Εικόνα: Arzu Geybullayeva

Στις 29 Δεκεμβρίου 2023, όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στις δύο μεγαλύτερες ποδοσφαιρικές ομάδες της Τουρκίας, τη Γαλατασαράι και τη Φενερμπαχτσέ, οι οποίες επρόκειτο να παίξουν στο Ριάντ, πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, στο πλαίσιο του τελικού του Σούπερ Καπ της Τουρκίας. Η απόφαση της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας της Τουρκίας να παίξουν οι ομάδες αυτό το παιχνίδι σε ξένο έδαφος επικρίθηκε ήδη έντονα από οπαδούς, πολιτικούς και το ευρύ κοινό, καθώς η χώρα γιορτάζει τα εκατό χρόνια της.

Ωστόσο, οι διαφωνίες μεταξύ των προέδρων των ποδοσφαιρικών ομάδων, της τουρκικής ομοσπονδίας και των Αρχών της Σαουδικής Αραβίας, που ακολούθησαν την ημέρα του αγώνα, για στολές, πανό, τον εθνικό ύμνο και τη σημαία της Τουρκίας, οδήγησαν τελικά στην πλήρη ακύρωση του αγώνα. Ενώ οι οπαδοί κατέκλυσαν τα δύο αεροδρόμια της Κωνσταντινούπολης για να χαιρετίσουν τους παίκτες, το περιστατικό προκάλεσε μεγάλη δημόσια συζήτηση για τις επόμενες μέρες.

Σχέσεις μεταξύ των Αρχών Σαουδικής Αραβίας και Άγκυρας

Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών βρίσκονται σε κρίση από τις διαδηλώσεις της Αραβικής Άνοιξης από το 2010–2012, σύμφωνα με τον Hamdullah Baycar, υποψήφιο διδάκτορα στο Ινστιτούτο Αραβικών και Ισλαμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ. Και οι δύο χώρες υποστήριξαν αντίπαλες πλευρές στην Αίγυπτο, όπου «η Τουρκία αγκάλιασε τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι, ενώ η Σαουδική Αραβία υποστήριξε τον αιγυπτιακό Στρατό που τον ανέτρεψε». Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της διπλωματικής κρίσης του Κόλπου, που ξεκίνησε το 2017 και διήρκεσε για 43 μήνες, με τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο να διακόπτουν τις σχέσεις τους με το Κατάρ το 2017, η Τουρκία στήριξε το Κατάρ. Υπήρξε και μια σειρά από άλλες πολιτικές εξελίξεις, που κράτησαν τις δύο χώρες σε απόσταση.

Το 2018, τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και η Τουρκία έγιναν διεθνή πρωτοσέλιδα, όταν ο αντιφρονών Σαουδάραβας δημοσιογράφος και αρθρογράφος της Washington Post Τζάμα Κασόγκι δολοφονήθηκε βάναυσα στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας. Ενώ αρχικά οι Αρχές στην Τουρκία δεσμεύτηκαν να ερευνήσουν τη δολοφονία και οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών επιδεινώθηκαν περαιτέρω, η ταλαιπωρημένη οικονομία της Τουρκίας  και η απόφαση της χώρας να τερματίσει την περιφερειακή της απομόνωση πήραν τελικά το πάνω χέρι.

Τον Απρίλιο του 2022, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία για πρώτη φορά μετά τη δολοφονία Κασόγκι σε διήμερη επίσκεψη επιδιώκοντας να επιδιορθώσει τους δεσμούς μεταξύ των δύο χωρών. Σε επίσημη ανακοίνωση που εκδόθηκε από το Γραφείο του Προέδρου, αναφέρθηκε ότι «θα επανεξεταστούν όλες οι πτυχές των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας και θα συζητηθούν βήματα, που στοχεύουν στην ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών».  

Την ίδια χρονιά που ο Ερντογάν ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία, η Τουρκία ανέστειλε ερήμην τη δίκη 26 Σαουδάραβων υπηκόων ύποπτων για συμμετοχή στη δολοφονία του Κασόγκι. 

Τον Ιούνιο του 2022, λίγους μόλις μήνες μετά την επίσκεψη του Προέδρου, μια σαουδαραβική αντιπροσωπεία έφτασε στην Τουρκία.

Η Τουρκία δέχθηκε επίσης αντιπροσωπεία της Σαουδικής Αραβίας και, έκτοτε, οι δύο χώρες έχουν υπογράψει ορισμένες συμφωνίες με στόχο τη βελτίωση των δεσμών τους.

