Sholeh Pakravan. Φωτογραφία της Maryam Mirza, χρησιμοποιήθηκε με άδεια.

Αυτό το κείμενο είναι μέρος της σειράς “Πορτρέτα εξορίας”, που εμβαθύνει στις εμπειρίες των Ιρανών γυναικών στη διασπορά, καθώς επιδιώκουν την ελευθερία και επιδεικνύουν την ανθεκτικότητά τους. Η ιστορία έρχεται ως ανάμνηση του τραγικού θανάτου της Μαχσά Ζίνα Αμινί, μιας Κούρδισσας που σκοτώθηκε σε ηλικία 22 ετών στα χέρια της Αστυνομίας Ηθικής, επειδή δεν κάλυπτε πλήρως τα μαλλιά της. Αυτό το περιστατικό πυροδότησε ευρείες διαδηλώσεις στο Ιράν, που συνεχίζονται έως σήμερα, παρά την κλιμάκωση της κυβερνητικής καταπίεσης.

Το όνομά της είναι Sholeh, που σημαίνει «φλόγα» στα περσικά, σύμβολο τόσο της καύσης όσο και του φωτός. Αυτή ακριβώς η ιδιότητα μπορεί να βρεθεί στην καρδιά μιας μητέρας, που έχασε το παιδί της από ένα καταπιεστικό καθεστώς. Γεννημένη το 1964 στην Κερμανσάχ στο δυτικό Ιράν, η Sholeh Pakravan έγινε μητέρα για πρώτη φορά όταν ήταν 23 ετών στην πρώτη της κόρη, Reyhaneh (Jabbari), στην Τεχεράνη.

Η Sholeh, μια αυτοαποκαλούμενη «στρατιώτης της δικαιοσύνης», δεν ήταν μόνο σύζυγος και μητέρα τριών κορών, αλλά και ηθοποιός και θεατρική σκηνοθέτις μέχρι το 2007. Ωστόσο, όλα άλλαξαν όταν χτύπησε ένα «μέγα-τσουνάμι», όταν η 19χρονη Reyhaneh συνελήφθη, επειδή σκότωσε τον Morteza Abdolali Sarbandi, πρώην υπάλληλο του υπουργείου Πληροφοριών, που είχε προσπαθήσει να τη βιάσει.

Τον Ιανουάριο του 2023, συναντήθηκα με την Sholeh στο Βέντιν, μια από τις συνοικίες του Βερολίνου, σε ένα μπιστρό. Περιέγραψε με ευγένεια και αυτοπεποίθηση τον απόηχο της σύλληψης της Reyhaneh εκπέμποντας μια μητρική ζεστασιά μέσα από τη συζήτηση: «Φοβόμασταν τους πάντες και τα πάντα και, τουλάχιστον για μια εβδομάδα, πήγαινα παντού με τις δύο κόρες μου και τον άντρα μου». Αρχικά, διατήρησαν πλήρη πίστη και εμπιστοσύνη στο σύστημα, την αστυνομία και το δικαστικό σώμα.

Ωστόσο, τα πράγματα άλλαξαν.

Κατά τη διάρκεια των επτά ετών και τεσσάρων μηνών που η Reyhaneh ήταν στη φυλακή, γνώρισα έναν νέο κόσμο. Η εμπιστοσύνη μου μειώνεται μέρα με τη μέρα. Συνειδητοποίησα ότι το δικαστικό σώμα δεν ήταν τόσο δίκαιο όσο πίστευα κάποτε και είδα την αστυνομία να χρησιμοποιεί τα βασανιστήρια ως εργαλείο.

Φανταστείτε το εξής: μια μέρα, ακριβώς έξω από την αίθουσα του δικαστηρίου, είδα έναν κρατούμενο να οδηγείται στο δικαστήριο με σπασμένα και μολυσμένα πόδια. Ήταν σαν να ζούσα σε ένα όνειρο μέχρι εκείνη τη στιγμή και σαν να μην υπήρχε καμία σχέση μεταξύ της προηγούμενης ζωής μου και αυτής της πραγματικότητας.

Εκείνα τα χρόνια που η θανατική καταδίκη έπεφτε πάνω στη ζωή της κόρης της σαν θηλιά, η Sholeh ξεκίνησε μια αποστολή για να υποστηρίξει θανατοποινίτ(ισ)ες. Επισκέφτηκε οικογένειες θυμάτων και υποστήριξε την απόδοση χάριτος βάσει της νομοθεσίας Qisas, μια αρχή της Σαρία που εξακολουθεί να αποτελεί μέρος του ποινικού κώδικα του Ιράν. Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο, η οικογένεια του θύματος έχει την επιλογή είτε να δώσει χάρη στον δράστη είτε να ζητήσει τιμωρία «σε είδος» με τιμωρία ίση με το έγκλημα. Η Sholeh το είδε ως μια ευκαιρία να μάθει πώς να απευθυνθεί στην οικογένεια ενός άνδρα, για τον φόνο του οποίου κατηγορήθηκε η κόρη της.

Ωστόσο, το 2014, παρά τις εκτεταμένες εκστρατείες εντός και εκτός Ιράν κατά της επικείμενης εκτέλεσής της, η Reyhaneh δεν ξέφυγε από την τραγική της μοίρα και εκτελέστηκε στη φυλακή Γκοχαρντάστ.

