Εικόνα από τη Mariam A, βασισμένη σε μια φωτογραφία δημόσιου τομέα του Jak από το Wikimedia Commons.

Εν μέσω ένθερμης αντίθεσης από την κοινωνία των πολιτών, ο βασιλιάς Αμπντουλάχ Β’ της Ιορδανίας εξέδωσε διάταγμα στις 12 Αυγούστου 2023 υποστηρίζοντας έναν αμφιλεγόμενο «νόμο περί εγκλήματος στον κυβερνοχώρο». Η απόφαση πυροδότησε ανησυχίες μεταξύ διεθνών και τοπικών οργανώσεων για τα δικαιώματα σχετικά με πιθανές απειλές για τα ψηφιακά δικαιώματα και την ελευθερία της έκφρασης στη χώρα.

Μετά την έγκριση και από τα δύο σώματα του κοινοβουλίου, το βασιλικό διάταγμα αντιπροσωπεύει την προτελευταία φάση στη συνταγματική διαδικασία θέσπισης νόμων εντός της χώρας. Στη συνέχεια, ο νόμος θα πρέπει να δημοσιευθεί στις επίσημες εφημερίδες για να γίνει νομικά δεσμευτικός.

Οι ιορδανικές Αρχές επιβεβαίωσαν ότι οι πρόσφατες τροποποιήσεις στον κυβερνοχώρο του 2015, ο οποίος αποτελείται από 41 άρθρα, δεν αποσκοπούν στον περιορισμό των ελευθεριών.  Ισχυρίζονται ότι αυτές οι αλλαγές επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση ανησυχιών, που σχετίζονται με την «παραπληροφόρηση», τη «ρητορική μίσους» και τη «διαδικτυακή δυσφήμιση». Το Reuters ανέφερε ότι «η κυβέρνηση αρνείται ότι επιδιώκει να καταπνίξει τη διαφωνία, αλλά λέει ότι ο νόμος έχει σκοπό να προστατεύσει τους ανθρώπους από τον εκβιασμό στο Διαδίκτυο».

Σύμφωνα με το Associated Press (AP), οι νομοθέτες της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι αυτή η τροποποίηση του νόμου θα διευρύνει τον κρατικό έλεγχο στα ΜΜΕ και θα επιβάλει κυρώσεις σε διαφωνούντες προς την κυβέρνηση. Ο βουλευτής της αντιπολίτευσης Saleh Al-Armoiti φέρεται να είπε στο AP: «Αυτός ο νόμος είναι καταστροφικός και θα οδηγήσει στη μετατροπή της Ιορδανίας σε μια μεγάλη φυλακή».

Ο νόμος συνιστά σημαντική απειλή για τα ψηφιακά δικαιώματα περιλαμβάνοντας κρίσιμες πτυχές όπως η ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες, σύμφωνα με δήλωση που επικυρώθηκε από περισσότερους από 22 τοπικούς και διεθνείς οργανισμούς. Η Διεθνής Αμνηστία τόνισε ότι «η νομοθεσία θα θέσει σε κίνδυνο τα ψηφιακά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της έκφρασης και του δικαιώματος στην πληροφόρηση, και τελικά θα αποτύχει στην επίτευξη των δηλωμένων στόχων της ιορδανικής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της «παραπληροφόρησης», της «ρητορικής μίσους» και της «διαδικτυακής δυσφήμισης».

Ο νόμος αγνοεί τα διεθνή πρότυπα για τα δικαιώματα

Παρόλο που η Ιορδανία έχει επικυρώσει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, ορισμένα άρθρα των τροπολογιών δεν συμμορφώνονται με τα διεθνή πρότυπα και αρχές για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

We have read the Cybercrime Draft Law, so you don't have to. Our verdict? It should be completely rejected.
Let's have a look at the articles that most affect Internet Freedom, explained in plain language: (1/8) pic.twitter.com/JTeocFx034

— Jordan Open Source Association (JOSA) (@jo_osa) July 22, 2023

Έχουμε διαβάσει το προσχέδιο νόμου για το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, οπότε δεν χρειάζεται να το κάνετε εσείς. Η ετυμηγορία μας; Θα πρέπει να απορριφθεί εντελώς.
Ας ρίξουμε μια ματιά στα άρθρα που επηρεάζουν περισσότερο την Ελευθερία στο Διαδίκτυο, τα οποία εξηγούνται σε απλή γλώσσα: (1/8) pic.twitter.com/JTeocFx034

Ο νόμος επιβάλλει αυστηρές ποινές, που ενδέχεται να οδηγήσουν σε φυλάκιση έως και 5 χρόνια και πρόστιμα έως 70.000 ιορδανικά δηνάρια (περίπου 99.000 δολάρια), ένα δυσανάλογο ποσό σε ένα έθνος, όπου το ένα τρίτο του πληθυσμού κατοικεί κάτω από το όριο της φτώχειας και τον κατώτατο μισθό να ανέρχεται σε 286 δηνάρια (περίπου 400 δολάρια) ανά μήνα. Το γεγονός ότι αυτές οι κυρώσεις ισχύουν ακόμη και για τους απλούς χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό.

Ο ειδικός στους νόμους για τα μέσα ενημέρωσης Yahya Choucair είπε στο SMEX, μια λιβανέζικη ΜΚΟ που προωθεί τα ψηφιακά δικαιώματα στην περιοχή:

Όποιος διαβάσει τις διατάξεις των άρθρων 15, 16 και 17 του νόμου περί εγκλήματος στον κυβερνοχώρο θα αντιληφθεί ότι τα αυστηρά πρόστιμα, που φτάνουν τα 70.000 ιορδανικά δηνάρια, ακυρώνουν εντελώς το δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης.