Ποδοσφαιρική διπλωματία

Το ότι ο αθλητισμός χρησιμοποιείται ως ήπια δύναμη στην πολιτική δεν είναι είδηση. Διάφοροι, εξάλλου, μελετητές έχουν υποστηρίξει πώς το ποδόσφαιρο έχει γίνει εργαλείο στη σύγχρονη δημόσια διπλωματία. Το 2021, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του σε εκδήλωση που διοργάνωσε το Συμβούλιο της Ευρώπης στη Λισαβόνα, το αφεντικό της FIFA, Gianni Infantino, είπε: «Η αθλητική διπλωματία, αν και νέος όρος, περιγράφει μια παλιά πρακτική: τη χρήση του αθλητισμού για την υλοποίηση πολιτικών στόχων, για θετική κοινωνική αλλαγή».

Δεν είναι όμως πάντα ρόδινο το τέλος. Τουλάχιστον αυτό συνέβη στις 29 Δεκεμβρίου στο Ριάντ, όταν καμία τουρκική ομάδα δεν κατάφερε να φτάσει στο γήπεδο εν μέσω καυγά για τα εθνικά σύμβολα της Τουρκίας. Και παρόλο που η Τουρκική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία προσπάθησε να υποβαθμίσει το περιστατικό περιγράφοντας το θέμα ως «ορισμένα προβλήματα στην διοργάνωση», ήταν κάτι παραπάνω από αυτό.

Καθώς τα ρεπορτάζ από τις πλατφόρμες των ΜΜΕ της Τουρκίας και οι δηλώσεις των προέδρων των συλλόγων άρχισαν να βγαίνουν στις 29 Δεκεμβρίου, έγινε σαφές ότι η διαμάχη ξεκίνησε με την ποδοσφαιρική ομοσπονδία της Σαουδικής Αραβίας να μην εγκρίνει τις φανέλες των παικτών. Οι παίκτες της ομάδας της Γαλατασαράι σχεδίαζαν να φορέσουν φανέλες με την εικόνα του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτή της Τουρκίας, ως αναγνώριση της 100ής επετείου της Τουρκίας από την ίδρυσή της. Οι παίκτες σχεδίαζαν να τις φορέσουν κατά τη διάρκεια του αγώνα προθέρμανσης. Εν τω μεταξύ, η ομάδα της Φενερμπαχτσέ ήθελε να ξεδιπλώσει το πανό με ένα διάσημο απόφθεγμα του Ατατούρκ «Ειρήνη στην πατρίδα, ειρήνη στον κόσμο», το οποίο φέρεται να μην ενέκρινε η Σαουδική Ομοσπονδία.

Αναφέρθηκε επίσης ότι οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι αρνήθηκαν να επιτρέψουν να παιχτεί ο εθνικός ύμνος της Τουρκίας στην έναρξη του παιχνιδιού και απαγόρευσαν οποιαδήποτε επίδειξη τουρκικών σημαιών. Σε ανακοίνωσή της, η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας το αντέκρουσε λέγοντας: «Συμφωνήθηκε επίσης να παιχτεί ο εθνικός ύμνος της Δημοκρατίας της Τουρκίας μαζί με την επίδειξη της σημαίας της Τουρκίας εντός του σταδίου και στις εξέδρες, λόγω εκτίμησης για τη Δημοκρατία της Τουρκίας».

Μια πολύωρη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο, όπου διέμεναν οι παίκτες, μεταξύ των προέδρων των συλλόγων και των δύο ομοσπονδιών, αλλά δεν έφερε αποτέλεσμα.

Υπήρξαν ρεπορτάζ ότι η τοπική αστυνομία έψαξε στα αποδυτήρια των παικτών για τυχόν ίχνη από πανό και φανέλες με εικόνες του Ατατούρκ πριν από το παιχνίδι.

Όταν οι Τούρκοι οπαδοί στο γήπεδο σηκώθηκαν όρθιοι και άρχισαν να τραγουδούν τον εθνικό ύμνο, οι διοργανωτές έπαιξαν δυνατή μουσική.

Το θέμα μεταφέρθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ζητώντας από το αφεντικό της Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας της Τουρκίας, Μεχμέτ Μπουγιουκέσκι, να παραιτηθεί. Το #TFFIstifa (παραίτηση TFF) ήταν trend στο X (παλαιότερα γνωστό ως Twitter) το βράδυ της 29ης Δεκεμβρίου.

