Εικόνα από την Arzu Geybullayeva

Δικαστήριο στην Κωνσταντινούπολη αποφάσισε να μην κλείσει μια δημοφιλής τοπική διαδικτυακή πλατφόρμα ονόματι “Θα σταματήσουμε τις γυναικοκτονίες”, η οποία τεκμηριώνει τη βία κατά των γυναικών, στις 13 Σεπτεμβρίου. Η διαδικτυακή πλατφόρμα μηνύθηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2021, με το αιτιολογικό ότι «διεξήγαγε παράνομες και ανήθικες δραστηριότητες». Μια σπάνια νίκη για τις ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών σε μια χώρα όπου, μόνο το 2023, 362 γυναίκες δολοφονήθηκαν ως αποτέλεσμα βίας σύμφωνα με έναν άλλο διαδικτυακό ιχνηλάτη, τον Anitsayac.

Ο υψηλός αριθμός θανάτων δεν άλλαξε την απόφαση του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) να επανενταχθεί στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, από την οποία η χώρα αποχώρησε τον Μάρτιο του 2021 εξαιτίας της αποκαλούμενης από το κυβερνών κόμμα «ομαλοποίησης της ομοφυλοφιλίας» της συνθήκης. Επιπλέον, μιλώντας στις 25 Νοεμβρίου σε πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επέμεινε ότι η αποχώρηση από τη σύμβαση δεν είχε αρνητικές επιπτώσεις στη βία κατά των γυναικών.

Οι ακτιβιστές και ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών διαφωνούν και, όπως συνέβη στο παρελθόν, πολλές γυναίκες και οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών συγκεντρώθηκαν σε όλη την Τουρκία στις 25 Νοεμβρίου, την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, για να υπενθυμίσουν στο κράτος ότι η βία κατά των γυναικών είναι ένα πιεστικό πρόβλημα.

Ετήσιες απαγορευμένες πορείες

Αρκετά κυβερνητικά γραφεία έλαβαν μέτρα για να εμποδίσουν τις γυναίκες να διαδηλώσουν στις 25 Νοεμβρίου. Στην Κωνσταντινούπολη, το γραφείο του κυβερνήτη έκλεισε τους σταθμούς του μετρό, ενώ στο Ντιγιάρμπακιρ, οι διαδηλώσεις απαγορεύτηκαν εντελώς. Τα προηγούμενα χρόνια, η αστυνομία κατέστειλε βίαια το κοινό των διαδηλώσεων. Ούτε η φετινή χρονιά δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Σύμφωνα με ρεπορτάζ, ακτιβιστές και ακτιβίστριες για τα δικαιώματα των γυναικών συνελήφθησαν σε πολλές επαρχίες την ημέρα των διαδηλώσεων.

Η βία δεν είναι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην Τουρκία. Τον Οκτώβριο του 2023, η Kübra Öztürk Örenli, η πρώτη γυναίκα διεθνής Master και Grandmaster της Τουρκίας και μέλος της εθνικής ομάδας σκακιού, στερήθηκε των αποδοχών της και απομακρύνθηκε από την ομοσπονδία, όταν αποκαλύφθηκε ότι ήταν έγκυος. Όταν η Örenli κοινοποίησε ότι είχε απομακρυνθεί, η Τουρκική Σκακιστική Ομοσπονδία είπε ότι ήταν μια «παρεξήγηση».

Η χώρα υποφέρει επίσης από αυξανόμενους ρυθμούς πρόωρων γάμων. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Gazete Duvar, μιας διαδικτυακής ειδησεογραφικής πλατφόρμας, πάνω από 130.000 ανήλικα κορίτσια έχουν παντρευτεί στην Τουρκία τα τελευταία δέκα χρόνια.

Σύμφωνα με μια έκθεση για τα δικαιώματα των εργαζομένων που δημοσιεύθηκε στις 25 Νοεμβρίου, 1.379 γυναίκες έχουν σκοτωθεί στους χώρους εργασίας τους από το 2013. Η έκθεση τόνισε επίσης την ανεργία των γυναικών ως μια μορφή οικονομικής βίας, ενώ επίσης υπογράμμισε πόσο κακές συνθήκες, όπως η έλλειψη υγείας και οι μηχανισμοί ασφάλειας, η σεξουαλική παρενόχληση, οι διακρίσεις και άλλες μορφές βίας στους χώρους εργασίας, είναι όλες μορφές βίας κατά των γυναικών.

