Ένα ζευγάρι Νουβίων που παρακολουθεί τον πολιτισμό των Νουβίων να απεικονίζεται στην τηλεόραση. Εικόνα: Noran Mosri για το Global Voices.

Αυτό το άρθρο είναι μέρος μιας σειράς για την ελεύθερη έκφραση και πρόσβαση σε πληροφορίες σε χώρους πολιτών σε έξι γλωσσικές κοινότητες στην περιοχή Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής.

Υπηρέτες, θυρωροί, βοηθοί γκαρνταρόμπας και οδηγοί: για πολλούς Νούβιους/ες, η ατομική τους ταυτότητα συχνά παραβλέπεται και δεν γίνεται σεβαστή. Αντίθετα, η κοινωνία αγνοεί τα ονόματά τους και τους αντιμετωπίζει όλους σαν να είναι ίδιοι, χρησιμοποιώντας ένα κοινό απρόσωπο όνομα όπως «Othman» για να τους αναφέρεται συλλογικά.

Η λανθασμένη αντίληψη για αυτά τα επαγγέλματα προχωρά περαιτέρω οδηγώντας στην εσφαλμένη πεποίθηση ότι αυτοί οι ρόλοι καθορίζουν τους Νούβιους/ες, με πολλούς να υποθέτουν ότι οι περισσότεροι Νούβιοι/ες παππούδες και γιαγιάδες εργάζονταν ως υπηρέτες στο παρελθόν.

Ως παιδί Νουβίων, εσωτερίκευσα αυτή την παραμορφωμένη αφήγηση, που διαιωνίζεται στον αιγυπτιακό κινηματογράφο, τα ΜΜΕ και την κοινωνία, παρά την έντονη αντίθεσή της με την πλούσια και ποικιλόμορφη πραγματικότητα του πολιτισμού και της κληρονομιάς της Νουβίας.

Δυστυχώς, οι κάτοικοι της Νουβίας συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν ρατσισμό, διαστρεβλώσεις ή υποβάθμιση σε απλοϊκά στερεότυπα τόσο στα παραδοσιακά δημοφιλή όσο και στα ψηφιακά μέσα, αντανακλώντας τις διακρίσεις σε βάρος μιας έγχρωμης κοινότητας στην περιοχή.

Αν και φαίνονται ακίνδυνα στην επιφάνεια, αυτά τα στερεότυπα συχνά φέρουν ένα βαθύτερο υποκείμενο, που χαρακτηρίζει τους Νούβιους ως «άλλους». Ο ρατσισμός και η ρητορική μίσους, είτε ρητά είτε σιωπηρά, μπορούν να καλλιεργήσουν ένα εχθρικό και μη φιλόξενο περιβάλλον αποτρέποντας δυνητικά τους Νούβιους από την ενεργό συμμετοχή στον δημόσιο λόγο και την έκφραση στην κοινότητα.

Σε ένα αξιοσημείωτο περιστατικό από το 2016, ο Mortada Mansour, εξέχων δικηγόρος και υποστηρικτής του Προέδρου Αμπντελφατάχ Αλ Σίσι, αναφέρθηκε στον Ahmed Al-Marghany, έναν Αιγύπτιο ποδοσφαιριστή από τη Νουβία, ως «bawab» (θυρωρό) κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης. Αυτός ο όρος χρησιμοποιήθηκε με υποτιμητικό τρόπο ως απάντηση στον Al-Marghany, που εξέφρασε κριτική άποψη για τον Αλ Σίσι.

Η απεικόνιση του Al-Marghany από τον Mansour ως απλώς θυρωρού χρησιμεύει για να ενισχύσει τον διαρκή μύθο, που διαδίδουν τα αιγυπτιακά ΜΜΕ, υποδηλώνοντας ότι οι Νούβιοι/ες είναι κατάλληλοι/ες μόνο για δουλειές χαμηλού επιπέδου.

Αυτή η υπόθεση υπογραμμίζει τη σημασία της καταπολέμησης του διαδικτυακού ρατσισμού και του ρατσισμού των ΜΜΕ, όπου φαινομενικά αβλαβείς λέξεις, όπως το «bawab», που χρησιμοποιούνται σε καθημερινά πλαίσια, χρησιμοποιούνται συχνά με ρατσιστικό τρόπο εναντίον πιο σκουρόχρωμων Αιγυπτίων.

