Ένας πιλότος ενός B-52 της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ σαρώνει τον ορίζοντα για αεροσκάφος, καθώς πετά σε μια αποστολή διείσδυσης μάχης προς έναν στόχο στο Κόσοβο στις 26 Μαΐου 1999. Φωτογραφία από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, ελεύθερη χρήση.

Αυτό το κείμενο της Ridona Berisha δημοσιεύτηκε αρχικά από το Sbunker ως μέρος της περιφερειακής πρωτοβουλίας Κόμβος κατά της Παραπληροφόρησης Δυτικών Βαλκανίων. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices με άδεια.

Ενώ έκαναν ρεπορτάζ για την επέτειο του τέλους της επέμβασης του ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κοσόβου, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, πολιτικοί και ορισμένα σερβικά ΜΜΕ παραμόρφωσαν πληροφορίες για να κατηγορήσουν το ΝΑΤΟ για «επιθετικότητα» στην πρώην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (Σερβία και Μαυροβούνιο) το 1999.

Καθώς αυτή η σύγκρουση εντάθηκε και εμφανίστηκαν αναφορές για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το ΝΑΤΟ ανησυχούσε όλο και περισσότερο για την κατάσταση στο Κόσοβο. Οι διπλωματικές προσπάθειες για την επίλυση της κρίσης είχαν αποτύχει και το ΝΑΤΟ αποφάσισε να επέμβει στρατιωτικά για να προστατεύσει τον άμαχο πληθυσμό και να σταματήσει την ανθρωπιστική κρίση.

Η εκστρατεία των βομβαρδισμών παραμένει αντικείμενο διαμάχης. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η επέμβαση του ΝΑΤΟ παραβίασε το διεθνές δίκαιο και την κυριαρχία, ενώ οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι ήταν απαραίτητο να αποτραπεί περαιτέρω ανθρωπιστικός πόνος και αστάθεια στα Βαλκάνια.

Έτσι, μετά την άρνηση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς να σταματήσει την καταστολή και την εκστρατεία εθνοκάθαρσης στο Κόσοβο και την εξάντληση όλων των διπλωματικών μέσων για την ειρηνική επίλυση του ζητήματος του Κοσόβου, στις  24 Μαρτίου 1999 το ΝΑΤΟ ξεκίνησε μια εκστρατεία αεροπορικών βομβαρδισμών εναντίον στρατιωτικών στόχων της Γιουγκοσλαβίας, την οποία το διεθνές δίκαιο όρισε ως ανθρωπιστική παρέμβαση, η οποία συνεχίστηκε μέχρι τις 10 Ιουνίου.

Στην 24η επέτειο των βομβαρδισμών, τα σερβικά ΜΜΕ δημοσίευσαν αρκετές ειδήσεις και ερμηνείες, που τροφοδότησαν την αφήγηση ότι επρόκειτο για «επιθετικότητα» εναντίον ενός ανεξάρτητου κράτους. Έτσι, ο αριθμός των θυμάτων αμάχων έχει παραποιηθεί. Για παράδειγμα, το Kosovo Online, μια πύλη που διευθύνεται από μέλη της σερβικής κοινότητας στο Κοσσυφοπέδιο, ανέφερε ότι το Υπουργείο Άμυνας της Σερβίας ανακοίνωσε ότι «2.500 άμαχοι σκοτώθηκαν, μεταξύ αυτών 89 παιδιά και 1.031 μέλη του στρατού και της αστυνομίας».

Αυτοί οι αριθμοί των απωλειών αμάχων είναι πολύ υψηλότεροι από ό,τι επιβεβαιώνεται από διεθνείς και εγχώριους οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις, οι Σέρβοι αξιωματούχοι και οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης διογκώνουν τους αριθμούς ή αναμειγνύουν τα σύνολα των απωλειών αμάχων και στρατιωτικών, ενώ προσθέτουν και ντόπιους Αλβανούς, που σκοτώθηκαν από σερβικές στρατιωτικές ή παραστρατιωτικές δυνάμεις ως θύματα των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ.

