Εικονογράφηση από Probox. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Αυτό το άρθρο είναι μέρος της παραγωγής του Συνασπισμού Πληροφοριών «C-Informa», μιας δημοσιογραφικής ομάδας της Βενεζουέλας, που στοχεύει στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, και αποτελείται από τα Medianálisis, Efecto Cocuyo, El Estímulo, Cazadores de Fake News και Probox, με την υποστήριξη της Κοινοπραξίας για την Υποστήριξη της Ανεξάρτητης Δημοσιογραφίας στην Περιφέρεια (CAPIR) και τη συμβουλευτική της Chequeado της Αργεντινής και της DataCrítica του Μεξικού. Μια επεξεργασμένη έκδοση δημοσιεύθηκε στο πλαίσιο συμφωνίας ΜΜΕ.

Για χρόνια, ο λόγος του τσαβισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει επεκταθεί χάρη στην εργασία – που πληρώθηκε από την κυβέρνηση του Νικολάς Μαδούρο - πολιτών, που βοηθούν στην προώθηση αφηγήσεων υπέρ της κυβέρνησής του μέσα σε ένα οικοσύστημα προπαγάνδας και παραπληροφόρησης, που υποστηρίζεται από πρακτικές, όπως το κλείσιμο των ΜΜΕ, διώξεις του Τύπου και επικοινωνιακές επιρροές.

Η στρατηγική των πολιτών και των δημοσίων υπαλλήλων, που προωθούν τάσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είναι νέα στη Βενεζουέλα. Στην πραγματικότητα, τον όγκο της ανάπτυξης επικοινωνίας του τσαβισμού σε χώρους όπως το X (πρώην Twitter), το Instagram και το Facebook τον διατηρούν πραγματικά αυτοί οι άνθρωποι.

Ωστόσο, αντίθετα με ό,τι μας κάνει να πιστεύουμε η κυβέρνηση, αυτός ο όγκος δεν προέρχεται κυρίως από την πεποίθηση των πολιτών να επαινούν τις δημόσιες πολιτικές της κυβέρνησης Μαδούρο. Αντίθετα, κρύβει μια πολύ καλά ενορχηστρωμένη στρατηγική επικοινωνίας, τελειοποιημένη τα τελευταία χρόνια, που απασχολεί απλούς Βενεζουελάνους, οι οποίοι, σε αντάλλαγμα για ανταμοιβές όπως πληρωμές (μπόνους που δίνει η κυβέρνηση για την καταπολέμηση της οικονομικής κρίσης και επιβράβευση των πολιτικών πεποιθήσεων) ή τηλέφωνα, ακολουθούν συγκεκριμένες οδηγίες για δημοσίευση και αναπαραγωγή των τάσεων στα κοινωνικά δίκτυα.

Το κείμενο λέει: Στην κορυφή, πυλώνες της παραπληροφόρησης και της προπαγάνδας της κυβέρνησης της Βενεζουέλας. Επόμενη σειρά: «άμεση σύνδεση με την κυβέρνηση» στο αριστερό άκρο της κλίμακας και «κρυφή σύνδεση με την κυβέρνηση» στα δεξιά. Επόμενη σειρά, με κίτρινο χρώμα, Από αριστερά προς τα δεξιά: Επίσημες επικοινωνίες, χρηματοοικονομικά μηνύματα, πληρεξούσια μέσα, φάρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ψηφιακή παραπληροφόρηση. Infographic από την C-Informa. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Μια ιστορία πίσω από εκατοντάδες tweeter

Ο Jesús, ο οποίος ζήτησε να κρυφτεί η ταυτότητά του για λόγους ασφαλείας, του υποσχέθηκαν μια ευκαιρία να πάρει επιπλέον χρήματα τη στιγμή που ο μισθός του δεν του επέτρεπε να επιβιώσει, παρά το γεγονός ότι είχε εργαστεί για 15 χρόνια στην εκπαίδευση. Με τα χρόνια, η οικονομική κρίση, ο υπερπληθωρισμός και οι παγωμένοι μισθοί έχουν κονιορτοποιήσει τον μισθό του, ο οποίος σήμερα είναι περίπου 20 δολάρια το μήνα.