Εάν οι πλατφόρμες δεν ενσωματώνουν επόπτες ικανούς να διακρίνουν μεταξύ της αβλαβούς χρήσης και της υποτιμητικής πρόθεσης, η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο και ο ρατσισμός θα συνεχιστούν προκαλώντας πιθανώς την αποτυχία αυτών των πλατφορμών στην τήρηση των κατευθυντήριων κοινοτικών γραμμών.

Αρνητικές, θετικές και υπερβολικές απεικονίσεις στην ποπ κουλτούρα

Επικεντρωμένη γύρω από το θέμα του “bawab” και τις επιπτώσεις του, η αιγυπτιακή ταινία του 1987 “El-Beih El-Bawab”, με πρωταγωνιστή τον αείμνηστο ηθοποιό Ahmed Zaki, με άφησε βαθιά ντροπιασμένη ως παιδί. Η ταινία ακολουθούσε το ταξίδι ενός άνδρα από την Άνω Αίγυπτο στο Κάιρο, ο οποίος ξεκινούσε ως θυρωρός και αργότερα συγκέντρωνε πλούτο ως μεσίτης ακινήτων. Παρά τις δυνατότητές της ταινίας να θεωρηθεί “κλασική”, ένα κραυγαλέο ζήτημα αμαύρωσε τον αντίκτυπό της: η ταπεινωτική απεικόνιση των Νουβίων.

Στην ταινία, οι θυρωροί απεικονίζονταν σταθερά ως άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα, που μιλούσαν σπαστά αραβικά και συχνά απεικονίζονταν να φλυαρούν σε κάτι που προοριζόταν να μοιάζει με νουβική γλώσσα. Παρά την πρόθεσή της ως κωμωδίας, η ταινία ενίσχυσε τα αρνητικά στερεότυπα για την κοινότητά μου. Δεν μπορούσα να μην ανησυχώ για το πώς θα αντιλαμβάνονταν οι συμμαθητές μου τους Νούβιους μετά την παρακολούθηση της ταινίας.

Κατά ειρωνικό τρόπο, ντράπηκα το ίδιο,  όταν οι Νούβιοι/ες απεικονίστηκαν με υπερβολικά θετικό τόνο στην ταινία Mafia του 2002 . Η ταινία γυρίστηκε κυρίως σε ένα χωριό της Νουβίας, όπου ο πρωταγωνιστής προσπάθησε να ανακτήσει δυνάμεις, να απομονωθεί και να βρει ισορροπία παρουσιάζοντας αρχικά μια θετική αναπαράσταση. Ωστόσο, σε μια σκηνή, ολόκληρο το χωριό ξέσπασε αυθόρμητα σε τραγούδι και χορό διαιωνίζοντας ένα μη ρεαλιστικό στερεότυπο για την καθημερινή ζωή των Νουβίων.

Επιπλέον, ήταν απογοητευτικό να παρατηρεί κανείς ότι ο μοναδικός Νούβιος χαρακτήρας με ατάκες στην ταινία γελοιοποιούνταν λόγω της ομιλίας του. Αυτή η απεικόνιση ενίσχυσε τα βλαβερά στερεότυπα υπονομεύοντας τις θετικές προθέσεις της ταινίας.

Απεικόνιση του πολιτισμού των Νουβίων στα ΜΜΕ

Ένα ταξίδι στη Νουβία αποκαλύπτει μια μαγευτική περιοχή με ζωντανές παραδόσεις, που πλαισιώνουν ήσυχα τις όχθες του ποταμού Νείλου. Η μαγευτική γοητεία είναι αναμφισβήτητη μέσα από τα όμορφα χρωματιστά σπίτια από τούβλα από λάσπη και τα απομεινάρια των αρχαίων βασιλείων. Η γνήσια φιλοξενία του λαού της Νουβίας εντυπώνεται μόνιμα στον νου.

