Άλογα που διασχίζουν δρόμο στη Μογγολία. Φωτογραφία: Lyudi Baikala. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτό το άρθρο γράφτηκε από την Elena Trifonova για το Lyudi Baikala (Λαοί της Βαϊκάλης). Μια επεξεργασμένη έκδοση δημοσιεύεται στο Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας μέσων. 

Η ζωή στην πόλη και την ύπαιθρο είναι πολύ διαφορετική στη Μογγολία. Η πρωτεύουσα, Ουλάν Μπατόρ, είναι μια σύγχρονη μητρόπολη με ουρανοξύστες από γυαλί και σκυρόδεμα. Οι νομάδες που ζουν στην ύπαιθρο εκτρέφουν ζώα, όπως έκαναν για πολλούς αιώνες, περιφέρονται στη στέπα με τα κοπάδια τους και ζουν σε γιούρτες από τσόχα, που οι ντόπιοι αποκαλούν «γ(κ)ερ».

Περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού των 3,4 εκατομμυρίων της Μογγολίας ασχολείται με τη γεωργία, αν και περισσότεροι από τους μισούς ζουν στην Ουλάν Μπατόρ. Λόγω του σκληρού κλίματος, δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου καλλιεργήσιμη γη στη χώρα και δεν συνηθίζεται να καλλιεργούνται λαχανικά.

Σύμφωνα με τις αρχαίες πεποιθήσεις των ντόπιων, το σκάψιμο της γης γενικά απαγορεύεται και θα φέρει κακοτυχία σε όποιο άτομο παραβεί αυτή την απαγόρευση. Ωστόσο, αυτές οι πεποιθήσεις έχουν δώσει τη θέση τους στη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα και η οικονομική ανάπτυξη της Μογγολίας καθοδηγείται κυρίως από την εξαγωγή άνθρακα και ορυκτών.

Οι άνθρωποι εκτρέφουν κυρίως ζώα: πρόβατα, κατσίκες, άλογα, αγελάδες και καμήλες. Σχεδόν το 80% της επικράτειας της χώρας χρησιμοποιείται για βοσκότοπους. Ο τρόπος ζωής των Μογγόλων νομάδων δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου εδώ και 3.000 χρόνια, αφήνοντας την εντύπωση ότι ο χρόνος πάγωσε και μετατράπηκε σε αιωνιότητα στη στέπα.

Συνεχώς εν κινήσει

Το 2023, ο αριθμός των κτηνοτροφικών ζώων στη Μογγολία έφτασε σχεδόν τα 65 εκατομμύρια, γεγονός που αφήνει κάθε πολίτη με περίπου 18 ζώα, με 247.000 χιλιάδες οικογένειες νομάδων κτηνοτρόφων καταγεγραμμένες το 2023. Είναι σύνηθες μια οικογένεια να διατηρεί περισσότερα από χίλια ζώα. Οι νομάδες της Μογγολίας έχουν προγονικά βοσκοτόπια, κατά μήκος των οποίων μετακινούνται όλο το χρόνο για να παρέχουν στα ζώα γρασίδι.

Κατά τη διάρκεια του έτους, αλλάζουν καταυλισμούς τουλάχιστον τέσσερις φορές, οι οποίοι βρίσκονται συχνά εκατοντάδες χιλιόμετρα από τα πλησιέστερα χωριά ή πόλεις. Λόγω των τεράστιων αποστάσεων και των δύσβατων δρόμων, οι νομάδες βοσκοί δεν μπορούν να προσεγγιστούν με ασθενοφόρο. Τα παιδιά στέλνονται σε οικοτροφεία για όλο το σχολικό έτος.

Η Μογγολία έχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία σχετικά με τις διευθύνσεις της. Λόγω του γεγονότος ότι οι Μογγόλοι μεταναστεύουν από μέρος σε μέρος, δεν μπορείς να εκχωρήσεις μόνιμη διεύθυνση σε μια γιούρτα. Ως εκ τούτου, η χώρα εισήγαγε το δικό της σύστημα διευθύνσεων: έναν κωδικό γραμμάτων και αριθμών. Αυτός ο κωδικός εκχωρείται σε κάθε ιδιοκτησία στη χώρα. Μπορεί κανείς να τη βρει χρησιμοποιώντας εργαλεία γεωεντοπισμού.

