Η εμβληματική ρόδα του λούνα παρκ του Πρίπιατ, που ήταν προγραμματισμένο να ανοίξει την 1η Μαΐου 1986. Εικόνα από τον Keith Adams μέσω Wikimedia Commons. Δημόσια χρήση.

Στις 26 Απριλίου 1986, συνέβη ένα καταστροφικό ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνομπίλ. Μια προγραμματισμένη διακοπή λειτουργίας του αντιδραστήρα, διάρκειας 20 δευτερολέπτων, φαινόταν σαν ένας συνηθισμένος έλεγχος ηλεκτρικού εξοπλισμού. Ωστόσο, λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, μια χημική έκρηξη απελευθέρωσε περίπου 520 τύπους επικίνδυνων ραδιονουκλεϊδίων στην ατμόσφαιρα. Τριάντα οκτώ χρόνια αργότερα, Λευκορώσοι αξιωματούχοι λένε ότι το 12% της επικράτειας της χώρας εξακολουθεί να είναι μολυσμένο. 

Ο πυρηνικός σταθμός του Τσερνομπίλ βρισκόταν κοντά στην πόλη Πρίπιατ στη βόρεια Ουκρανία, τότε μέρος της Ουκρανικής ΣΣΔ, κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσική ΣΣΔ. Το Πρίπιατ έχει εγκαταλειφθεί από το έτος του ατυχήματος και δημιουργήθηκε μια ζώνη αποκλεισμού σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων γύρω από το εργοστάσιο. Πάνω από 100.000 άνθρωποι απομακρύνθηκαν από τη ζώνη. 

Κεντρική Πλατεία του Πρίπιατ. Εικόνα από XEvansGambitx μέσω Wikimedia Commons, άδεια CC BY-SA 4.0

Στα βόρεια του ουκρανικού τμήματος της Ζώνης Αποκλεισμού βρίσκεται η Ραδιο-Οικολογική Προστατευόμενη Περιοχή της Πολεσίας, που ανήκει στο έδαφος της Δημοκρατίας της Λευκορωσίας. Υπάρχουν 96 εγκαταλειμμένοι οικισμοί στην περιοχή, όπου ζούσαν περισσότεροι από 22.000 κάτοικοι πριν από το ατύχημα και την εκκένωση το 1986.

Σημείο ελέγχου Μπράγκιν στην είσοδο της Ραδιο-Οικολογικής Προστατευόμενης Περιοχής της Πολεσίας. Εικόνα από Showmeheaven μέσω Wikimedia Commons. Άδεια CC 3.0.

Σύμφωνα με τα κρατικά ΜΜΕ της Λευκορωσίας στα τέλη Απριλίου 2024, ο πρώτος αναπληρωτής επικεφαλής της Κρατικής Ατομικής Επιθεώρησης στη Λευκορωσία Leonid Dedul είπε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου: 

Ως αποτέλεσμα εκρήξεων και πυρκαγιών, περίπου 200 είδη ραδιονουκλεϊδίων με χρόνο ημιζωής από μερικές ώρες έως εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα, με τη Λευκορωσία να δέχεται το κύριο πλήγμα. Για παράδειγμα, αν λάβουμε υπόψη το ραδιονουκλεΐδιο καισίου-137, το 35% της συνολικής ποσότητας που έπεσε προσγειώθηκε στη χώρα μας. Αυτό το ραδιονουκλεΐδιο αντιπροσωπεύει περίπου το 90% του φορτίου ακτινοβολίας στον πληθυσμό. Από την περίοδο μετά το ατύχημα, η περιοχή της μολυσμένης περιοχής στη Λευκορωσία από το καίσιο-137 έχει μειωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ και τώρα ανέρχεται σε περίπου 25,5 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, ή το 12% της συνολικής έκτασης της χώρας. 

Σήμερα, περισσότερες από 2.000 κατοικημένες περιοχές βρίσκονται σε ζώνες ραδιενεργής μόλυνσης, με περίπου 930.000 άτομα (εκ των οποίων τα 185.000 παιδιά) να ζουν σε αυτές.

Αν και τα κρατικά ΜΜΕ αναφέρουν την επιτυχία του κρατικού προγράμματος του Τσερνομπίλ της Λευκορωσίας, που ασχολείται με τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες της καταστροφής, όσα άτομα βρίσκονται εκτός της χώρας είναι δύσπιστα σχετικά με αυτό.  

Ο Αλεξάντρ Λουκασένκο, ηγέτης της Λευκορωσίας εδώ και 30 χρόνια, είπε ότι το πρόγραμμα λειτούργησε τόσο καλά που «κέρδισε το Τσέρνομπιλ κατά πρόσωπο».

Ωστόσο, ο Λευκορώσος ιστορικός Alexander Fridman πιστεύει ότι το καθεστώς του Λουκασένκο, μέσω της προπαγάνδας, χειραγωγεί τη δημόσια μνήμη και τη γνώμη γύρω από την τραγωδία. Οι οικονομικοί στόχοι, λέει, και η δυνατότητα χρήσης μολυσμένων περιοχών για αυτούς ήταν η κινητήρια δύναμη του προγράμματος του Τσερνομπίλ του Λουκασένκο. Στο άρθρο γνώμης του για τη DW, λέει ότι οι άνθρωποι αγνοήθηκαν και καταπιέστηκε έρευνα, που έδειξε σοβαρές συνέπειες από τη χρήση της γης ακόμη και μετά από χρόνια. 

