Εικόνα από την Arzu Geybullayeva

Η 12η Μαρτίου σηματοδοτεί την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Λογοκρισίας στον κυβερνοχώρο, μια ημέρα για την υπεράσπιση του ελεύθερου και ανοιχτού Διαδικτύου, όπως ορίστηκε από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα το 2008. Η ημέρα εφιστά την προσοχή στην ψηφιακή καταστολή σε όλο τον κόσμο, ειδικά σε χώρες όπου οι κυβερνήσεις φιμώνουν και λογοκρίνουν την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο.

Συχνά, σε τέτοια περιβάλλοντα, η καταστολή δεν τελειώνει μόνο με διαδικτυακή λογοκρισία, αλλά συνδυάζεται με δίωξη εκτός σύνδεσης. Το Αζερμπαϊτζάν είναι μία από τις πολλές χώρες όπου επικρατούν αυτά τα μέτρα. Από τον Νοέμβριο, το κράτος έχει βάλει στο στόχαστρο πολλές διαδικτυακές πλατφόρμες ΜΜΕ, συλλαμβάνοντας δημοσιογράφους, χακάροντας τους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αφαιρώντας το διαδικτυακό τους περιεχόμενο και αρνείται πως η χώρα να αποσιωπά την ελευθερία της έκφρασης, παρόλο που η χώρα κατατάσσεται στην 151η θέση μεταξύ 180 χωρών στον Δείκτη Ελευθερίας Τύπου των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα.

Πώς λειτουργεί η σίγαση

Η πιο πρόσφατη στόχευση ενός διαδικτυακού ΜΜΕ έγινε στις 6 Μαρτίου. Το Toplum TV, ένα διαδικτυακό ειδησεογραφικό κανάλι, δέχθηκε εισβολή στα γραφεία του από την αστυνομία, το προσωπικό συνελήφθη, ο εξοπλισμός κατασχέθηκε και το κτίριο σφραγίστηκε. Την ίδια μέρα, οι λογαριασμοί του Toplum TV στο YouTube και στο Instagram παραβιάστηκαν. Οι δράστες αφαίρεσαν περιεχόμενο πολλών ετών. Τη στιγμή της συγγραφής αυτού του κειμένου, ούτε οι λογαριασμοί τους στο YouTube ούτε στο Instagram είχαν ανακτηθεί και κανένα από το περιεχόμενο δεν ήταν προσβάσιμο.

Το 2021, η σελίδα του Toplum TV στο Facebook παραβιάστηκε μέσω υποκλοπής SMS. Το τελευταίο είναι ένα κοινό μέτρο, που χρησιμοποιείται συχνά για τη στόχευση λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολιτικών ακτιβιστών, δημοσιογράφων, υπερασπιστών δικαιωμάτων και ανεξάρτητων πλατφορμών ΜΜΕ. Υποδεικνύει επίσης τη συμμετοχή φορέων κινητής τηλεφωνίας που συμμετέχουν στην κρατική επιτήρηση και λογοκρισία. Δύο μήνες πριν από το χακάρισμα, τον Σεπτέμβριο του 2021, το Toplum TV ανέφερε ότι έχασε 16.000 οπαδούς στη σελίδα του στο Facebook. Η πλατφόρμα δεν απέδωσε ποτέ το περιστατικό.

Μετά την επιδρομή, ένας δημοσιογράφος του Tolplum TV, ο Mushvig Jabbarov, καταδικάστηκε σε τέσσερις μήνες προφυλάκιση για ψευδείς κατηγορίες λαθρεμπορίου. Ο συνιδρυτής της πλατφόρμας, ειδικός στον νόμο των ΜΜΕ Alasgar Mammadli, καταδικάστηκε επίσης σε τέσσερις μήνες αντιμετωπίζοντας τις ίδιες κατηγορίες. Δύο άλλοι δημοσιογράφοι του Toplum TV — ο Farid Ismayilov και ο Elmir Abbasov — συνελήφθησαν και αφέθηκαν ελεύθεροι σε κατ’ οίκον περιορισμό, αντιμετωπίζοντας παρόμοιες κατηγορίες λαθρεμπορίας.

Οι κατηγορίες εναντίον του Toplum TV και τουλάχιστον πέντε άλλων πολιτικών ακτιβιστών, που συνελήφθησαν από τις 6 Μαρτίου, ακολουθούν ένα μοτίβο λογοκρισίας στα ΜΜΕ, που έχει επιταχυνθεί από τον Νοέμβριο του 2023.

