στις γυναίκες, χάρη στο πολιτικά αποδιδόμενο “ένστικτό” τους να φροντίζουν τα παιδιά.
Η εικόνα της Σακίρα είναι αντιφατική: αποδιοργανωτική και ηγεμονική. Δεν είναι πολύ φεμινιστικό να συγκρίνεις γυναίκες με αυτοκίνητα ή ρολόγια, όπως κάνει στο τραγούδι της, αλλά είναι πολύ φεμινιστικό να παρουσιάζεις μια εικόνα προσωπικής ενδυνάμωσης.
Με αληθινό καπιταλιστικό στυλ, επωφελείται από το σώμα της και την ιδιωτική της ζωή. Ευθυγραμμίζεται με την παραδοσιακή εικόνα του γυναικείου σώματος ως αντικείμενο πόθου. Σεξ σύμβολο, αμαρτωλή, προβοκατόρικη, αλλά και πρωτοποριακή, η γυναικεία σεξουαλική απελευθέρωση συνυπάρχει με έναν λόγο γύρω από τη ρομαντική παράδοση. Η οικογενειακή της ζωή υποστηρίζεται από μια εκδοχή του εαυτού της ως παραδοσιακής μητέρας και συζύγου.
Τα οικογενειακά της βίντεο δείχνουν τις θυσίες, που έχει κάνει από αγάπη. Δεν κρατά μυστικά από το κοινό της. Είναι αυθεντική στη δυαδικότητά της. Ενώ είναι ερωτευμένη, ακολουθεί τα ρομαντικά πρότυπα και, ενώ την περιφρονούν, μετατρέπεται σε μια επιθετική και θυμωμένη ηρωίδα. Η εικόνα της Σακίρα έχει επίσης επιρροή σε όλη την κοινωνία, όπως γράφει [9] η ερευνήτρια και φεμινίστρια συγγραφέας Teresa de Lauretis :
“En los márgenes de los discursos hegemónicos subsisten rasgos de una construcción de género diferente. (…) Los discursos de los medios de comunicación son tecnologías de género porque tienen el poder de controlar el campo de la significación social y producir, promover e implantar representaciones de género”.
Τα χαρακτηριστικά μιας διαφορετικής έμφυλης κατασκευής παραμονεύουν στο περιθώριο των ηγεμονικών λόγων. Οι συζητήσεις των μέσων ενημέρωσης είναι τεχνολογίες με βάση το φύλο, επειδή έχουν τη δύναμη να ελέγχουν το πεδίο του κοινωνικού νοήματος και να παράγουν, να προωθούν και να εφαρμόζουν αναπαραστάσεις φύλου.
Ωστόσο, οποιαδήποτε γυναικεία έκφραση είναι σύμβολο του φεμινισμού; Είναι, όταν ενδυναμώνει όλες τις γυναίκες. Τα τραγούδια της Σακίρα θέτουν τις τάσεις, ανοίγουν το δρόμο, αντιγράφουν ή τροποποιούν μοτίβα, που ελέγχουν τη συμπεριφορά των γυναικών. Η Σακίρα αντιπροσωπεύει ένα μοντέλο ηγεμονικής θηλυκότητας και αντιφάσεων, που συλλαμβάνονται και αναπαριστώνται στο σώμα της.
Η Σακίρα, Λατίνα και επιχειρηματίας, τραγουδά ένα τραγούδι στα ισπανικά, που “καθρεφτίζει” ολόκληρη τη γυναικεία κοινότητα. Ενσαρκώνει τις αντιφάσεις, που εξακολουθούν να επιμένουν σε πολλές κοινωνίες σήμερα: μια γυναίκα σεξουαλικά απελευθερωμένη και μια γυναίκα που παραμένει σπίτι, αντί να συχνάζει έξω.