Στην ταινία «Επτά Χειμώνες στην Τεχεράνη», ταινία έναρξης και νικήτρια του σκέλους Perspektive Deutsches Kino στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μπερλινάλε 2023, υπάρχει μια συγκλονιστική σκηνή, που αποτυπώνει τη συγκλονιστική στιγμή της Sholeh. Πίσω από τους τοίχους της φυλακής, λαμβάνει τα καταστροφικά νέα για την εκτέλεση της κόρης της.

Από εκείνο το σημείο και μετά, οι μέρες και οι νύχτες έγιναν ένα για την Sholeh. Εκμυστηρεύτηκε ότι, τις νύχτες που ακολούθησαν τον θάνατο της κόρης της, παρέμενε ξύπνια μέχρι το πρωί βρίσκοντας συχνά παρηγοριά στο κάπνισμα στο μπαλκόνι. Μόλις αντηχούσε το κάλεσμα για προσευχή (Adhan) από τα μεγάφωνα στο τζαμί της γειτονιάς, επέστρεφε στο σπίτι της και κοιμόταν το υπόλοιπο πρωί.

Άθραυστοι δεσμοί θλίψης

Μια πηγή παρηγοριάς για τη Sholeh που την έσωσε ήταν η σύνδεσή της με άλλες μητέρες, όσες είχαν υπομείνει την απώλεια των αγαπημένων τους, είτε νεκρών σε εξεγέρσεις είτε εκτελεσθέντων στη φυλακή. Μεταξύ αυτών των μητέρων ήταν η Shahnaz Akmali, της οποίας ο μικρός γιος, Moustafa Karimbeigi, έπεσε θύμα των ιρανικών Αρχών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του 2009. Η Sholeh συλλογίζεται:

Συνειδητοποίησα ότι, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, την πρώτη δεκαετία μετά την Ισλαμική Επανάσταση, χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν μέσα στα τείχη των φυλακών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου κράτησα τη νεογέννητη Reyhaneh στην αγκαλιά μου και χάθηκα στην ευτυχία. Αγνοούσα ότι, στην ίδια πόλη, υπήρχαν μητέρες που, σε σιωπηλή απελπισία, βύθιζαν μες στα μαξιλάρια τους τα πρόσωπά τους, κλαίγοντας σιωπηλά φοβούμενες ότι θα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο οι οικογένειές τους. Αυτή η άγνοια δεν με επηρέασε μόνο. Είχε απήχηση σε όλη την κοινωνία. Συνδέθηκα με αυτές τις μητέρες μετά την εκτέλεση της Reyhaneh.

Η σύνδεσή της με άλλες μητέρες δεν ήταν χωρίς συνέπειες. Πρώτα, της απαγόρευσαν να εργαστεί και αργότερα, άρχισε να λαμβάνει ανησυχητικά μηνύματα από πρώην συναδέλφους της, που της ζητούσαν να σταματήσει τις δραστηριότητές της. Στη συνέχεια, κλήθηκε επίσημα και ανακρίθηκε από Ιρανούς αξιωματικούς των πληροφοριών. Κατά τη διάρκεια αυτής της δοκιμασίας, της είπαν ότι «οι άλλες δύο κόρες της μπορεί και απλώς να σκοτώνονταν σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα» και υπονοήθηκε ότι θα έπρεπε να θεωρήσει τη Reyhaneh ως αγνοούμενη και να επικεντρωθεί στις άλλες δύο κόρες της.

Το απειλητικό μήνυμα ήταν σαφές, ωστόσο η Sholeh παρέμεινε αποφασιστική στη δέσμευσή της στον δρόμο που είχε επιλέξει μετά την εκτέλεση της κόρης της. Ωστόσο, το 2017, μετά τη σύλληψη της Shahnaz Akmali, η οποία ήταν στενή γνωριμία της Sholeh, αυτή, μαζί με τη μικρότερη κόρη της, άντεξαν ώρες ανάκρισης στο αεροδρόμιο, προτού τους δοθεί η άδεια να φύγουν από την Τεχεράνη για την Κωνσταντινούπολη. Έξι μήνες αργότερα, έφυγαν από την Κωνσταντινούπολη στο Βερολίνο.

Πέρα από την τιμωρία, στον αγώνα του Ιράν

Τώρα, πάνω από πέντε χρόνια αργότερα, κάθισε μπροστά μου εξηγώντας τους λόγους, για τους οποίους προσπάθησε να διατηρήσει κάποια απόσταση από τις επαναστατικές διαμαρτυρίες «Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία». Εξέφρασε ανησυχίες για ορισμένα συνθήματα των διαδηλωτ(ρι)ών, τα οποία φαινόταν να υπόσχονται αντίποινα στις αρχές της Ισλαμικής Δημοκρατίας, με τρόπο που αντικατοπτρίζει τις πράξεις της ίδιας της Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια της 40χρονης ιστορίας της. Η Sholeh διευκρίνισε: «Δεν επιδιώκω καν την εκτέλεση του ηγέτη της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αλί Χαμενεΐ, ή όσων ευθύνονται για τους θανάτους παιδιών στους δρόμους».

Καθώς μοιράστηκε τον πόνο της, η Sholeh εξέφρασε την ελπίδα της να σταματήσει τη «μηχανή εκτέλεσης», αλλά δεν επιζητούσε εκδίκηση:

Δεν θα ξεχάσω ούτε θα συγχωρήσω όσους εμπλέκονται στο βασανισμό της κόρης μου και στην αφαίρεση της ζωής της, αλλά πιστεύω ακράδαντα ότι η εκτέλεση διαιωνίζει την ατελείωτη βία και πρέπει να σταματήσει.