Εικόνα από την Arzu Geybullayeva

Για πρώτη φορά στην Τουρκία, συγκρούστηκαν τα δύο ανώτατα δικαστήρια της χώρας, το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο (Yargitay στα τουρκικά), το ανώτατο εφετείο της Τουρκίας για αστικές, ποινικές και διοικητικές υποθέσεις, και το Συνταγματικό Δικαστήριο (AYM). Ο λόγος για τη σύγκρουση είναι η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της 25ης Οκτωβρίου, που ζητούσε την απελευθέρωση του μέλους του Εργατικού Κόμματος της Τουρκίας (TIP) Can Atalay από τη φυλακή. Ο Atalay, ο οποίος εξελέγη στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση, το κοινοβούλιο της Τουρκίας, στις φετινές γενικές εκλογές στις 14 Μαΐου, φυλακίστηκε τον Απρίλιο του 2022 και καταδικάστηκε σε 18 χρόνια φυλάκιση για τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί, με την κατηγορία της «βοήθειας στην ανατροπή της κυβέρνησης».

Μετά τις εκλογές, ο Atalay προσέφυγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο, αφού το αίτημά του για αποφυλάκιση είχε απορριφθεί δύο φορές από το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο. Το Συνταγματικό Δικαστήριο άρχισε να εξετάζει την υπόθεσή του στις 5 Οκτωβρίου 2023. Στις 25 Οκτωβρίου, το δικαστήριο αποφάσισε να αφήσει ελεύθερο τον Atalay.

Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο αρνήθηκε να αποδεχθεί την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου υποστηρίζοντας ότι η καταδίκη του Atalay ήταν «νόμιμος συνταγματικός λόγος για να του αφαιρεθεί η βουλευτική του ιδιότητα», απόφαση παράνομη σύμφωνα με το τουρκικό νομικό σύστημα, καθώς οι αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου είναι δεσμευτικές για όλους, ακόμη και για το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο. Το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο διέταξε επίσης το Κοινοβούλιο «να κινήσει τις διαδικασίες για την απομάκρυνση του Atalay [από το Κοινοβούλιο]».

Μιλώντας σε δημοσιογράφους, ο δικηγόρος του Atalay, Ozgur Urfa, είπε: «Το Ακυρωτικό Δικαστήριο διέπραξε έγκλημα, επειδή δεν αναγνώρισε την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Πρόκειται για μια δικαστική απόπειρα πραξικοπήματος».

Το Ακυρωτικό Δικαστήριο έφτασε στο σημείο να απαιτήσει τη δίκη των μελών του Συνταγματικού Δικαστηρίου με το σκεπτικό της «παραβίασης του συντάγματος και της υπέρβασης των εξουσιών τους», σύμφωνα με ρεπορτάζ της Gazete Duvar. Σύμφωνα με το εθνικό νομικό πλαίσιο της Τουρκίας, μόνο το Ανώτατο Ποινικό Δικαστήριο μπορεί να δικάσει τους δικαστές του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

«Ο στόχος [του Ακυρωτικού Δικαστηρίου] είναι να αναγκάσει τα μέλη του Συνταγματικού Δικαστηρίου να παραιτηθούν», έγραψε ο πολιτικός σχολιαστής Murat Yetkin:

Αναγκάζοντας την παραίτηση, το δικαστήριο μπορεί επίσης να θέλει να αποφύγει μια διαδικασία, που θα δημιουργούσε περίπλοκα διλήμματα στη δίκη των μελών του Συνταγματικού Δικαστηρίου, που απειλούνται από την ποινική καταγγελία.

Στις 10 Νοεμβρίου, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μιλώντας σε δημοσιογράφους κατά την επιστροφή του από το ταξίδι του στο Ουζμπεκιστάν, υποστήριξε την απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου, λέγοντας ότι «η απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου δεν μπορεί να παραμεριστεί».

Σύμφωνα με το Media and Law Studies Association (MLSA), «οι αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου… είναι δεσμευτικές για τα νομοθετικά, εκτελεστικά και δικαστικά όργανα, τις διοικητικές αρχές, τα φυσικά και νομικά πρόσωπα».