Επιπλέον, πρώην Σέρβοι αξιωματούχοι, που κατείχαν υψηλές πολιτικές ή στρατιωτικές θέσεις υπό την αυταρχική διακυβέρνηση του Μιλόσεβιτς, έλαβαν βήμα από τα σερβικά ΜΜΕ για να μιλήσουν αρνητικά κατά του ΝΑΤΟ.

Ένας διπλωμάτης και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, Vladislav Jovanović, είπε ότι οι συνέπειες της επέμβασης του 1999 είναι μόνιμες και «η επιθετικότητα συνεχίζεται, αλλά με άλλα μέσα».

Εν τω μεταξύ, ο πρώην διοικητής του Σώματος της Πρίστινα του Γιουγκοσλαβικού Στρατού, Συνταγματάρχης Στρατηγός Vladimir Lazarević, σε δήλωσή του για την επέμβαση του ΝΑΤΟ, συνέκρινε τις σημερινές δυνατότητες του σερβικού στρατού με την εποχή της επέμβασης του ΝΑΤΟ. «Ο σερβικός στρατός το 2023 είναι πολύ καλύτερα εξοπλισμένος από ό,τι ήταν τότε, ειδικά όταν πρόκειται για αντιαεροπορικά συστήματα και αεροπορία», είπε.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο Lazarević καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου στο Κόσοβο, για βοήθεια και υποκίνηση στην απέλαση και τη βίαιη μεταφορά του αλβανόφωνου πληθυσμού του Κοσόβου. Για αυτό, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία τον καταδίκασε σε 14 χρόνια φυλάκιση. Η παράθεση τέτοιων πρόσφατων δηλώσεων δείχνει ότι οι καταδικασθέντες εγκληματίες πολέμου συνεχίζουν να εμφανίζονται τακτικά στα σερβικά ΜΜΕ και παρουσιάζονται ως έγκυρες πηγές.

Άλλοι Σέρβοι αξιωματούχοι έχουν δώσει πλαστές πληροφορίες, χρησιμοποιώντας φωτογραφίες από άλλες χώρες για να κατηγορήσουν το ΝΑΤΟ. Ο πρώην διπλωμάτης, που ηγείται σήμερα του αντιπολιτευόμενου Λαϊκού Κόμματος, Vuk Jeremić, δημοσίευσε μια φωτογραφία στο Twitter υποστηρίζοντας ότι τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, όταν, βάσει έρευνας στο Διαδίκτυο, φαίνεται ότι η φωτογραφία τραβήχτηκε στη Βαγδάτη του Ιράκ, 2003. Ο Jovanović προέτρεψε το ΝΑΤΟ να μην συγχωρέσει ποτέ το ΝΑΤΟ για τους βομβαρδισμούς, καθώς συνέδεσε επίσης τις εξελίξεις εκείνης της εποχής με το σημερινό διάλογο Κοσόβου-Σερβίας.

Στιγμιότυπο του tweet του Σέρβου πολιτικού Vuk Jeremić με μια φωτογραφία από τον βομβαρδισμό της Βαγδάτης το 2003, που χρησιμοποιήθηκε ψευδώς για να απεικονίσει την επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Σερβία το 1999.

«Η τελευταία μορφή με την οποία μας ζητείται η συγκατάθεσή μας είναι το λεγόμενο «γαλλογερμανικό σχέδιο». Η αποδοχή του θα σήμαινε τη νομιμοποίηση της επίθεσης του 1999, καθώς και την εκούσια και μόνιμη παραίτησή μας από το Κόσοβο», έγραψε ο Jeremić στη συζήτηση στο Twitter.

Στοιχεία διεθνών οργανισμών αποκηρύσσουν τους ισχυρισμούς των Σέρβων

Αξιόπιστοι διεθνείς οργανισμοί έχουν συλλέξει δεδομένα σχετικά με τις συνέπειες των βομβαρδισμών, που έρχονται σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς από τη Σερβία.

Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο επιβεβαιωμένος αριθμός θανάτων είναι σημαντικά χαμηλότερος από αυτούς που παρουσιάζονται στο σερβικό κοινό. Η έκθεσή τους αναφέρει:

Οι αναφορές θυμάτων ποικίλλουν, αλλά συγκλίνουν στην εκτίμηση του αριθμού των νεκρών τουλάχιστον 1.200 έως 5.000 αμάχων […] Σε τελική ανάλυση, αυτός είναι υπερδιπλάσιος από τον αριθμό των νεκρών αμάχων περίπου 500 που μπόρεσε να επαληθεύσει το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Και η Natasa Kandić από το Κέντρο Ανθρωπιστικού Δικαίου, μια σερβική οργάνωση που κατέγραψε με κόπο όλα τα θύματα της σύγκρουσης, επανέλαβε ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία που συλλέχθηκαν, «756 άνθρωποι σκοτώθηκαν από τους βομβαρδισμούς».

Popis žrtava NATO-a, imenom i prezimenom je završen, nema posla za drzavu. Οδ 24.3.1999. licno sam rukovodila prikupljnjem podataka. Ukupno je 756 poginulih. Samo nema podataka o pogibiji Dmitre Dukić (1908) iz Valjeva-spomenik su joj podigle komsije,o njima opština nema podatke.

— Natasa Kandic (@natasakandic) 24 Μαρτίου 2023

Ο κατάλογος των θυμάτων του ΝΑΤΟ με ονοματεπώνυμα έχει συμπληρωθεί, δεν έχει να κάνει τίποτα άλλο το κράτος. Από τις 24 Μαρτίου 1999 διαχειριζόμουν προσωπικά τη συλλογή δεδομένων. Συνολικά 756 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τους βομβαρδισμούς. Δεν μπορέσαμε να βρούμε τα στοιχεία για τον θάνατο της Dmitra Dukić  (1908) από το Βάλιεβο. Οι γείτονές της της έφτιαξαν ένα μνημείο, αλλά ο δήμος δεν είχε στοιχεία για αυτούς.

Εξάντληση διπλωματικών μέσων

Παρά τους ισχυρισμούς των Σέρβων αξιωματούχων και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης, δυτικοί διπλωμάτες, που γνωρίζουν τις εξελίξεις στα Βαλκάνια από τη δεκαετία του '90, εξήγησαν τους λόγους, που οδήγησαν στους βομβαρδισμούς της πρώην Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Βελιγράδι, Κρίστοφερ Ρ. Χιλ, για παράδειγμα, είπε ότι κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του έμαθε ότι μερικές φορές η διπλωματία αποτυγχάνει και, «όταν αποτυγχάνει, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι τραγικά». Στη συνέχεια, εξέφρασε τα συλλυπητήριά του στις οικογένειες όσων έχασαν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα της αεροπορικής εκστρατείας του ΝΑΤΟ.

Εκφράζω τα προσωπικά μου συλλυπητήρια στις οικογένειες εκείνων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των πολέμων της δεκαετίας του '90. Γνωρίζω ότι ο σερβικός λαός δεν θα ξεχάσει ποτέ αυτή τη φοβερή στιγμή, ούτε πρέπει να το ξεχάσει.

Ο Αμερικανός καθηγητής Έντουαρντ Τζόζεφ αντέδρασε στην ανάρτηση του Χιλ λέγοντας ότι αυτού του είδους οι παρηγοριές επηρεάζουν την αύξηση της θυματοποίησης Σέρβων και Ρώσων. Σύμφωνα με τον Τζόζεφ, από την κορύφωση του 2010, όταν το σερβικό κοινοβούλιο αναγνώρισε σιωπηρά τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα, «η Σερβία οπισθοδρομεί όσον αφορά το παρελθόν… καθώς η δημοκρατία της έχει οπισθοδρομηθεί».

Εν τω μεταξύ, η Donjeta Miftari, σύμβουλος της προέδρου του Κοσόβου, Vjosa Osmani, επέκρινε τον Χιλ, επειδή αποφάσισε «να ξαναγράψει την ιστορία στις προσπάθειές του να φέρει τη Σερβία στο μαντρί». Σύμφωνα με αυτήν, η επέμβαση του ΝΑΤΟ δεν ήρθε ως αποτέλεσμα μιας «αποτυχίας της διπλωματίας» και η Σερβία δεν πρέπει πραγματικά να το ξεχάσει, «ακριβώς επειδή συνέβη ως απάντηση σε ενέργειες ενός βάναυσου και γενοκτονικού καθεστώτος».