Ανεπαρκή κυβερνητικά μέτρα

Στις 25 Νοεμβρίου, ο Πρόεδρος Ερντογάν υπέγραψε εγκύκλιο, με την οποία δεσμεύτηκε να εφαρμόσει μέτρα για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Η εγκύκλιος 17 σημείων, που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τα μεσάνυχτα, ανακοίνωσε ότι η «Επιτροπή Παρακολούθησης της Βίας κατά των Γυναικών» μετατράπηκε σε «Συντονιστικό Συμβούλιο για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών». Άλλα μέτρα που ανακοινώνονται στην εγκύκλιο περιλαμβάνουν τη συνέχιση των νομικών και διοικητικών μέτρων για την αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας για την πρόληψη της έμφυλης βίας, τους πόρους για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των θυμάτων στη δικαιοσύνη και τις ενέργειες για να διασφαλιστεί ότι οι δημόσιοι θεσμοί και οι οργανισμοί αυξάνουν τη γνώση και την ευαισθητοποίηση σχετικά με την έμφυλη βία μεταξύ του δημόσιου προσωπικού.

«Πιστεύουμε ότι το Συμβούλιο Συντονισμού για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών, το οποίο δημιουργήσαμε με τη νέα μας εγκύκλιο, θα πραγματοποιήσει δραστηριότητες αντάξιες του αιώνα της Τουρκίας», δήλωσε ο Ερντογάν σε πανεπιστήμιο στην Κωνσταντινούπολη.

Οι επικριτές, ωστόσο, βλέπουν την εγκύκλιο ως προσωρινή λύση. Για παράδειγμα, οι εντολές περιορισμού και τα μέτρα προστασίας για τα θύματα βίας δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς στην Τουρκία. Ως εκ τούτου, οι υποσχέσεις της εγκυκλίου για «μηδενική ανοχή στη βία» είναι «κούφιες».

«Οι εγκύκλιοι δεν είναι λύση για τη βία», είπε η İlke Işık, δικηγόρος που εργάζεται για τα δικαιώματα των γυναικών. Ενώ η Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου της Κωνσταντινούπολης Filiz Saraç είπε, απαντώντας στην εγκύκλιο ότι ήταν ένδειξη ότι το κράτος δεν κατάλαβε τι σημαίνει η καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών:

Η βία κατά των γυναικών και ο αριθμός των γυναικοκτονιών συνεχίζουν να αυξάνονται στη χώρα μας. Η βία κατά των γυναικών πηγάζει από την ανισότητα των φύλων και τις διακρίσεις κατά των γυναικών. Η ευθύνη της διασφάλισης της ασφάλειας της ζωής στην πρόληψη της βίας κατά των γυναικών είναι ευθύνη του κράτους. Η νομοθεσία που θεσπίστηκε και τα προληπτικά μέτρα που εκδόθηκαν για την πρόληψη της βίας δεν είναι αποτελεσματικά. Γι’ αυτό κανένας νόμος, κανονισμός ή εγκύκλιος δεν μπορεί να αποτρέψει τον αυξανόμενο αριθμό γυναικοκτονιών.

Η κύρια αντιπολίτευση της Τουρκίας, η αντιπρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, Aylin Nazlıaka, είπε ότι η εγκύκλιος «δεν μπορεί να μας εξαπατήσει προσθέτοντας τρία ή πέντε καλά στοιχεία». Αντίθετα, η Nazlıaka κάλεσε το κράτος να υπογράψει εκ νέου τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης χωρίς καθυστέρηση.

Μιλώντας σε μια διαδήλωση στην Κωνσταντινούπολη στις 25 Νοεμβρίου, η Φιντάν Ατασελίμ, Γενική Γραμματέας της Πλατφόρμας «Θα σταματήσουμε τις Γυναικοκτονίες», είπε: «Οι γυναικοκτονίες αυξάνονται. Οι γυναίκες σκοτώνονται από άντρες κάθε μέρα. Δυστυχώς, δεν σκοτώνονται πια. Αυτοί οι φόνοι συγκαλύπτονται, με αποτέλεσμα να μοιάζουν με αυτοκτονίες. Οι γυναίκες πετιούνται συνεχώς έξω από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια. Δεν διεξάγεται αποτελεσματική έρευνα. Με άλλα λόγια, δεν θάβουν μόνο τις γυναίκες κάτω από τη γη, θάβουν και την αλήθεια μαζί με τις γυναίκες. Θα βάλουμε ξανά στην ατζέντα τους ύποπτους θανάτους. Δεν θα αφήσουμε ποτέ ύποπτη τη λεγόμενη αυτοκτονία. Θα σταματήσουμε τη γυναικοκτονία».