Εκείνο τον μήνα η Abzas Media, μια ανεξάρτητη διαδικτυακή πλατφόρμα ειδήσεων, δέχθηκε έρευνα στο γραφείο της και μεγάλο μέρος της ομάδας συνελήφθη με τις ίδιες κατηγορίες λαθρεμπορίας. Τη στιγμή της συγγραφής αυτού του κειμένου, έξι δημοσιογράφοι της Abzas Media παραμένουν υπό κράτηση.

Από το 2016, τα μέσα της Abzas έχουν γίνει στόχος πολυάριθμων επιθέσεων άρνησης υπηρεσίας  (DDoS), μια κυβερνοεπίθεση όπου ένας ιστότοπος αποκλείεται για πρόσβαση του κοινού. Το 2017, ο ιστότοπος αποκλείστηκε στο εσωτερικό αναγκάζοντας τους διαχειριστές του ιστότοπου να αλλάξουν την επέκταση του ιστότοπου. Τον Απρίλιο του 2020, ο ιστότοπος παραβιάστηκε και, ως εκ τούτου, έχασε τα δημοσιευμένα άρθρα ενός μήνα και μερικοί από τους τίτλους των άρθρων παραποιήθηκαν. Η πλατφόρμα στοχοποιήθηκε ξανά τον Φεβρουάριο του 2021.

Τον Νοέμβριο του 2023, ο ιδρυτής και διευθυντής του καναλιού ειδήσεων YouTube Kanal13, Aziz Orujov, τέθηκε υπό κράτηση. Ο Orujov κατηγορήθηκε αρχικά για παράνομη δόμηση, αλλά λίγο μετά τη σύλληψή του, κατηγορήθηκε και για λαθρεμπόριο. Τουλάχιστον δύο άλλοι δημοσιογράφοι που συνδέονται με το Kanal13 αντιμετώπισαν νομικά μέτρα: ο Shamo Eminov, ο οποίος καταδικάστηκε σε προφυλάκιση τριών μηνών για κατηγορίες λαθρεμπορίου, και ο Rufat Muradli, παρουσιαστής του καναλιού, ο οποίος έλαβε 30 ημέρες διοικητική κράτηση για χουλιγκανισμό.

Το Υπουργείο Εσωτερικών ζήτησε επίσης τον αποκλεισμό του Kanal13 από το Υπουργείο Ψηφιακής Ανάπτυξης και Μεταφορών με την αιτιολογία ότι το κανάλι παραβίασε τη νομοθεσία για τα ΜΜΕ (δηλαδή για μη εγγραφή στο Κρατικό Μητρώο Μέσων Ενημέρωσης) καθώς και για τη διάδοση δυσφημιστικών πληροφοριών. Το Υπουργείο προσέφυγε στο δικαστήριο. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Meydan TV, «η δίκη προχώρησε χωρίς την παρουσία ή την εκπροσώπηση του Orujov ή οποιουδήποτε μέλους της οργάνωσης μέσων ενημέρωσης. Το δικαστήριο έκανε δεκτή την αξίωση, με αποτέλεσμα να αποκλειστεί η πρίζα». Ο ιστότοπος του Kanal13 είχε αποκλειστεί το 2017 κατά τη διάρκεια ενός κύματος αποκλεισμού, που στόχευε πολλές ιστοσελίδες ανεξάρτητων και αντιπολιτευόμενων μέσων ενημέρωσης.

Το μπλοκάρισμα του διαδικτυακού περιεχομένου δεν είναι νέο μέτρο. Από το 2017, ανεξάρτητα και αντιπολιτευόμενα διαδικτυακά ειδησεογραφικά πρακτορεία έχουν αντιμετωπίσει λογοκρισία μέσω αποκλεισμού για ψευδείς λόγους, που κυμαίνονται από δημοσίευση ή υπαινιγμούς σε εκκλήσεις για βίαιη αλλαγή της συνταγματικής τάξης, οργάνωση μαζικών ταραχών και άλλες παράνομες δραστηριότητες. Δεν προσκομίστηκαν ποτέ στοιχεία, που να υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς.

Ορισμένοι άλλοι συντάκτες και δημοσιογράφοι διαδικτυακών ειδησεογραφικών πλατφορμών συνελήφθησαν τον Δεκέμβριο, αντιμέτωποι με κατηγορίες εκβίασης και τέθηκαν σε προφυλάκιση.

Τον Ιανουάριο του 2024, παρόμοια μέτρα έχουν ληφθεί και κατά των bloggers.

Τον Φεβρουάριο, ο συντάκτης του διαδικτυακού ειδησεογραφικού ιστότοπου Khural, Avaz Zeynalli, καταδικάστηκε σε εννέα χρόνια με κατηγορίες ψευδούς εκβιασμού. Βρίσκεται σε προφυλακιστέο από τον Σεπτέμβριο του 2022. Μαζί με τον Zeynalli, ένας άλλος δημοσιογράφος και διευθυντής του καναλιού YouTube Seda TV, ο Elnur Shukurov, καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια για τις ίδιες κατηγορίες εκβίασης.