Προερχόμενοι από την ιστορική περιοχή της Νουβίας, που εκτείνεται σε τμήματα του σημερινού Σουδάν και της νότιας Αιγύπτου, οι Νούβιοι είναι μια ιθαγενής εθνοτική ομάδα με πλούσια ιστορία, που χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πριν. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί τους αντικατοπτρίζουν διάφορες κοινότητες των Νουβίων, καθεμία από τις οποίες έχει μοναδική γλώσσα και πολιτισμό.

Με την πάροδο του χρόνου, τα ΜΜΕ παραμόρφωσαν την περίπλοκη κουλτούρα των Νουβίων, παρουσιάζοντας τους Νούβιους ως αφελείς αλλά χαρούμενους ανθρώπους, ενώ διαιωνίζουν επίσης ρητορική μίσους και διακρίσεις με βάση το χρώμα του δέρματός τους.

Οι ακτιβιστές υπογραμμίζουν τη συνεχιζόμενη παραποίηση των Νουβίων στα ΜΜΕ ως μια μορφή διάκρισης, που αντανακλά ευρύτερες συστημικές προκαταλήψεις στην απεικόνιση των ΜΜΕ.

Μια έκθεση του 2021 από το Media Diversity Institute κατέγραψε περιπτώσεις ρατσισμού κατά των Νουβίων στην εθνική τηλεόραση και στα ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων περιπτώσεων χλευασμού του χρώματος δέρματος. Η έκθεση έδειξε μια ανησυχητική αύξηση του ρατσισμού προς τους Νούβιους με την πάροδο του χρόνου, «γιατί δεν μοιάζουν με την πλειοψηφία των Αιγυπτίων».

Πρωτοβουλίες που καθοδηγούνται από οργανώσεις και μέλη της νουβικής κοινότητας υπογραμμίζουν τις επαναλαμβανόμενες παρανοήσεις γύρω από τους Νούβιους.

Μια αξιοσημείωτη πρωτοβουλία το 2018 περιλάμβανε μια ερευνητική μελέτη υπό την επίβλεψη του Mohamed Azmy, δικηγόρου, υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πρώην προέδρου της Γενικής Ένωσης Νουβίων. Η ομάδα του Azmy εξέτασε διεξοδικά 60 ταινίες, δεκάδες εθνικά τηλεοπτικά προγράμματα και ειδήσεις αποκαλύπτοντας σαφείς περιπτώσεις μεροληπτικής εκπροσώπησης. Οι μεροληπτικές απεικονίσεις στα ΜΜΕ περιλαμβάνουν χλευασμό δημοσίων προσώπων με βάση το χρώμα του δέρματος ή λόγω διαμονής στην Άνω Αίγυπτο, τόσο σε διαδικτυακά μέσα όσο και σε τηλεοπτικά προγράμματα.

Ωστόσο, μέλη της κοινότητας των Νουβίων έχουν αντιμετωπίσει ενεργά αυτές τις μεροληπτικές απεικονίσεις. Το 2009, η Λιβανέζα τραγουδίστρια Χάιφα Γουέμπε συμπεριέλαβε την υποτιμητική φράση «ο πίθηκος Νούβιος» σε ένα παιδικό τραγούδι, που αναφερόταν στα σκουρόδερμα παιδιά της Νούβιας ως μαϊμούδες. Οι Νούβιοι κινήθηκαν νομικά εναντίον της τραγουδίστριας, ισχυριζόμενοι ότι το τραγούδι τροφοδοτούσε ρατσιστικές συμπεριφορές απέναντι στα παιδιά των Νουβίων. Η δικαστική υπόθεση είχε ως αποτέλεσμα την αφαίρεση της επιθετικής γραμμής από το τραγούδι.

Αν και αυτή η υπόθεση ήταν επιτυχής, χρησιμεύει ως ένα παράδειγμα μεταξύ πολλών. Με περιορισμένα νομικά πλαίσια για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και τη διασφάλιση της ακριβούς εκπροσώπησης, η κοινωνία των πολιτών φέρει την ευθύνη να προστατεύσει τον πολιτισμό της Νουβίας. Αυτό απαιτεί την αντιμετώπιση των προκλήσεων, που αντιμετωπίζει η κοινότητα των Νουβίων, και τη λήψη προληπτικών μέτρων για την προστασία της πολιτιστικής ταυτότητας, της γλώσσας και της κληρονομιάς της.