Οι τροπολογίες χρησιμοποιούν διφορούμενη και απροσδιόριστη ορολογία, συμπεριλαμβανομένων των «ψευδών ειδήσεων», «προώθησης, υποκίνησης, υποβοήθησης ή υποκίνησης ανηθικότητας», «διαδικτυακής δολοφονίας προσωπικότητας», «πρόκλησης διαμάχης», «υπονόμευσης της εθνικής ενότητας» και «περιφρόνησης των θρησκειών». Αυτό δημιουργεί μια πιθανή οδό τιμωρίας των ανθρώπων για την άσκηση του δικαιώματός τους στην ελεύθερη έκφραση και αφήνει πολλά περιθώρια για ερμηνεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτή η περίσταση θα μπορούσε να υποχρεώσει τους δικαστές να καταδικάσουν πολίτες.

Ο νέος νόμος απαιτεί επίσης από εταιρείες με πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που ανήκουν σε ξένες οντότητες, να ανοίξουν γραφεία στην Ιορδανία, εάν αυτές οι πλατφόρμες έχουν περισσότερους από 100.000 χρήστες. Η διάταξη αυτή έχει ως στόχο να διευκολύνει τις εταιρείες να ανταποκρίνονται σε αιτήματα και κοινοποιήσεις, που γίνονται από εγχώριες δικαστικές και επίσημες Αρχές εντός της χώρας.

Ένα κυρίαρχο μοτίβο προσπαθειών καταστολής της ελευθερίας της έκφρασης

Οι Αρχές στην Ιορδανία έχουν δείξει μια αυξανόμενη τάση να στοχεύουν την ειρηνική διαφωνία εντός του έθνους τα τελευταία χρόνια. Αυτή η πιο πρόσφατη εξέλιξη αναδεικνύει ένα μεγαλύτερο μοτίβο και είναι αντιπροσωπευτική μιας συνεχιζόμενης τάσης.

Σε μια έκθεση του Σεπτεμβρίου του 2022, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τόνισε ότι οι Αρχές στην Ιορδανία χρησιμοποιούν χαλαρά διατυπωμένους ποινικούς νόμους και διατάξεις για να ποινικοποιήσουν την ομιλία, τον συνεταιρισμό και τη συγκέντρωση:

[Αυτές οι διατάξεις] δίνουν στις Αρχές σημαντικό περιθώριο για τη δίωξη των κατηγοριών χωρίς καμία σαφή σύνδεση με εγκληματική αδικοπραγία, με ανατριχιαστικό αποτέλεσμα στην ελευθερία της έκφρασης.

Σύμφωνα με αυτή τη γενική τάση, η ελευθερία των ΜΜΕ χρησιμοποιείται επίσης για τον περιορισμό της κάλυψης ευαίσθητων θεμάτων. Η απαγόρευση του TikTok στις αρχές του 2023, η οποία είχε ως στόχο τον περιορισμό της εξάπλωσης βίντεο σε απευθείας μετάδοση, που προβάλλουν διαμαρτυρίες από φορτηγατζήδες και οδηγούς δημόσιων συγκοινωνιών στην πόλη Μαάν της νότιας Ιορδανίας, χρησιμεύει ως παράδειγμα αυτής της τάσης. 

Ένα άλλο αξιοσημείωτο περιστατικό αφορά την πρόσφατη απαγόρευση του βραβευμένου ιορδανικού περιοδικού πολιτικής και κοινωνικής σάτιρας AlHudood, ένα διάσημο σχόλιο της καθημερινής ζωής στον αραβικό κόσμο. Το περιοδικό έκανε πλάκα με μια κυβερνητική εκστρατεία, που προώθησε τον πλούσιο γάμο του πρίγκιπα διαδόχου. Η εκστρατεία πραγματοποιήθηκε εν μέσω οικονομικών δυσκολιών στην Ιορδανία, όπου πολλοί άνθρωποι αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα. Η πρόσβαση στον ιστότοπο του περιοδικού στη συνέχεια περιορίστηκε. Σε ένα άρθρο στο περιοδικό newlines, ο συνιδρυτής του AlHudood, Isam Uraiqat, εξήγησε:

Αν και δεν είμαστε σίγουροι γιατί μπλοκαριστήκαμε, το πιθανότερο είναι ότι οφείλεται στο γεγονός πως πριν από λίγες εβδομάδες πραγματοποιήσαμε ειδική κάλυψη για το γεγονός της χρονιάς: τον βασιλικό γάμο της Ιορδανίας.

Καθώς η Ιορδανία υποστηρίζει τον αμφιλεγόμενο «νόμο για το έγκλημα στον κυβερνοχώρο», οι ανησυχίες για την ελευθερία του λόγου στο διαδίκτυο και το απόρρητο των δεδομένων αυξάνονται. Αυτό τονίζει τη συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ της ασφάλειας και των θεμελιωδών ελευθεριών στο έθνος, μαζί με ένα ανησυχητικό μοτίβο περιορισμού της διαφωνίας και της ελευθερίας των ΜΜΕ. Η λεπτή ισορροπία μεταξύ αυτών των δυνάμεων εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για το μέλλον της Ιορδανίας παρά την αυξανόμενη αντίθεση.