Καταστολή της κοινωνίας των πολιτών

Οι Αρχές του Αζερμπαϊτζάν στοχεύουν επίσης συχνά ακτιβιστές πολίτες, επειδή εκφράζουν επικριτικές απόψεις σε πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό ισχύει για τον Afiaddin Mammadov, ο οποίος βρίσκεται υπό κράτηση από τον Σεπτέμβριο του 2023. Τον Ιανουάριο του 2024, ο Ruslan Vahabov καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια για κατοχή ναρκωτικών.

Πέρυσι, οι αρχές στόχευσαν επίσης εξέχοντες πολιτικούς της αντιπολίτευσης. Τον Ιούλιο του 2023, το Αζερμπαϊτζάν συνέλαβε τον υψηλού προφίλ πολιτικό οικονομολόγο και πολιτικό ακτιβιστή Gubad Ibadoghlu, ο οποίος παραμένει προφυλακισμένος, αντιμετωπίζοντας ψευδείς κατηγορίες για απόκτηση ή πώληση πλαστών χρημάτων από οργανωμένη ομάδα. Τον Δεκέμβριο του 2023, ο Tofig Yagublu τέθηκε υπό κράτηση για ψευδή πλαστογραφία και απάτη.

Ένα διαδικτυακό και εκτός σύνδεσης κυνήγι μαγισσών

Πριν από την επιδρομή στο Toplum TV, η έξοδος ήταν στόχος ενός φιλοκυβερνητικού διαδικτυακού ιστότοπου ειδήσεων. Ο ιστότοπος ισχυρίστηκε ότι το Toplum TV, ο Abzas και άλλοι χρηματοδοτήθηκαν από δυτικές κυβερνήσεις, ειδικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, για να διαδώσουν ένα αφήγημα κατά του Αζερμπαϊτζάν. Το ίδιο πρακτορείο υποστήριξε σε ξεχωριστή είδηση ​​ότι ανεξάρτητα περιφερειακά ειδησεογραφικά πρακτορεία διαδίδουν «κακό» και «συκοφαντία» κατά του Αζερμπαϊτζάν. Πέρυσι, άλλα φιλοκυβερνητικά μέσα κατηγόρησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι οικοδόμησαν αθόρυβα ένα δίκτυο κατασκόπων. Φέτος, οι Αρχές του Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκαν ότι αποκάλυψαν ένα άλλο ξένο κατασκοπευτικό δίκτυο στη χώρα, το οποίο αυτή τη φορά λειτουργούσαν οι γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών. Κανένας από αυτούς τους ισχυρισμούς δεν έχει τεκμηριωθεί από στοιχεία.

Αυτό το αφήγημα είναι διάχυτο και σε δηλώσεις βουλευτών. Στις 11 Μαρτίου 2024, ο Azar Badamov, μέλος του κοινοβουλίου, είπε ότι τα δυτικά ιδρύματα «χρηματοδοτούν πρακτορεία τύπου, ΜΚΟ και εκτελούν τις εντολές τους με τα κονδύλια που διατίθενται με μυστικούς τρόπους. Όσοι αποτυγχάνουν να αποτρέψουν αυτά τα βρώμικα σχέδια της Δύσης, καταφέρνουν να οργανώσουν πολύχρωμες επαναστάσεις στις χώρες ξεσηκώνοντας τον λαό ενάντια στο κράτος. Στη συνέχεια φέρνουν τους δικούς τους ανθρώπους στην εξουσία και μετατρέπουν τις ζωές των ευημερούντων ανθρώπων σε κόλαση».

Ένας άλλος βουλευτής, ο Javid Osmanov, δήλωσε στο Toplum TV και το AbzasMedia ότι αυτές και άλλες πλατφόρμες πολιτών που χρηματοδοτούνται μέσω της USAID, του Ινστιτούτου Ανοιχτής Κοινωνίας (Σόρος) και άλλων δυτικών φορέων δεν έχουν άλλο σκοπό παρά να «στρέψουν τον λαό ενάντια στο κράτος».

Παρά αυτές τις δηλώσεις και τις έρευνες της αστυνομίας, η κυβέρνηση δεν έχει βρει ακόμη στοιχεία που να υποστηρίζουν τα υποτιθέμενα εγκλήματα. Αυτοί οι ισχυρισμοί και τα αντιδυτικά αισθήματα δεν είναι καινούργια. Και ούτε οι προσπάθειες της κυβέρνησης να φιμώσει τους επικριτές της.