Maryam Mirza. Φωτογραφία της Yana Kaziulia, χρήση με άδεια.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος της σειράς “Πορτρέτα εξορίας”, που εμβαθύνει στις εμπειρίες των Ιρανών γυναικών στη διασπορά, καθώς επιδιώκουν την ελευθερία και επιδεικνύουν την ανθεκτικότητά τους. Η ιστορία έρχεται ως ανάμνηση του τραγικού θανάτου της Μαχσά Ζίνα Αμινί, μιας Κούρδισσας που σκοτώθηκε σε ηλικία 22 ετών στα χέρια της Αστυνομίας Ηθικής, επειδή δεν κάλυπτε πλήρως τα μαλλιά της. Αυτό το περιστατικό πυροδότησε ευρείες διαδηλώσεις στο Ιράν, που συνεχίζονται έως σήμερα, παρά την κλιμάκωση της κυβερνητικής καταπίεσης.

Δεν ήμουν παρούσα, όταν εκτυλίχθηκε το άνευ προηγουμένου «Πράσινο Κίνημα» στο Ιράν τον Ιούνιο του 2009. Αυτό το κίνημα εμφανίστηκε ως απάντηση στις αμφιλεγόμενες προεδρικές εκλογές του Ιράν, που οδήγησε σε εκτεταμένες διαμαρτυρίες κατά της εκλογικής νοθείας, που εξασφάλισε τη δεύτερη θητεία του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ ως προέδρου. Ήταν η πρώτη φορά που ένα άτομο σαν εμένα, γεννημένο τη δεκαετία του '80 σε μια μη πολιτική οικογένεια, έγινε μάρτυρας της εκτεταμένης και απροκάλυπτης καταστολής του λαού του από το καθεστώς. Ή τουλάχιστον, ήταν η πρώτη φορά που το Διαδίκτυο μας επέτρεψε να δώσουμε μαρτυρία.

Κάποια άτομα μπορεί να πουν «ευτυχώς», ενώ άλλα, κι εγώ μέσα σε αυτά, θα έλεγαν «δυστυχώς», δεν ήμουν εκεί, όταν η Τεχεράνη αντήχησε με τα βήματα χιλιάδων, που ξεχύθηκαν στους δρόμους.

Δεν ήμουν παρούσα, όταν οι καταπιεστές άνοιξαν πυρ εναντίον του λαού της χώρας μου και όταν η Neda Agha Soltan, μια 28χρονη γυναίκα που βρισκόταν στη μέση του πλήθους, έπεσε θύμα μιας σφαίρας που τρύπησε το στήθος της. Για αρκετά χρόνια, αυτή η πραγματικότητα βάραινε την καρδιά μου καθορίζοντας τη θέση μου στον κόσμο με την απλή ρήση «εκτός Ιράν».

Βερολίνο, το νέο μου σπίτι

Τον Ιούνιο του 2009, ήμουν στο Βερολίνο ως δημοσιογράφος σε ένα σύντομο εκπαιδευτικό ταξίδι και, παρατηρώντας το «Πράσινο Κίνημα» από απόσταση, είχα ανάμεικτα συναισθήματα. Από τη μία πλευρά, υπήρχε ελπίδα για αλλαγή, με πολλά άτομα να πιστεύουν ότι θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την έναρξη της πτώσης του καθεστώτος, που συχνά περιγράφεται ως «η αρχή του τέλους». Από την άλλη πλευρά, η καρδιά μου πόνεσε, καθώς κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο τρομακτικές εικόνες, που απεικονίζουν τα τραγικά γεγονότα, που εκτυλίσσονται κυρίως στην Τεχεράνη.

Το Βερολίνο, όπως συνήθως τον Ιούνιο, ήταν στολισμένο με καταπράσινα δέντρα, φυτά και περιστασιακές βροχές. Αυτό που παραμένει χαραγμένο στη μνήμη μου είναι οι συνομιλίες που είχα με όποιο άτομο ήταν πρόθυμο να ακούσει, καθώς προσπαθούσα να ρίξω φως στις βαριές καταστολές στο Ιράν, μαζί με τις ημιξύπνιες περιπλανήσεις μου στην πόλη.

Το τραγούδι «Sár umád zemestoon» [Πέρασε ο χειμώνας]. Στιγμιότυπο οθόνης από το YouTube. Δίκαιη χρήση. 

Κατά τη διάρκεια μιας από αυτές τις περιπλανήσεις, άκουσα μια ομάδα ανθρώπων να τραγουδούν ένα πολύ γνωστό τραγούδι ελευθερίας του Ιράν, το «Sár umád zemestoon» [Πέρασε ο χειμώνας]. Ακολούθησα τις φωνές και ανακάλυψα μια συγκέντρωση Ιρανών, που διαδήλωναν στην καρδιά του Βερολίνου. Τα περισσότερα από αυτά τα άτομα στερήθηκαν και εξακολουθούν να στερούνται την πατρίδα τους κατοικώντας στο Βερολίνο με την ελπίδα ενός ελεύθερου Ιράν. 