Η Διάσκεψη του Ραμπουγιέ, το σημείο καμπής

Πριν τον βομβαρδισμό της Σερβίας προηγήθηκε μια μακρά διπλωματική διαδικασία σε μια προσπάθεια να σταματήσει η επιθετικότητα της Σερβίας με ειρηνικά μέσα, η οποία κορυφώθηκε στις διαπραγματεύσεις του Παρισιού.

Από τις 6 έως τις 23 Φεβρουαρίου 1999 πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία η Διάσκεψη του Ραμπουγιέ και, μετά την άρνηση του Μιλόσεβιτς να υπογράψει την προτεινόμενη ειρηνευτική συμφωνία, ξεκίνησε η εκστρατεία βομβαρδισμών, που διήρκεσε 78 ημέρες. Μετά την έναρξη των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, οι σερβικές δυνάμεις πραγματοποίησαν τις μεγαλύτερες σφαγές στο Κοσσυφοπέδιο, όπως στις περιοχές Ιζμπίτσα, Ρεζάλε κ.λπ. Τελικά, η Σερβία αναγκάστηκε να υποχωρήσει από το Κοσσυφοπέδιο στις 9 Ιουνίου 1999 μετά τη Συμφωνία του Κουμάνοβο, στην οποία η Σερβία αποδέχθηκε τη συνθηκολόγηση επιτρέποντας στη διεθνή ειρηνευτική δύναμη του ΝΑΤΟ, στη Δύναμη του Κοσόβου ή στην KFOR να εισέλθει στο Κόσοβο δύο ημέρες αργότερα.

Παρά τις αφηγήσεις θυματοποίησης που παρουσιάζονται στη Σερβία, η κυβέρνηση αναγνωρίζει τον ρόλο και τη σημασία του ΝΑΤΟ στην περιφερειακή ασφάλεια, ιδιαίτερα στην προστασία της σερβικής κοινότητας στο Κόσοβο, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η KFOR είναι ο κύριος εγγυητής της ασφάλειάς τους.

«Μια νεαρή κοπέλα διασκεδάζει βρίσκοντας στρατιώτες του αμερικανικού στρατού παραταγμένους στους τοίχους του σπιτιού της στη Μιτρόβιτσα του Κοσόβου, στις 21 Φεβρουαρίου 2000», κατά τη διάρκεια επιχείρησης αναζήτησης όπλων που διεξήχθη από την KFOR και την αστυνομία του ΟΗΕ. Φωτογραφία από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, ελεύθερη χρήση.

Επιπλέον, η Σερβία συνεργάζεται με τη Δύση και στον στρατιωτικό τομέα. Έτσι, ο βόρειος γείτονας του Κοσσυφοπεδίου εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Συνεργασίας για την Ειρήνη (PfP) τον Δεκέμβριο του 2006. Ως συμμετέχων στη Σύμπραξη για την Ειρήνη, η Σερβία δεσμεύεται για συνεργασία και κοινές δραστηριότητες με το ΝΑΤΟ, οι οποίες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της «Ομάδας Αμυντικής Μεταρρύθμισης» του ΝΑΤΟ, καθώς και μέσω της Διαδικασίας Σχεδιασμού και Αναθεώρησης (PARP)», η οποία στοχεύει στην προώθηση μεταρρυθμίσεων της αμυντικής δομής και στην υποστήριξη της επίτευξης υψηλότερων διεθνών επιχειρήσεων», όπως αναφέρεται σε έγγραφο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου .

Ωστόσο, 24 χρόνια μετά τις κατηγορίες για τον βομβαρδισμό, η KFOR , ακόμη και στην αντίληψη των πολιτών του Κοσόβου, εξακολουθεί να είναι η πιο αξιόπιστη στρατιωτική δύναμη, την οποία δεν αμφισβητούν οι ντόπιοι Αλβανοί ούτε οι ντόπιοι Σέρβοι.