Ο πρόεδρος επέκρινε επίσης νομοθέτες από το δικό του κόμμα AKP, που επέκριναν την απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου.

«Δικαστικό πραξικόπημα»

Και οι δύο αποφάσεις του Ακυρωτικού Δικαστηρίου — η απόρριψη της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου και η υποβολή ποινικής μήνυσης κατά μελών του Δικαστηρίου — έχουν επικριθεί από αξιωματούχους, καθώς και από ανεξάρτητους δικηγόρους και παρατηρητές.

Σύμφωνα με τον Bilge Yilmaz, μέλος του κόμματος Iyi, το Ακυρωτικό Δικαστήριο διέπραξε «συνταγματικό έγκλημα» και η απόφασή του ήταν «μια απόπειρα πραξικοπήματος κατά της συνταγματικής μας τάξης».

Ο πρώην πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου χαρακτήρισε επίσης την απόφαση «δικαστικό πραξικόπημα».

Ο Özgür Özel, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CH) της αξιωματικής αντιπολίτευσης, δήλωσε σε δήλωση ότι η απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου ήταν «μια προσπάθεια να αφαιρεθεί η εξουσία του συντάγματός μας» και ενθάρρυνε το κοινό να διαμαρτυρηθεί για την απόφαση. «Θα βγούμε στους δρόμους και τις πλατείες για να μην παραδοθούμε σε αυτή την παρανομία», πρόσθεσε ο Özel.

Ο Erkan Baş, ο πρόεδρος του κόμματος TIP του Atalay, χαρακτήρισε την απόφαση του δικαστηρίου ως «κατάφωρη απόπειρα πραξικοπήματος».

«Το [Ανώτατο] Ακυρωτικό Δικαστήριο αμφισβητεί ξεκάθαρα τη θέση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, με στόχο να περιορίσει την εξουσία του», έγραψε η νομική ομάδα του Media and Law Studies Association (MLSA) στην ανασκόπησή της για την πρόσφατη κρίση.

Επιπλέον, η ομάδα υποστηρίζει ότι η απόφαση του Εφετείου να υποβάλει ποινική μήνυση κατά των δικαστών του Συνταγματικού Δικαστηρίου είναι παράνομη και ότι αυτοί που υπέβαλαν την καταγγελία πρέπει να τιμωρηθούν και να κληθούν να παραιτηθούν. Η ομάδα του MLSA συνέστησε επίσης ότι:

το Εφετείο θα πρέπει να συγκροτήσει μια νέα επιτροπή για την εφαρμογή της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου και ο Can Atalay θα πρέπει να αφεθεί ελεύθερος σύμφωνα με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Οποιαδήποτε συζήτηση και ενέργεια για το αντίθετο αποσκοπεί στην καταστροφή της εκατόν πενήντα ετών νομικής ιστορίας της Τουρκίας. Αυτή η απόπειρα πραξικοπήματος κατά της συνταγματικής τάξης από το Γ’ Ποινικό Τμήμα του Εφετείου μπορεί να σταματήσει μόνο με αιχμηρά βήματα, που πρέπει να γίνουν στα πλαίσια του νόμου.

Σύμφωνα με παρατηρητές που μίλησαν στο ανεξάρτητο ενημερωτικό δελτίο Turkey ReCap, η πρόσφατη απόφαση αποτελεί ένδειξη «πολιτικής κρίσης και όχι νομικής», καθώς εμπλέκονται δύο πολιτικά κόμματα — το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AK) και το Εθνικό Κίνημα (MH), σύμμαχος του AKP. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Alican Uludag, η πρόσφατη διαμάχη μεταξύ των δύο δικαστηρίων «δείχνει ότι ένας πόλεμος μεταξύ AK και MH έχει ξεκινήσει».