Η Ataselim επέκρινε επίσης τις παρατηρήσεις του Προέδρου ότι η αποχώρηση από τη Σύμβαση δεν είχε αρνητικό αντίκτυπο στη βία κατά των γυναικών στην Τουρκία:

Αυτή η νοοτροπία πρέπει να ντρέπεται για τις γυναίκες, που επιστρέφουν από αστυνομικά τμήματα, επειδή δεν υπάρχει πλέον η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Θα έπρεπε να ντρέπονται για τις γυναίκες, που δεν προστατεύτηκαν και σκοτώθηκαν, επειδή τους είπαν πως «δεν υπάρχει πια σύμβαση» και ότι «ο νόμος αριθ. 6284 δεν εφαρμόζεται».

Πριν από τις κοινοβουλευτικές εκλογές του Μαΐου 2023, το AKP και ο ηγέτης του συνήψαν συμμαχίες με πολλά κόμματα, που επιδιώκουν να καταργήσουν τα δικαιώματα των γυναικών στη χώρα, συμπεριλαμβανομένης  της άρσης του νόμου 6284, ο οποίος προστατεύει τις γυναίκες από την ενδοοικογενειακή βία. Ο νόμος εγκρίθηκε το 2012.

Το AKP έχει λάβει μια σειρά από αμφιλεγόμενες θέσεις κατά της ισότητας των φύλων τα τελευταία χρόνια. Το κυβερνών κόμμα έχει προτείνει περιορισμό των δικαιωμάτων αμβλώσεων, του χαπιού της επόμενης μέρας και των καισαρικών τομών. Ο ίδιος ο Ερντογάν είπε κάποτε ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να είναι ίσες με τους άνδρες, ότι οι γυναίκες πρέπει να είναι μητέρες και ότι οι οικογένειες πρέπει να έχουν τουλάχιστον τρία παιδιά. Το 2012, ο τότε πρωθυπουργός Ερντογάν εξίσωσε την άμβλωση με τον φόνο.

Εν τω μεταξύ, ενώ οι τερματισμοί εγκυμοσύνης εξακολουθούν να είναι νόμιμες στην Τουρκία μέχρι τη 10η εβδομάδα κύησης και έως την 20ή σε περιπτώσεις ιατρικού κινδύνου, η εύρεση νοσοκομείων που θα πραγματοποιήσουν τη διαδικασία έχει καταστεί πρακτικά αδύνατη. Το 2014, ο Ερντογάν κατηγόρησε τις φεμινίστριες ότι δεν καταλαβαίνουν τη μητρότητα. Μιλώντας σε μια σύνοδο κορυφής στην Κωνσταντινούπολη, φέρεται να είπε: «Μερικοί άνθρωποι μπορούν να το καταλάβουν αυτό, ενώ άλλοι όχι. Δεν μπορείς να το εξηγήσεις αυτό στις φεμινίστριες, γιατί δεν αποδέχονται την έννοια της μητρότητας». Είπε επίσης ότι η ισότητα των φύλων ήταν «κατά της ανθρώπινης φύσης» και ότι οι εργαζόμενες γυναίκες ήταν «ανεπαρκείς». Πιο πρόσφατα, τον Ιανουάριο του 2023, το κρατικό θρησκευτικό όργανο της Τουρκίας, το οποίο στόχευσε γυναίκες στο παρελθόν, δήλωσε ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να ταξιδεύουν μόνες.

Η συνολική οπισθοδρόμηση αντικατοπτρίστηκε επίσης στην Έκθεση του Παγκόσμιου Δείκτη Χάσματος των Φύλων του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση του Φόρουμ από το 2023, η Τουρκία κατέλαβε την 129η θέση μεταξύ 146 χωρών που ερευνήθηκαν.