Φωτογραφία της σημαίας της Εσπεράντο. Πηγή: Canva

Οι γλώσσες είναι συνήθως ένα ουσιαστικό μέσο ταυτότητας, αλλά επίσης θέτουν ένα άλυτο δίλημμα: ένα παράδοξο, κατά το οποίο οι γλώσσες παρέχουν την ευκαιρία για επικοινωνία, αλλά λειτουργούν μόνο σε μια δεδομένη τοποθεσία και ομάδα ατόμων, απομακρυνόντας έτσι το ένα από το άλλο. Η εσπεράντο, με τη σειρά της, επιδιώκει να προχωρήσει πέρα ​​από αυτό και να γίνει μια πραγματική πύλη, που λειτουργεί για όλα τα γεωγραφικά και δημογραφικά τμήματα εξίσου. Ωστόσο, αν και η εσπεράντο βασίζεται στον ιδεαλισμό, υπάρχει ανάγκη να καθιερωθεί αυτή η γλώσσα σε συγκεκριμένα ζητήματα της πραγματικής ζωής. Η αναζήτησή της για απόλυτη ουδετερότητα έχει τα όριά της, όταν αντιμετωπίζει κοινωνικές και πολιτικές πραγματικότητες.

Τι είναι όμως η εσπεράντο; Η εσπεράντο είναι μια από τις πολλές τεχνητές γλώσσες, που έχουν εφευρεθεί σε όλο τον κόσμο, και είχε αξιοσημείωτη επιτυχία. Δημιουργήθηκε το 1887 από τον Λούντβικ Ζάμενχοφ, τον Πολωνοεβραίο 12 φορές υποψήφιο για το Νόμπελ Ειρήνης. Περίπου δύο εκατομμύρια άνθρωποι μιλούν αυτή τη γλώσσα σε όλο τον κόσμο, η οποία γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία στο Μεξικό. Στους διάσημους εσπεραντιστές περιλαμβάνονταν ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν και ο Λέων Τολστόι.

Πολλοί θεωρούν την εσπεράντο ιδεαλιστική γλώσσα, όπως αναφέρεται στον τίτλο αυτής της συνέντευξης, που διεξήγαγε η μεξικανική εφημερίδα Reforma με τον Carlos Velazquillo και τον Mallely Martínez, πρόεδρο του Μεξικανικού Συλλόγου Εσπεράντο. Αυτό οφείλεται ίσως στο ότι η εσπεράντο δεν είναι απλώς μια γλώσσα, αλλά και ένας πολιτισμός με πολλές ηθικές αρχές. Αυτό ξεχωρίζει την εσπεράντο από πολλές άλλες γλώσσες, καθώς δεν είναι απλώς ένα εργαλείο ομιλίας και γραφής. Με άλλα λόγια, μαθαίνει κανείς για τις ανθρωπιστικές και ειρηνιστικές αξίες του εσπεραντιστικού πολιτισμού, όταν μαθαίνει την ίδια τη γλώσσα.  

Παρόλο που το Esperantujo (ένας φανταστικός κόσμος όπου τα άτομα βυθίζονται στην εσπεραντιστική κουλτούρα) περιλαμβάνει διαφορετικούς ανθρώπους και κοινωνικές σχέσεις, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχει μια σταθερή ουδετερότητα στα εσπεραντιστικά ιδανικά, που έχει διατηρήσει την «παθητική» στάση αυτής της γλώσσας ανάμεσα σε πολλά κοινωνικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, αυτή η γλώσσα αντιτίθεται στην εμπορευματοποίησή της, η οποία έχει εμποδίσει τη χρήση της για κέρδος από μια δεδομένη ομάδα ατόμων.

Από την άλλη πλευρά, η κοινότητα των εσπεραντιστών απέτυχε επίσης να επικρίνει το πλαίσιο, που εμποδίζει την ανάδυση των ιδεών της για ειρήνη. Φαίνεται ότι δικαιολογώντας την ουδέτερη στάση που κρατά σε ιδεολογικούς λόγους, αποτυγχάνει να επικρίνει οποιαδήποτε άνιση θέση στον κόσμο, στον οποίο ζούμε. Από αυτή την άποψη, ανατρέχουμε στα λόγια του Φραντς Φανόν στο βιβλίο του «Της γης οι κολασμένοι» (1961), όταν αναφέρει συγκεκριμένα ότι η ουδετερότητα γίνεται σεβαστή από τους δράστες βίαιων καταστάσεων σε περιόδους αστάθειας και πολέμου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ουδετερότητας είναι η Ένωση Εσπεραντιστών UEA (Παγκόσμια Ένωση Εσπεράντο), η οποία επικρίθηκε για τη στάση της σχετικά με τη ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία ήταν « Δεν παίρνουμε πολιτικές θέσεις». Αναρωτιόμαστε, λοιπόν, πού καταλήγουν τα ιδεώδη της εσπεράντο που είχαν υποκινηθεί αρχικά;