Την ημέρα της συνάντησης, ο Jesús δεν ήταν μόνος. Τουλάχιστον 10 άλλοι συνάδελφοι γέμισαν το μικρό δωμάτιο, όπου κλήθηκαν, στην πολιτεία Τρουχίγιο στη δυτική Βενεζουέλα.

«Αυτό είναι ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για εμάς για να επεκτείνουμε την επικοινωνία των εκπαιδευτικών επιτευγμάτων στη Βενεζουέλα», είπαν. Δύο άνδρες παρουσιάστηκαν στην αίθουσα ως περιφερειακοί συντονιστές του έργου.

Μέσα σε λίγα λεπτά, ο Jesús κατάλαβε ότι η ιδέα ήταν να προωθήσει περιφερειακά τα μηνύματα του Κέντρου για την Ανάπτυξη της Εκπαιδευτικής Ποιότητας (CDCE), ενός κυβερνητικού ιδρύματος που λειτουργεί σε εθνικό επίπεδο. Γι’ αυτό ήταν εκεί ο Jesús. Να ενταχθεί στην ομάδα, που στις αρχές του 2024 θα ήταν επιφορτισμένη με την προώθηση αφηγήσεων για τα εκπαιδευτικά επιτεύγματα της χώρας στα κοινωνικά δίκτυα, κυρίως το X.

Η προώθηση και η επίδειξη εκπαιδευτικών επιτευγμάτων έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με τις διαμαρτυρίες των εκπαιδευτικών τα τελευταία χρόνια στη Βενεζουέλα, καθώς αυτές αντανακλούν τη δυσαρέσκεια των εργαζομένων στον κλάδο λόγω των φτωχών μισθών και της έλλειψης πόρων για εργασία. Η ποιότητα της εκπαίδευσης έχει επίσης μειωθεί, όπως έχουν δείξει μελέτες.

Στη Βενεζουέλα, 11 εκατομμύρια παιδιά είναι σχολικής ηλικίας, αλλά μόνο 6,5 εκατομμύρια είναι εγγεγραμμένα στο εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ σχεδόν 200.000 εκπαιδευτικοί εγκατέλειψαν τις τάξεις για να μεταναστεύσουν ή να βρουν άλλα επαγγέλματα. Η εγκατάλειψη του σχολείου συμβαδίζει με την κακή υποδομή (60% των δημόσιων σχολείων δεν έχουν βασικές υπηρεσίες όπως φωτισμό, μπάνια και διαδίκτυο), γεγονός που εξηγεί εν μέρει γιατί το 80% των αποφοίτων γυμνασίου αποτυγχάνουν στις εξετάσεις σε βασικές δεξιότητες στα μαθηματικά, σύμφωνα με μελέτη από το Καθολικό Πανεπιστήμιο Andrés Bello (UCAB).

Αυτοί οι ψηφιακοί εργαζόμενοι του τσαβισμού κινούνται σαν στρατιώτες, που εργάζονται για να κερδίσουν έναν «επικοινωνιακό πόλεμο», όπως τον έχουν αποκαλέσει διαφορετικές προσωπικότητες της κυβέρνησης Μαδούρο. Για να το κάνουν αυτό, χρησιμοποιούν ένα μεγάλο ποσό χρημάτων, εξοπλισμό και ταλέντο, με μοναδικό στόχο την προώθηση προπαγάνδας και παραπληροφόρησης μέσω κοινωνικών δικτύων, έναν από τους μόνους τρόπους που έχει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Βενεζουέλας για πρόσβαση σε πληροφορίες.

Ένα άρθρο, που δημοσιεύτηκε από το Cazadores de Fake News, απεικόνιζε πώς ένας tweeter, που εργάζεται με περισσότερους από 15 διαφορετικούς λογαριασμούς X, κέρδιζε περίπου 80 δολάρια τον μήνα για την προώθηση των ετικετών του Υπουργείου Πληροφοριών της Βενεζουέλας. Εργάστηκε για αρκετούς μήνες, έως ότου όλα άλλαξαν, όταν δεν έπαιρνε πλέον μπόνους ανταμοιβής.