Οι νομάδες συνεχίζουν την παράδοση αιώνων να ζουν σε γιούρτες, που μπορούν εύκολα να μεταφερθούν. Για τρεις χιλιάδες χρόνια, η δομή της μογγολικής γιούρτας δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου. Αποτελείται από ξύλινο σκελετό καλυμμένο με τσόχα από πάνω. Η μόνη σύγχρονη προσαρμογή είναι η χρήση μουσαμά, που προστατεύει τη γιούρτα από τη βροχή. Η δομή, βάρους 250 κιλών, μπορεί να αποσυναρμολογηθεί και να συναρμολογηθεί ξανά σε μερικές ώρες.

Σε αντίθεση με τους αρχαίους προγόνους τους, οι σύγχρονοι κτηνοτρόφοι περιφέρονται στη στέπα με αυτοκίνητα αντί με άλογα. Η γιούρτα και τα υπάρχοντά τους τοποθετούνται σε ένα φορτηγό, το οποίο ακολουθεί αργά το κοπάδι. Κατά κανόνα, το κοπάδι οδηγείται από πολλά άτομα με άλογα ή μοτοσικλέτες οδηγώντας τα ζώα και εμποδίζοντάς τα να περιπλανηθούν στις κοιλάδες. Η απόσταση μεταξύ των καταυλισμών μπορεί να είναι έως και μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα.

Η Μογγολία είναι μια από τις λιγότερο πυκνοκατοικημένες χώρες στον κόσμο με μόνο δύο άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Η χώρα χωρίζεται σε 21 συνοικίες, ή αϊμάκ, στις οποίες υπάρχουν 329 σουμ, ή χωριά.

Στα σουμ, οι άνθρωποι μένουν σε ξύλινα ή πλινθόκτιστα σπίτια, αλλά, σχεδόν σε κάθε αυλή υπάρχει μια γιούρτα. Υπάρχουν επίσης γειτονιές της πόλης, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας, όπου οι άνθρωποι ζουν σε γιούρτες. Ακόμα κι αν ένας Μογγόλος ζει σε ένα σπίτι με μια γιούρτα στην αυλή, θα περνούν τον περισσότερο χρόνο τους στη γιούρτα, επειδή είναι πιο οικεία και άνετα.

Η γιούρτα χωρίζεται παραδοσιακά σε δύο μισά. Το δεξί είναι για άνδρες και το αριστερό για γυναίκες. Οι γυναικείες κατοικίες περιλαμβάνουν συνήθως κρεβάτι και οικιακό εξοπλισμό. Στην πλευρά των ανδρών υπάρχουν κυνηγετικά όπλα και ανδρικά εργαλεία.

Η πόρτα στη γιούρτα είναι ξύλινη. Η είσοδος βλέπει παραδοσιακά νότια και, απέναντι από την είσοδο, κοντά στον βόρειο τοίχο, είναι το κύριο μέρος της γιούρτας. Οι επίτιμοι καλεσμένοι κάθονται εκεί, δίπλα σε ένα βωμό για θεότητες και φωτογραφίες προγόνων. Στο κέντρο τοποθετείται σόμπα, θερμαινόμενη με αποξηραμένη κοπριά — αργκάλ. Παρασκευάζεται ειδικά και στεγνώνει το καλοκαίρι.

Οι αναλογίες της γιούρτας αναδημιουργούν το μοντέλο ενός ηλιακού ρολογιού. Ολόκληρος ο χώρος στο εσωτερικό χωρίζεται συμβατικά σε δώδεκα μέρη, τα οποία ονομάζονται σύμφωνα με τους μήνες του κινεζικού ημερολογίου. Μια αχτίδα του ήλιου μπαίνει σε μια στρογγυλή τρύπα στο ταβάνι της γιούρτας και πέφτει σε ένα συγκεκριμένο σημείο του τοίχου, κινούμενη όλη την ημέρα. Μπορείς να καταλάβεις τον χρόνο από την κίνησή της.

Βαθιά ριζωμένη η φιλοξενία

Το 2023, η Μογγολία δέχτηκε 650.000 τουρίστες και τα έσοδα της τουριστικής βιομηχανίας ανήλθαν σε 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Πιστεύεται ότι οι επισκέπτες φέρνουν καλή τύχη και ευημερία στο σπίτι. Επομένως, όσο περισσότεροι επισκέπτες επισκέπτονται τη γιούρτα, τόσο το καλύτερο.