Οι νουβικές γλώσσες που απειλούνται με εξαφάνιση

Οι νουβικές γλώσσες , που κατάγονται από την Παλαιά Νουβική, αποτελούν μια γλωσσική οικογένεια, που ομιλείται από τους νουβικούς λαούς. Ιστορικά, οι Νούβιοι χρησιμοποιούσαν το χαρακτηριστικό σύστημα γραφής τους για θρησκευτικά κείμενα, επίσημα αρχεία και λογοτεχνία πριν μεταβούν στην αραβική γραφή με την άνοδο του Ισλάμ, με αποτέλεσμα να φθίνει το μοναδικό αυτό σύστημα γραφής. Ωστόσο, οι νουβικές γλώσσες άντεξαν μέσα από την προφορική παράδοση.

Η κατασκευή του υψηλού φράγματος του Ασουάν το 1960 εκτόπισε πολλούς από τους Νούβιους οδηγώντας σε σημαντική παρακμή τη νουβική γλώσσα. Επί του παρόντος, η νουβική γλώσσα αντιμετωπίζει μια αξιοσημείωτη απειλή εξαφάνισης, καθώς ο αριθμός των ομιλητών μειώνεται. Χωρίς επίσημη αναγνώριση ως γλώσσα στην Αίγυπτο, δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία για τον αριθμό των Νουβίων ομιλητών.

Στην Αίγυπτο, η απουσία της νουβικής ορθογραφίας και οι μεροληπτικές γλωσσικές πολιτικές είχαν ως αποτέλεσμα την απουσία σχολείων ή πανεπιστημίων, που διδάσκουν τη νουβική γλώσσα. Αυτή η παραμέληση της τυπικής εκπαίδευσης έχει συμβάλει στη φθίνουσα μετάδοση στις νεότερες γενιές.

Πράγματι, καθώς οι κοινότητες που μιλούν τα νουβικά υφίστανται αστικοποίηση και αντιμετωπίζουν παραπλανητική παρουσίαση στα ΜΜΕ, η νουβική γλώσσα μπορεί να κινδυνεύει να θεωρηθεί από τις νεότερες γενιές ως κατάλοιπο του παρελθόντος ή να συνδεθεί με αγροτικά περιβάλλοντα.

«Οι Νούβιοι έχουν εγκαταλείψει τη γλώσσα τους, γιατί όλοι τους κορόιδευαν στην τηλεόραση και στις ταινίες», είπε ο Mohamed Azmy σε συνέντευξή του στο Global Voices. «Η αναπαράσταση συχνά ακολουθούσε μια κωμική προσέγγιση, κοροϊδεύοντας τους Νούβιους και παρουσιάζοντάς τους ως αστείους μη αραβόφωνους», πρόσθεσε.

Ο Azmy, πρώην κάτοικος του Ασουάν στην Άνω Αίγυπτο, τόνισε ότι σήμερα, λιγότερο από το 20% των Νούβιων μεταβιβάζουν τη γλώσσα τους στις νεότερες γενιές. Αυτή η επιλογή χρησιμεύει ως προστατευτικό μέτρο για να προστατεύσουν τα παιδιά τους από το να βιώσουν τη γελοιοποίηση και το τραύμα, που υπέστησαν στο παρελθόν τους.

Ζούσα σε ένα χωριό Νουβίων και οι άνθρωποι έλεγαν: «Μη διδάσκεις στο παιδί σου νουβικά. Θέλεις να τα βλέπουν ως βάρβαρους;» Αυτός είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους μη αραβόφωνους Νούβιους.

Μια πολλά υποσχόμενη αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη, καθώς νεότεροι Νούβιοι με γνώσεις τεχνολογίας αναλαμβάνουν την ηγεσία στην αυτοεκπροσώπηση μέσω διαφόρων διαδικτυακών πρωτοβουλιών για την υποστήριξη και τη διδασκαλία της γλώσσας. Για παράδειγμα, το Nobig Koro («μάθε νουβικά») κοινοποιεί συχνά εκπαιδευτικά βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, η εφαρμογή Nubi παρέχει διαδικτυακούς πόρους για όσα άτομα ενδιαφέρονται να μάθουν τη γλώσσα.