Δεν πέρασε πολύς καιρός και αποφάσισα επίσης να μην επιστρέψω στο Ιράν λόγω υψηλού κινδύνου, καθώς ενσωματώθηκα στη συνέχεια στην κοινότητα των Ιρανών εξόριστων στη Γερμανία. Έκτοτε, έχω γνωρίσει Ιρανούς που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και Ιρανούς που ζουν στη Γερμανία με διαφορετικούς τύπους μετανάστευσης.

Ωστόσο, σε κρίσιμες στιγμές, έχασαν πρόθυμα το δικαίωμα να επισκεφθούν το Ιράν για να διαμαρτυρηθούν κατά του καθεστώτος από το εξωτερικό. Διαφορετικά, θα ήταν αναγκασμένοι να παραμείνουν αδρανείς, όσο το καθεστώς συνέχιζε τις ενέργειές του, ή θα έβαζαν τον εαυτό τους σε κίνδυνο σύλληψης, μόλις πατούσαν το πόδι τους στο Ιράν.

Για πολλούς Ιρανούς, όπως και για μένα, η εξορία δεν ήταν ποτέ θέμα νομικής διαδικασίας. Ήταν μια απόφαση να χάσω το δικαίωμά μου να επιστρέψω στην πατρίδα μου με αντάλλαγμα την ασφάλεια, να συνεχίσω να εργάζομαι ως δημοσιογράφος και ακτιβίστρια της κοινωνίας των πολιτών. Ωστόσο, μπορούμε πραγματικά να το ονομάσουμε επιλογή χωρίς να λάβουμε υπόψη τις ευρύτερες συνθήκες;

Η διαρκώς εξελισσόμενη ιστορία του Ιράν

Πίσω στο 2007, όταν ήμουν 25 χρονών, βρέθηκα να περνάω μερικές νύχτες στη διαβόητη φυλακή Εβίν της Τεχεράνης, επειδή απλώς συμμετείχα σε μια ειρηνική διαμαρτυρία μαζί με άλλες ακτιβίστριες του γυναικείου κινήματος. Παρά τις πολύωρες ανακρίσεις, που τελικά οδήγησαν σε δίκη, δεν αντιμετώπισα άλλες επιπτώσεις. Ωστόσο, αυτή η εμπειρία υπενθύμισε τη στάση της Ισλαμικής Δημοκρατίας για την ελευθερία των ΜΜΕ, τους δημοσιογράφους και την κοινωνία των πολιτών. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό συνέβη την περίοδο αμέσως μετά την προεδρία του Μοχαμάντ Χαταμί, του λεγόμενου μεταρρυθμιστή προέδρου, ο οποίος θεωρήθηκε πιο ανοιχτός σε κριτική και συζήτηση.

Το καθεστώς της Τεχεράνης δεν άφησε ποτέ καμία προσπάθεια για να διατηρήσει τη θέση του στην κορυφή του καταλόγου των αντιπάλων του Διαδικτύου και ως φυλακή για τους δημοσιογράφους. Ωστόσο, δεν επιλέγουν όλοι να εγκαταλείψουν το Ιράν. 

Πολλοί από τους συναδέλφους μου παραμένουν στη χώρα, παρά το γεγονός ότι αντιμετωπίζουν λογοκρισία και συνεχείς απειλές σύλληψης και παρενόχλησης. Δύο τέτοιοι δημοσιογράφοι είναι η Niloofar Hamedi και η Elahe Mohammadi, που έκαναν γενναία ρεπορτάζ για τη δολοφονία της Μαχσά Ζίνα Αμινί και βρίσκονται στη φυλακή από τον Σεπτέμβριο του 2022 για μια σειρά από πολλές αβάσιμες κατηγορίες.

Η δολοφονία της Μαχσά Ζίνα Αμινί σηματοδότησε την έναρξη της πανεθνικής εξέγερσης «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία». Αν και οι διαμαρτυρίες μπορεί να έχουν γίνει λιγότερο συχνές, η καθημερινή αντίσταση των γυναικών σε διάφορες πόλεις του Ιράν συνεχίζεται. 

Εκφράζουν τη διαφωνία τους μη φορώντας χιτζάμπ, παρά τις δυνητικά σοβαρές συνέπειες. Οι ενέργειές τους όχι μόνο κλόνισαν τα ήδη εύθραυστα θεμέλια του καθεστώτος, αλλά και αμφισβήτησαν βαθιά ριζωμένες παραδοσιακές και ιδεολογικές νόρμες, που τους έδωσαν δευτερεύουσα θέση στην κοινωνία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία» έχει γίνει αντιληπτό ως υπερβολικά προοδευτικό, ακόμη και από ορισμένα τμήματα της αντιπολίτευσης στο ιρανικό καθεστώς.

Οι ενέργειες των γενναίων γυναικών του Ιράν με ενέπνευσαν να αφηγηθώ τις ιστορίες των Ιρανισσών, που καλύπτουν πολλές γενιές, που βρέθηκαν εξόριστες στο Βερολίνο. Αυτές οι γυναίκες δεν χρησιμεύουν μόνο ως κεντρικά πρόσωπα στην ιστορία της εξορίας μου, αλλά και ως ακρογωνιαίοι λίθοι της ευρύτερης αφήγησης, που απεικονίζει το επίπονο ταξίδι των Ιρανισσών για να δηλώσουν: «Φτάνει πια».