Η μογγολική κουζίνα, όπως αρμόζει σε έναν νομαδικό λαό, περιέχει πολλά πιάτα με κρέας και γαλακτοκομικά. Ένα από τα παραδοσιακά πιάτα είναι το μπουντόγκ. Παρασκευάζεται από ένα ολόκληρο σφάγιο ζώου αφαιρώντας πρώτα όλα τα οστά από αυτό. Το προκύπτον «δέρμα» γεμίζει με κρέας, λαχανικά και και μαγειρεύεται στα κάρβουνα.

Εδώ είναι ένα βίντεο στο YouTube με την προετοιμασία του μπουντόγκ στη Μογγολία.

Τα πιο δημοφιλή ποτά είναι το αϊράγκ, που παρασκευάζεται από γάλα φοράδας που έχει υποστεί ζύμωση, και το παραδοσιακό σουτέι τσάι από πράσινο τσάι, γάλα, λίπος, αλάτι, αλεύρι και ρύζι. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλούσιο, παχύρρευστο ποτό, αναγκαίο για άτομα που ασχολούνται με βαριά σωματική εργασία.

Ένα άλλο παραδοσιακό πιάτο είναι το αρούλ (αποξηραμένο τυρί κότατζ), που παρασκευάζεται στη στέγη της γιούρτας το καλοκαίρι. Είναι επίσης σύνηθες το αποξηραμένο κρέας, που συνήθως τρώγεται τον χειμώνα. Το αποξηραμένο κρέας, αλεσμένο σε αλεύρι και πωλούμενο σε σούπερ μάρκετ της Μογγολίας, μπορεί να αποθηκευτεί χωρίς ψυγείο για πολλούς μήνες και παράγει πλούσιο ζωμό.

Συνταγματικό και ιερό δικαίωμα

Τα αγόρια της Μογγολίας διδάσκονται να ιππεύουν άλογα από την πρώιμη παιδική ηλικία. Ένα άλογο είναι ένα παραδοσιακό δώρο για ένα αγόρι στα τρίτα γενέθλιά του. Λένε ότι ένας Μογγόλος χωρίς άλογο είναι σαν ένα πουλί χωρίς φτερά.

Ακολουθεί ένα βίντεο στο YouTube σχετικά με τα παιδιά αναβάτες στη Μογγολία.

Η σημαντικότερη γιορτή των Μογγόλων παραμένει το παραδοσιακό καλοκαιρινό φεστιβάλ Naadam, το οποίο αποτελείται από αγώνες ιπποδρομιών, πάλης και τοξοβολίας.

Ακολουθεί ένα βίντεο στο YouTube σχετικά με τους αγώνες πάλης και τοξοβολίας κατά τη διάρκεια του Naadam.

Οι σύγχρονοι νομάδες συνδέονται με τον έξω κόσμο με δορυφορικά τηλέφωνα και smartphones, που μπορούν να έχουν σποραδική πρόσβαση στο διαδίκτυο. Κοντά σε κάθε γιούρτα, υπάρχουν ηλιακοί συλλέκτες ή μια γεννήτρια, που παράγουν αρκετή ενέργεια για να φωτίσουν ένα σπίτι το βράδυ και να δεις τηλεόραση. Υπάρχει επίσης ένα δορυφορικό πιάτο, που λαμβάνει τηλεοπτικό σήμα σε σχεδόν κάθε γιούρτα.

Το κυνήγι με χρυσαετούς είναι πολύ δημοφιλές στη Μογγολία, μια αρχαία παράδοση των Καζάκων νομάδων στη Μογγολία, οι οποίοι αποτελούν εθνική μειονότητα και ζουν κυρίως στο δυτικό αϊμάκ Μπαγιάν-Όλγκι. Κάθε φθινόπωρο, η χώρα φιλοξενεί το Φεστιβάλ Χρυσαετού, όπου οι κυνηγοί αετών επιδεικνύουν τις κυνηγετικές τους ικανότητες.

Ακολουθεί ένα βίντεο στο YouTube με πλάνα από το Φεστιβάλ του 2023.

Η περιπλάνηση είναι το ιερό δικαίωμα κάθε Μογγόλου. Το Σύνταγμα της Μογγολίας παρέχει στους πολίτες το δικαίωμα να ζουν οπουδήποτε. Δεν χρειάζεται κανείς ιδιοκτησία γης για να της βάλει γιούρτα. Μερικοί Μογγόλοι γίνονται νομάδες μετά τη συνταξιοδότησή τους. Οι Μογγόλοι λένε ότι γι’ αυτό είναι στο αίμα τους η ελευθερία.