Ένας από τους ερευνητές ήταν ο Yury Bandazhevsky, πρώην διευθυντής του Ιατρικού Ινστιτούτου στο Γκόμελ, ένας επιστήμονας που εργαζόταν για τις συνέπειες της καταστροφής του Τσερνομπίλ. Καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλάκιση στη Λευκορωσία το 2001. Σύμφωνα με πολλές ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο Δρ Bandazhevsky ήταν κρατούμενος συνείδησης. Η σύλληψή του έγινε αμέσως μετά τη δημοσίευση εκθέσεων, που επικρίνουν την επίσημη έρευνα, που διεξάγεται για το περιστατικό του Τσερνομπίλ.

Αποφυλακίστηκε υπό όρους το 2005 και τώρα εργάζεται στην Ουκρανία. Ο Bandazhevsky είπε σε μια από τις συνεντεύξεις του στη DW 30 χρόνια μετά την καταστροφή: 

Πιστεύω ότι, ακόμη και τρεις δεκαετίες μετά την καταστροφή του Τσερνομπίλ, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει αρκετά, ώστε να επιτρέψει την ασφαλή διαβίωση και τις γεωργικές δραστηριότητες σε αυτές τις περιοχές. Ναι, τα επίπεδα ακτινοβολίας του καισίου-137 και του στροντίου-90, τα οποία έχουν χρόνο ημιζωής περίπου 30 χρόνια, έχουν πράγματι μειωθεί. Ωστόσο, το προϊόν ημιζωής του καισίου είναι το βάριο, το οποίο δύσκολα εξέρχεται από τα κύτταρα.

Τα ραδιονουκλεΐδια έχουν μεταναστεύσει στο έδαφος εισχωρώντας σε βιολογικές αλυσίδες στα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους, επηρεάζοντας τα κύτταρα ζωτικών οργάνων. Αυτό αγνοείται από εκείνους [τους αξιωματούχους] που μιλούν για ασφαλή διαβίωση σε περιοχές, που επλήγησαν από το ατύχημα του πυρηνικού εργοστασίου.

Αρχίσαμε να μελετάμε τις αλλαγές, που συμβαίνουν στο ανθρώπινο σώμα υπό την επίδραση ραδιενεργών στοιχείων τον πέμπτο χρόνο μετά την έκρηξη. Εκείνη την εποχή, καταγράψαμε σοβαρές παθολογίες εσωτερικών οργάνων – εγκεφάλου, καρδιάς και ενδοκρινικού συστήματος – που θα μπορούσαν να αξιολογηθούν ως αποτέλεσμα της άμεσης ραδιοτοξικής έκθεσης. Αλλά οι [Λευκορώσοι] αξιωματούχοι δεν ήθελαν να συνδέσουν την αιτία και το αποτέλεσμα. Εν τω μεταξύ, στην περιοχή Βέτκα της Λευκορωσίας, πολλά από τα παιδιά που παρατηρήσαμε το 1993–1995 έχουν πεθάνει. 

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι στα θύματα μπορούν επίσης να περιλαμβάνονται όσα άτομα ζουν μακριά από την περιοχή του Τσερνομπίλ, αλλά καταναλώνουν προϊόντα από εκεί. Στη Λευκορωσία, μετά το ατύχημα του Τσερνομπίλ, ορισμένα «έξυπνα» άτομα σκέφτηκαν να αναμείξουν «καθαρά» προϊόντα με «βρώμικα». Στην περιοχή Γκόμελ, τα μολυσμένα εδάφη αρχικά χρησιμοποιήθηκαν κρυφά, στη συνέχεια φανερά, για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων, με τα ζώα να τρέφονται με σιτηρά από εκεί. Προϊόντα από την περιοχή συνεχίζουν να διανέμονται σε όλη τη δημοκρατία. Τώρα, η κατάσταση έχει φτάσει στο σημείο όπου αυτές οι περιοχές επαναταξινομούνται ως «καθαρές», εξοικονομώντας κοινωνικές πληρωμές.

Τον Οκτώβριο του 2023, όπως ανέφεραν τα ΜΜΕ, μια ΜΚΟ, τα Παιδιά του Τσερνομπίλ, η οποία είχε βοηθήσει χιλιάδες παιδιά από μολυσμένες περιοχές να επισκεφθούν ευρωπαϊκές χώρες, προκειμένου να λάβουν υποστήριξη υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης, σταμάτησε τη λειτουργία της από ένα δικαστήριο της Λευκορωσίας ως μέρος συνεχιζόμενης κρούσης κατά της κοινωνίας των πολιτών της Λευκορωσίας. Επιπλέον, για περισσότερα από δύο χρόνια από τότε που ξεκίνησε η ρωσική εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία (με την υποστήριξη του Λουκασένκο), η Λευκορωσία δεν κοινοποιεί καμία έρευνα ή άλλα θέματα σχετικά με το Τσερνόμπιλ σε άλλες χώρες, εκτός από σπάνιες συναντήσεις του ΔΟΑΕ, αναφέρουν τα κρατικά ΜΜΕ της Λευκορωσίας. Έτσι, είναι αδύνατο να διεξαχθεί μια ανεξάρτητη αξιολόγηση του τι συμβαίνει σε μολυσμένες περιοχές της Λευκορωσίας. Είναι ασφαλές να υποστηρίξουμε ότι, μέχρι να αποτύχει το καθεστώς του Λουκασένκο, το κοινό εντός και εκτός της χώρας δεν θα γνωρίζει το πραγματικό κόστος της καταστροφής του Τσερνομπίλ το 1986 για τη Λευκορωσία.