Σε μια συνέντευξη στο Turkey ReCap, ένα ανώτερο μέλος του κοινοβουλίου εξήγησε την κατάσταση ως εξής: «[Το AK] έδωσε μεγάλη εξουσία στο MH και τώρα προσπαθούν να το αντιμετωπίσουν. Το MH έγινε ισχυρότερο, ειδικά στο δικαστικό και στην αστυνομία. Εδώ και λίγο καιρό υπάρχει ένας ήρεμος πόλεμος μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων. Τώρα, έχει γίνει πιο εμφανές και τα αποτελέσματα της πρόσφατης μάχης μεταξύ [Συνταγματικού Δικαστηρίου] και [Ακυρωτικού Δικαστηρίου] θα καθορίσουν τον νικητή αυτού του πολέμου».

Ο ηγέτης του MH, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, έχει σε πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν ζητήσει το κλείσιμο του Συνταγματικού Δικαστηρίου και το χαρακτήρισε ως «το κατώφλι της αυτονομιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης», αφού το Δικαστήριο δεν έπαυσε το αντιπολιτευόμενο φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HD). Το HDP βρίσκεται σε αντίθεση με το κυβερνών AKP από τότε που το πρώτο εξασφάλισε 80 έδρες στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2015, αρνούμενος στο κυβερνών κόμμα την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία. Έκτοτε, πολλά ανώτερα στελέχη του HDP έχουν συλληφθεί με αμφισβητήσιμες κατηγορίες που σχετίζονται με την τρομοκρατία, συμπεριλαμβανομένου του πρώην συμπροέδρου του κόμματος, Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ο οποίος συνελήφθη το 2016. Τον Ιούνιο του 2022, ωστόσο, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας δέχθηκε ένα κατηγορητήριο, που ζητούσε το κλείσιμο του HDP. Ωστόσο, η υπόθεση συνεχίζεται. Τον Οκτώβριο του 2023, το HDP άλλαξε το όνομά του σε Λαϊκό Κόμμα Ισότητας και Δημοκρατικό Κόμμα (HEDEP) και εξέλεξε δύο νέους συμπροέδρους κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου στην Άγκυρα.

Εν τω μεταξύ, ο Μπαχτσελί, ο ηγέτης του MH, υποσχέθηκε επίσης να «εξολοθρεύσει τους προδότες εντός του Συνταγματικού Δικαστηρίου» αλλάζοντας το Σύνταγμα μετά τις γενικές εκλογές τον Μάιο του 2023.

Ως απάντηση στη συνεχιζόμενη κρίση, ο Δικηγορικός Σύλλογος της Κωνσταντινούπολης κατέθεσε ποινική μήνυση κατά δικαστών του Ακυρωτικού Δικαστηρίου για «ανάρμοστη συμπεριφορά» και «στέρηση ατόμου της ελευθερίας».

Στις 10 Νοεμβρίου, η Ένωση Δικηγορικών Συλλόγων της Τουρκίας διοργάνωσε πορεία με το πανό «Το Κράτος Δικαίου». Η πορεία, στην οποία οι δικηγόροι κρατούσαν στα χέρια τους φυσικά αντίγραφα του βιβλιαρίου του Συντάγματος, ξεκίνησε έξω από το Δικαστικό Μέγαρο της Άγκυρας και προχώρησε στον τελικό προορισμό της έξω από το Προεδρείο του Εφετείου.

Οπισθοδρόμηση σε όλα τα μέτωπα

Η πρόσφατη κρίση είναι η πιο πρόσφατη στο ήδη οπισθοδρομικό ιστορικό της χώρας για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και το κράτος δικαίου, σύμφωνα με την τελευταία ετήσια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη χώρα, που δημοσιεύτηκε στις 8 Νοεμβρίου 2023.

Άλλοι, όπως η MLSA, φοβούνται ότι η απόφαση του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου στην υπόθεση Atalay θα μπορούσε να θέσει τον ρόλο του Συνταγματικού Δικαστηρίου προς συζήτηση.

Ο Erdinç Sağkan, πρόεδρος της Ένωσης Δικηγορικών Συλλόγων της Τουρκίας, συμφωνεί. Σε μια δήλωση, ο Sağkan είπε: «Ο στόχος του Ανωτάτου Δικαστηρίου ήταν να καταργήσει de facto το Συνταγματικό Δικαστήριο».