Ως απάντηση στη σύγκρουση, αρκετοί γνωστοί αθλητές κοινοποίησαν φωτογραφίες τους φορώντας φανέλες με την εικόνα του Ατατούρκ και την υπογραφή του, φωτογραφίες του Ατατούρκ και τα αποφθέγματά του, καθώς και φωτογραφίες από στάδια με την εικόνα του Ατατούρκ και αποφθέγματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Το γεγονός ότι απαγορεύτηκε στις ομάδες να φορούν τις φανέλες τους με στάμπα Ατατούρκ και στη συνέχεια η ακύρωση του αγώνα εντελώς θεωρήθηκε ένδειξη ασέβειας μεταξύ των Τούρκων.

«Βασικά, αν είσαι Τούρκος, κάθεσαι, πίνεις τσάι το απόγευμα του Σαββάτου και τα νέα στο τηλέφωνό σου είναι τα εξής: οι Σαουδάραβες απαγορεύουν τον Ατατούρκ από μια μεγάλη, μεγάλη τουρκική αθλητική εκδήλωση. Έγινε κόλαση. Φυσικά και έγινε», έγραψε ο Τούρκος μελετητής Selim Koru, συγγραφέας του Kültürkampf, ενός ιστολογίου για τον τουρκικό πολιτικό πολιτισμό.

Στην Άγκυρα, σύμφωνα με τον δήμαρχο Μανσούρ Γιαβάς, αναρτήθηκαν αφίσες με σημαίες Ατατούρκ και Τουρκία στον δρόμο όπου έχει την πρεσβεία της η Σαουδική Αραβία.

Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης κάλεσε όλους τους κατοίκους της πόλης να συγκεντρωθούν στηn Μπεσίκτας, μια γειτονιά της Κωνσταντινούπολης που πήρε το όνομά της από την τρίτη μεγαλύτερη ποδοσφαιρική ομάδα της χώρας, με τις εθνικές τους σημαίες, φωτογραφίες του Ατατούρκ και πανό ποδοσφαίρου για τα εγκαίνια της πλατείας Μπαρμπαρός. Κατά την τελετή έναρξης, ο δήμαρχος πρότεινε επίσης το κύπελλο να χωριστεί στα δύο και να χαριστεί στα μουσεία των δύο ομάδων. «Προτείνω να ακυρωθεί εντελώς αυτό το παιχνίδι και αντί αυτού να οργανωθεί μια μεγάλη γιορτή», είπε ο Δήμαρχος.

Η αρχηγός του αντιπολιτευόμενου κόμματος IYI, Μεράλ Ακσενέρ, ζήτησε να ανακηρυχθούν και οι δύο ομάδες πρωταθλήτριες.

Εν τω μεταξύ, ο Πρόεδρος Ερντογάν επέκρινε τα κόμματα της αντιπολίτευσης για «εκμετάλλευση» των αποτελεσμάτων του ποδοσφαιρικού αγώνα. «Βλέπουμε ότι οι δηλώσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης από χθες το βράδυ είναι απλώς τα τελευταία παραδείγματα πολιτικής εκμετάλλευσης», δήλωσε ο πρόεδρος στις 30 Δεκεμβρίου.

Ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιλμάζ Τουντς πρόσθεσε ότι έχει ξεκινήσει δικαστική έρευνα εναντίον ορισμένων λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για κοινοποίηση προκλητικών και εγκληματικών αναρτήσεων. Σύμφωνα με πληροφορίες, τουλάχιστον ένα άτομο έχει συλληφθεί μέχρι στιγμής στο πλαίσιο της έρευνας.

Η Διεύθυνση Επικοινωνίας της Τουρκίας εξέδωσε επίσης μια δήλωση στις 30 Δεκεμβρίου προειδοποιώντας τους πολίτες για «εκστρατείες παραπληροφόρησης από ορισμένες ομάδες, που υπονομεύουν τις κοινές αξίες και τις ευαισθησίες του έθνους μας». Η απόφαση να γίνει ο αγώνας στη Σαουδική Αραβία ελήφθη με μοναδικό σκοπό τη δημιουργία πρόσθετων εσόδων για τους δύο συλλόγους και ότι η απόφαση εγκρίθηκε από τους συλλόγους και την Ομοσπονδία. Συνολικά, και οι δύο σύλλογοι επρόκειτο να πληρωθούν περίπου 4 εκατομμύρια δολάρια για τον αγώνα.

«Συνολικά, οι δεσμοί μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας παραμένουν άθικτοι», έγραψε ο Μπαρίν Καγιάογλου, Αναπληρωτής Καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας και συνεργάτης της Πρωτοβουλίας Στρατηγικής Προοπτικής Διάγνωσης στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής (MEI) στην Ουάσιγκτον.