Με βάση τα παραπάνω επανερχόμαστε στο αρχικό σημείο. Φαίνεται ότι οι κοινωνικές σχέσεις στην εσπεραντιστική κοινότητα επικεντρώνονται στη συζήτηση για τον ιδεαλισμό και σπάνια μιλούν για την κοινωνική πραγματικότητα, στην οποία βρίσκεται η εσπεράντο, την κοινωνική πραγματικότητα των ζητημάτων του σημερινού κόσμου, που αντιμετωπίζουν τα άτομα σε όλο τον κόσμο.

Αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Στις περασμένες δεκαετίες, η κοινότητα των εσπεραντιστών έπαιρνε θέσεις. Όπως λέει η María Isabel Nájera Sepúlveda, συγγραφέας του «Εσπεράντο και ανθρώπινη επικοινωνία», στοχεύοντας σε παγκόσμιο επίπεδο, η εσπεραντιστική κουλτούρα ήταν ανοιχτή σε πολλούς τρόπους σκέψης και έκφρασης. Για παράδειγμα, από την εισαγωγή αντιφασιστικών στάσεων σε χώρες όπως η Ισπανία πριν από δεκαετίες μέχρι τη συνεχή προσθήκη βιβλίων, μεταφράσεων και οπτικοακουστικών ή μουσικών έργων, που διεξάγονται ακόμη μέχρι σήμερα.

Αν και η εσπεράντο είναι ένα όχημα για τους pacaj batalantoj («ακτιβιστές ειρήνης»), πρέπει να συμμετέχει στη συζήτηση για ζητήματα της πραγματικής ζωής. Παρόλο που η γλώσσα μας απέχει πολύ από το να είναι η δεύτερη γλώσσα όλου του κόσμου, μπορούμε ακόμα να της δώσουμε τη δυνατότητα να γίνει μια εκτενής γλώσσα επικοινωνίας και να προσεγγίσουμε τα ζητήματα από μια πιο ανθρωπιστική οπτική. Αυτό θα συνεπαγόταν την καταγγελία απανθρωπιστικών πράξεων της πραγματικής ζωής.

Λοιπόν, πώς μπορούμε να προχωρήσουμε πέρα ​​από αυτό και να δώσουμε στην εσπεράντο αυτή τη δυνατότητα; Βρίσκουμε την απάντηση σε ένα παράδειγμα, που έδωσε ο ανθρωπολόγος Iván Deance κατά τη διάρκεια του Εθνικού Συνεδρίου Εσπεράντο στην Πουέμπλα του Μεξικού το 2018. Μίλησε για το πώς η εσπεράντο βοήθησε τους μαθητές του να επικοινωνήσουν καλύτερα με την ιθαγενή κοινότητα Τοτονάκα, επειδή τα γλωσσικά της χαρακτηριστικά διευκόλυναν την κατανόηση των της ιθαγενούς τους γλώσσας και ως εκ τούτου λειτούργησε ως γλώσσα-γέφυρα. Αυτό το παράδειγμα είναι αποδεικτικό της προόδου, που σημειώθηκε σε πολυπολιτισμικό επίπεδο, καθώς και στην αναζήτηση ενός πρωταρχικού στόχου: ο διαπολιτισμικός διάλογος είναι απόλυτη ανάγκη για την εξεύρεση λύσεων στις άνισες συνθήκες διαβίωσης στις κοινωνίες μας.

Όπως εξηγείται στην παραπάνω παράγραφο, δεν μπορούμε να είμαστε όλοι ανθρωπολόγοι, αλλά μπορούμε να αναλάβουμε εγχειρήματα. Ωστόσο, η αναφορά σε αυτά τα θέματα σημαίνει να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα και να εμπλακούμε στις κοινωνικές σχέσεις, που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν μέσω της εσπεράντο.