Δεν είναι τυχαίο ότι η πρόταση προς τον Jesús ήρθε τη στιγμή που οι ετικέτες, που προωθούσε το Υπουργείο Επικοινωνίας και Ενημέρωσης της Βενεζουέλας, έπαψαν να αποκτούν τόσο μεγάλη απήχηση όσο πριν. Αν και το «Twitterzuela», το Twitter της Βενεζουέλας, συνεχίζει να κυριαρχείται από τον τσαβισμό, όσον αφορά τον όγκο στη συνομιλία και τη δυναμική των καθημερινών ετικετών, μια δραστική πτώση στην ορμή της προπαγάνδας του τσαβισμού καταγράφηκε μετά την άφιξη του Έλον Μασκ.

Το κλείσιμο της δωρεάν πρόσβασης στο API κατέστησε αδύνατη τη δημοσίευση των εκατοντάδων τουίτ, που έκαναν οι άνθρωποι για να προωθήσουν ετικέτες, έτσι τα μπόνους για «ενεργοποίηση στα κοινωνικά δίκτυα», τα οποία χορηγήθηκαν στους λεγόμενους Tweeters της Πατρίδας μέσω του Homeland System, παρέλυσαν και, μαζί με αυτό, το ίδιο και το έργο.

Λιγότερες πληρωμές, λιγότερα τουίτ

Η δυναμική των τάσεων τοποθέτησης στη Βενεζουέλα από το Υπουργείο Πληροφοριών (Mippci) λειτούργησε για χρόνια με τον εξής τρόπο: το Mippci εμφανίζει μια ετικέτα το πρωί στον λογαριασμό του στο X και το αναφέρει ως ετικέτα της ημέρας. Μετά τη δημοσίευση αυτού του τουίτ, οι άνθρωποι, που ήταν μέλη των Tweeters της Πατρίδας, των επικοινωνιακών στρατευμάτων και των δημοσίων υπαλλήλων, αρχίζουν να γράφουν τουίτ με αυτή την ετικέτα για να δημιουργήσουν όγκο και να το τοποθετήσουν ως τάση.

Στα μέσα του 2023, το ProBox ανέφερε μια ψηφιακή διαμαρτυρία από τους «Tweeters της Πατρίδας», επειδή η κυβέρνηση δεν τους πλήρωσε τα χρήματα που είχαν υποσχεθεί. Στις καταγγελίες, ζητούσαν τις πληρωμές, που δικαιούταν ο καθένας για την προώθηση της ετικέτας της ημέρας, όπως υπαγορεύει το υπουργείο Επικοινωνίας και Ενημέρωσης. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, δημοσίευσαν την ετικέτα #RespetoParaLosTuiteros (#RespectForTweeters), η οποία έλαβε περισσότερα από 10.000 τουίτ σε μια μέρα.

Κατά τη διάρκεια του 2023, το ProBox κατέγραψε 821 κοινωνικοπολιτικές τάσεις στην ψηφιακή συνομιλία στο X, οι οποίες συγκέντρωσαν περισσότερα από 205 εκατομμύρια τουίτ. Από όλα αυτά, το 95,25% δημιουργήθηκε από τον τσαβισμό. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν είναι ότι ο τσαβισμός μιλάει περισσότερο στο X, αλλά ότι μεγάλο μέρος αυτής της συζήτησης δεν είναι αληθινό. Αυτή η ψηφιακή παραμόρφωση μπορεί να μετρηθεί με τον υπολογισμό του ποσοστού των χρηστών, που χρησιμοποιούν τους λογαριασμούς τους, όπως θα έκαναν ένα μποτ ή ένας αυτοματοποιημένος λογαριασμός. Δηλαδή συμπεριφέρονται με «ανόργανο» τρόπο.

Στο κατώφλι των προεδρικών εκλογών, στις οποίες τα κοινωνικά δίκτυα γίνονται επίκαιρα ως ένας από τους πιο σημαντικούς χώρους συζήτησης στη χώρα, η επικοινωνιακή δύναμη του τσαβισμού να διαδίδει προπαγάνδα και παραπληροφόρηση έχει αποδειχθεί ικανή να ανατρέψει την ισορροπία και να επηρεάσει την ατζέντα της εθνικής κοινής γνώμης.