«Έχουμε προβλήματα, αλλά δεν παραπονιόμαστε»

Η πρώην δημοσιογράφος και συγγραφέας Reem Abbas, γνωστή για την έρευνά της για την ιστορία και την κοινωνία των πολιτών, τόνισε σε συνέντευξή της στο Global Voices ότι η νουβική κουλτούρα έχει κερδίσει αναγνώριση στην τηλεόραση την τελευταία δεκαετία και, πιο πρόσφατα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το 2012, εν μέσω πολιτικού διχασμού στην Αίγυπτο, μια επιτυχημένη τηλεοπτική διαφημιστική εκστρατεία παρουσίασε τους Νούβιους ως αναπόσπαστο κομμάτι της αιγυπτιακής ποικιλομορφίας περιλαμβάνοντας τις παραδόσεις και τη μουσική τους. Η Abbas δήλωσε:

Όταν ήμουν πιο νέα και ζούσα ως Νούβια Σουδανή στην Αίγυπτο, παρατήρησα έλλειψη επίγνωσης σχετικά με την πολιτιστική ποικιλομορφία της Αιγύπτου, η οποία περιλαμβάνει τους Νούβιους ως αναπόσπαστο μέρος. Ωστόσο, υπήρξαν κάποιες βελτιώσεις.

Η Abbas πιστεύει ότι η κοινότητα των Νουβίων προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη ρητορική μίσους, την διαστρεβλωτική απεικόνιση και τις διακρίσεις. Σημειώνει: «Η κοινότητα των Νουβίων είναι ειρηνική. Μάθαμε να λύνουμε τα προβλήματά μας εσωτερικά, βασιζόμενοι στην κοινωνική αλληλεγγύη. Οι ξένοι μπορεί να υποθέσουν ότι δεν έχουμε προβλήματα, επειδή δεν παραπονιόμαστε. Ναι, έχουμε προβλήματα, αλλά τα λύνουμε μόνοι μας».

Η αντιμετώπιση από μόνη της είναι ανεπαρκής. Η Abbas τάσσεται υπέρ της λήψης νομικών μέτρων για την καταπολέμηση του ρατσισμού με βάση το χρώμα δέρματος στα ΜΜΕ. Υπογραμμίζει τη σημασία της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως πλατφόρμας για τους Νούβιους να αναπαραστήσουν αυθεντικά τον εαυτό τους και να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα. Τόνισε: «Θα πρέπει να χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να γίνουμε πρεσβευτές του εαυτού μας και να μην περιμένουμε τα κυρίαρχα ΜΜΕ να μας αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια. Οι άνθρωποι πρέπει να γίνουν το mainstream».

Οι Νούβιοι παλεύουν με τον επιβλαβή αντίκτυπο των διακρίσεων στα ΜΜΕ προκαλώντας αισθήματα αορατότητας, αποκλεισμού και αυτολογοκρισίας. Αυτές οι απεικονίσεις περιθωριοποιούν περαιτέρω τις νουβικές κοινότητες αποκρύπτοντας την πλούσια πολιτιστική συνεισφορά τους και εμποδίζοντας την ανοιχτή έκφραση των προοπτικών και των εμπειριών τους.

Παρά τις συνταγματικές διατάξεις της Αιγύπτου κατά των διακρίσεων, είναι αποκαρδιωτικό να βλέπουμε συνεχείς διακρίσεις κατά των Νουβίων, που τροφοδοτούνται από κοινωνικές και πολιτιστικές επιρροές στα ΜΜΕ. Τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας έχουν κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος. Η επιβολή νόμων, που αναγνωρίζουν και προστατεύουν επίσημα τους Νουβίους, ενώ εμπλέκονται μέλη της κοινότητας και ηγέτες σε πολιτικές, μπορεί να συμβάλει στη διασφάλιση της διάσωσης, της προώθησης και της ελευθερίας έκφρασης για τον πολιτισμό της Νουβίας.